معرفی مهمترین بالگردهای در اختیار هوانیروز ارتش

اکثر هلیکوپترهای نظامی ایران به دوران پیش از انقلاب سال ۱۹۷۹ بازمی‌گردند؛ زمانی که کشور روابط دفاعی نزدیکی با ایالات متحده داشت. این هلیکوپترها شامل Bell AH-1J International Cobra، Bell 206، Bell 212 و Bell 214، همچنین هلیکوپترهای CH-47C Chinook (که در بسیاری از ارتش‌های جهان مورد استفاده‌اند) و SH-3 Sea King می‌شود. این مدل‌ها در دهه ۱۹۷۰ در زمره فناوری‌های پیشرفته محسوب می‌شدند، اما اکنون دهه‌ها از عمرشان گذشته است.

 

 

 

 

در آن سال‌ها ایران بیش از ۲۰۰ فروند AH-1J، نزدیک به ۱۰۰ فروند Chinook و بیش از ۳۰۰ فروند هلیکوپتر سبک و چندمنظوره از ایالات متحده دریافت کرد. این هلیکوپتر در جنگ ایران و عراق به طور موثری مورد استفاده قرار گرفتند و هنوز هم ستون فقرات هوانیروز ارتش ایران هستند. هلیکوپتر بل ۲۱۲ که در سانحه مرگبار سال ۲۰۲۴،حامل ابراهیم رئیسی و همراهانش در شمال شرقی کشور بود، در حال حاضر به‌طور گسترده برای حمل‌ونقل و مأموریت‌های VIP استفاده می‌شود. با این حال، کمبود قطعات و مشکلات تعمیر و نگهداری، آمادگی عملیاتی این ناوگان را به نگرانی بزرگی برای ایران بدل کرده است.

 

متخصصان نظامی ایرانی می‌گویند که بسیاری از این هلیکوپترها را در داخل کشور بازسازی کرده‌اند و ایران نسخه‌های بومی AH-1J با نام‌های طوفان ۱ و ۲ را تولید کرده است. همچنین گفته می‌شود که برخی مدل‌های دیگر هلیکوپتر بل نیز با تغییراتی عملیاتی شده است. همچنین این متخصصان از آن خبر می‌دهند که ایران هلیکوپترهای بل‌ ۲۱۲ خود را به سیستم‌های سونار و موشک‌های بومی قائم-۱۱۴ مجهز کرده است. با این حال، این هلیکوپترهای ساخت آمریکا همچنان نقشی کلیدی در قابلیت‌های تحرک هوایی و پشتیبانی نزدیک هوایی ایران دارند؛ حتی اگر دهه‌ها از اوج کارآیی‌شان گذشته باشد.

مدل‌های روسی و نسخه‌های مهندسی معکوس، جای خالی‌ها را پر می‌کنند

از اوایل دهه ۲۰۰۰، ایران برای رفع کاستی‌های خود در حوزه هلیکوپترهای نظامی، به روسیه روی آورد. مهم‌ترین دستاوردها، هلیکوپترهای سری Mil Mi-8 و Mi-17 (که همچنان از قدیمی‌ترین هلیکوپترهای در خدمت ارتش روسیه هستند) بودند و برای حمل نیرو و بار استفاده می‌شوند. ایران حدود ۴۰ فروند Mi-8/17 و حداقل ۲۱ فروند Mi-171S ارتقاءیافته دریافت کرده است. این هلیکوپترها همچنان در حال تولید هستند. ایران همچنین تعدادی نامشخصی از هلیکوپترهای تهاجمی Mi-24 و Mi-28 را به کار گرفته است. اگرچه آمار دقیق مشخص نیست، اما شراکت‌های دفاعی اخیر نشان می‌دهند که ایران قصد دارد این ناوگان را گسترش دهد و احتمالاً در آینده به تولید مشترک Mi-28 و Ka-52 نیز بپردازد.

 

 

همزمان، ایران در تلاش بوده تا با توسعه تولید داخلی هلیکوپتر، وابستگی به واردات خارجی را کاهش دهد. مدل‌هایی مانند شباویز ۱-۲۰۶ (نسخه کپی AB-206) و شباویز ۷۵-۲ (کپی بل ۲۱۴) در داخل تولید می‌شوند، هرچند با شکایت‌های حقوقی مربوط به پتنت‌های آمریکا مواجه‌اند. شاهد-۲۷۸ نیز هلیکوپتر سبک چندمنظوره‌ای است که گفته می‌شود بر اساس چند طرح خارجی توسعه یافته است.

 

موشک‌های جدید، نسخه‌های دریایی، و استفاده راهبردی در جنگ نیابتی

ایران هلیکوپترهای نظامی خود را با موشک‌های بومی جدیدی همچون قائم-۱۱۴ و شفق ترکیب کرده که هر دو معادل موشک هلفایر معرفی شده‌اند. گفته می‌شود موشک قائم-۱۱۴ به‌عنوان سلاح استاندارد در نیروهای مختلف استفاده می‌شود و از هدایت حرارتی و لیزری برخوردار است. موشک شفق نیز بردی تا ۲۰ کیلومتر دارد و می‌تواند روی هلیکوپترها، پهپادها و هواپیماهای بال‌ثابت نصب شود. ایران هر دو نوع موشک را روی پلتفرم‌های قدیمی بل و کبرا نصب کرده است.

در حال حاضر، ناوگان هلیکوپتری ایران ترکیبی است از فناوری قدیمی آمریکایی، واردات روسی، و بومی‌سازی‌های داخلی.

1- معرفی بالگرد شینوک:

آخرین نسخه از هلیکوپتر ترابری دو روتور شینوک CH-47F Block II ساخت بوئینگ پرواز کرد. CH-47F Block II بار و برد را در مقایسه با شینوک های قبلی بهبود می بخشد. هلیکوپتر CH-47F Block II Chinook اولین پرواز خود را برای ارتش ایالات متحده در ۸ آوریل انجام داد، اما این هلیکوپتر از اواخر دهه ۲۰۱۰ در حال توسعه بوده و اولین پرواز آزمایشی اش در ۲۸ مارس ۲۰۱۹ انجام شد. CH-47F Block II همان شینوک CH-47 که نویسنده و سخنران مشهور لیز «چینوک چیک» مک کانهی در جنگ های عراق و افغانستان بریتانیا خدمه آن بود، نیست.

 

 

ارتش ها در سراسر جهان از شینوک برای حمل نیرو و بار در مناطق جنگی و برای آموزش استفاده می کنند. بنابراین Block II های جدید که به لطف پیشرانه بهبودیافته با نیروی رانش بیشتر، بدنه تقویت شده آماده برای حمل بار بیشتر و مخازن سوخت بازطراحی شده برای برد بیشتر، با افزایش برد و قدرت حمل بار همراه بوده که بسیار مورد استقبال قرار می گیرد. همچنین یک کابین شیشه ای در این نسخه وجود دارد تا اطلاعات پرواز را با وضوح بیشتری به خلبانان ارائه دهد.

 

هلیکوپتر Block II تمام قابلیت‌های شینوک اورجینال مانند پرواز در ارتفاع بالا، فرود باشکوه و قدرت نوردهی فوق العاده اش را حفظ کرده و بهبود می‌بخشد. با این حال، توانایی بیشتری برای ارتش برای استفاده از مواد ساخت دهه ۲۰۲۰ و نه دهه ۱۹۶۰ فراهم می کند.

 

شینوک دهه ۲۰۲۰

شینوک CH-47F Block II به اپراتورهای آینده خود، مانند ارتش ایالات متحده، این قابلیت ها را ارائه می دهد:

حداکثر سرعت	۳۰۲ کیلومتر بر ساعت
سرعت کروز	۲۹۱ کیلومتر بر ساعت
شعاع عملیاتی	۳۰۶ کیلومتر
سقف پروازی	۶,۰۹۶ متر/ ۲۰,۰۰۰ پا
محموله مفید	۱۲,۵۶۵ کیلوگرم

همانطور که می بینید، این سرعت و شعاع کمتر از هواگرد V-22 Osprey است. اما شینوک قرار است وزنه بردار قوی تری باشد. برای مثال، شینوک قرا است هوویتزرها و خودروهای تاکتیکی سبک را به صورت آویزان حمل کند که از اولویت های ارتش ایالات متحده هستند.

 

علاوه بر این، به نقل از مک کانهی رئیس سابق خدمه چینوک در کتابش با عنوان :”Chinook Crew ‘Chick’: Highs and Lows of Forces Life from the Longest Serving Female RAF Chinook Force Crewmember”، : «ما مشتاقانه منتظر اعزام به جنگ هستیم زیرا در نهایت این چیزی است که ما برایش به ارتش پیوسته ایم. پرواز در اطراف بریتانیا باحال است، اما مگر اینکه کسی برای جابجایی خودش، مهمات، جیره یا کیت هایش به شما تکیه کند، در غیر این صورت تفاوتی در زندگی کسی ایجاد نمی کنید».

 

MH-47G Block II نیز در حال تولید است

فرماندهی عملیات ویژه ارتش آمریکا نیز ۲۴ فروند MH-47G Block II سفارش داده است. این شینوک‌های MH-47 با تجهیزات ویژه‌ای برای کمک به ورود در ارتفاع پایین، مانند تست سوخت‌گیری در آسمان، رادار چند حالته، کیت جنگ الکترونیک و سیستم‌های قرار دادن طناب سریع تولید می‌شوند. هلیکوترهای MH-47G همچنین با تمام پیشرفت های Block II عرضه خواهند شد. باید توجه داشت که نسخه هلیکوپتر Block I در حمله ۱ مه ۲۰۱۱ به مجتمع محل سکونت اسامه بن لادن در ابوت آباد، پاکستان شرکت داشت.

باید توجه داشت که شینوک‌های Block II قطعاتی از Block I را در خود خواهند داشت. بر اساس بیانیه بوئینگ در ۴ آوریل ۲۰۲۲، ارتش ایالات متحده از قطعات در دسترس Block I برای ساخت هلیکوپترهای Block II برای کاهش هزینه ها استفاده می‌کند. در واقع، به همین خاطر است که برخی از هلیکوپترها مانند MH-47 دارای سه شماره رجیستری مختلف هستند.

 

به نقل از هدر مک برایان، مدیر توسعه کسب و کار هلیکوپترهای باری بوئینگ و برنامه‌های بالابر عمودی آینده، «به لطف موجودی زیاد و دوام هواپیماهای شینوک، ارتش می تواند تلاش های نوسازی خود را با قیمتی مقرون به صرفه آغاز کند، بدون اینکه آمادگی کنونی ماموریت را قربانی کند. شینوک همچنان هلیکوپتر باربری برجسته ای باقی می ماند و این پیشرفت ها در فناوری، قابلیت های لازم را برای عملیاتی نگه داشتن آن تا سال ۲۰۶۰ و پس از آن بهبود می بخشد. به این ترتیب، H-47 Chinook با سیستم های آویونیک هوشمندتر، موتورهای بهبود یافته، بدنه قوی تر، و مخازن سوخت بهتر – به پرواز ادامه خواهد داد.

 

2-

در ادامه مشخصات فنی هلیکوپتر بل ۲۱۲ را بررسی می‌کنیم.

 

بل ۲۱۲ (Bell 212) هلیکوپتری دوملخه و دوموتوره است که طراحی آن به اواخر دهه ۱۹۶۰ (۱۳۴۰) باز می‌گردد و تولید آن در سال ۱۹۹۸ (۱۳۷۷) به پایان رسید. هم‌اکنون حدود ۵۰۰ فروند از این هلیکوپترها در سراسر جهان عملیاتی هستند.

بل ۲۱۲ با نام Twin Huey توسط شرکت بل هلیکوپتر آمریکا طراحی و تولید شد و نخستین پرواز آن در سال ۱۹۶۸ صورت گرفت. تولید آن ابتدا در تگزاس آمریکا و سپس از سال ۱۹۸۸ در کِبِک کانادا دنبال شد.

 

 

طراحی بل ۲۱۲ بر اساس بزرگ کردن ابعاد بل ۲۰۵ آغاز شد و در ابتدا برای ارتش کانادا توسعه یافت.

این هلیکوپتر در سال ۱۹۷۱ برای استفاده غیرنظامی نیز توسعه یافت. در ژوئن ۱۹۷۷، بل ۲۱۲ با اخذ مجوزهای لازم به نخستین هلیکوپتر آمریکایی بدل شد که اجازه یافت روی دریا با سیستم خلبان خودکار پرواز کند.

در سال ۱۹۷۹ با فروش ۸ فروند بل ۲۱۲ به چین، این هلیکوپتر مبدل به نخستین هلیکوپتر آمریکایی شد که به چین می‌‎رفت. آخرین فروند از بل ۲۱۲ در سال ۱۹۹۸ به فروش رسید.

 

این هلیکوپتر دوموتوره قادر است حتی در صورت از دست دادن یکی از موتورها، باز هم با یک موتور باقی مانده به پرواز ادامه دهد.

۲۱۲ قادر است تا ۲,۲۶۸ کیلوگرم بار خارجی (Cargo hook) را هم حمل کند.

قابلیت نصب بالابر (Hoist) با ظرفیت ۲۷۲ کیلوگرم نیز از دیگر قابلیت‎‌های این هواگرد است.

مشخصات فنی هلیکوپتر Bell 212

 

• نوع موتور: توربوشفت سری PT6T-3 یا PT6T-3B با نام تجاری Twin-Pac ساخت شرکت پرت اند ویتنی (Pratt & Whitney) کانادا
• ظرفیت مخزن سوخت: 830 لیتر (قابل افزایش با استفاده از مخزن‎‌های کمکی)
• نوع سوخت: Jet A1, Jet A, Jet B, JP-4, JP-5, JP-8
• ظرفیت: حداکثر ۱۵ نفر (۲ خلبان و ۱۳ سرنشین)
• طول: 17.۴۳ متر
• ارتفاع: 3.۸۳ متر
• قطر دیسک ملخ: 14.۶۴ متر
• حداکثر سرعت: ۲۲۳ کیلومتر بر ساعت
• حداکثر ارتفاع پروازی: 17,۴۰۰ پا (۵,۳۰۵ متر)
• برد پرواز: 439 کیلومتر
• کاربری: چندمنظوره شامل عملیات دریایی (Offshore)، حمل و نقل مسافر و VIP، حمل بار خارجی (Cargo Hook)، استفاده از بالابر (Hoist)، امداد و نجات (SAR)، عملیات لرزه نگاری اکتشاف نفت و گاز (Seismic)، حمل مصدوم با برانکارد، آموزش، تجسس، گردشگری، فیلم‎برداری، عملیات کوهستان، نظارت هوایی، جنگلبانی، مبارزه با حریق و…

 

درون این هلیکوپتر پانزده صندلی وجود دارد که یکی صندلی خلبان و چهارده صندلی دیگر برای مسافران است. در حالت حمل بار نیز گنجایش درونی این بالگرد، به اندازه ۶٫۲۳ متر مکعب است. ظرفیت بار خارجی این بالگرد که می‌تواند آن را حمل کند، چیزی در حدود ۲٬۲۶۸ کیلوگرم است.

 

در ارتش ایالات متحده این هلیکوپتر با نام یواچ-۱ان تواین هویی شناخته شده و از نام بل ۲۱۲ در اشاره به مدل غیر نظامی استفاده می‌شود. اما شرکت آگوستا مدل نظامی این هلیکوپتر را هم با نام بل ۲۱۲ عرضه می‌کند. ارتش ایران هم در دوره حکومت پهلوی بل ۲۱۲های تولید ایتالیا را خریداری کرده بود و مدل نظامی این بالگرد هم در ایران به نام بل ۲۱۲ معروف است.

بل ۲۱۲ در جنگ‌های متعددی از جمله جنگ ویتنام، جنگ فالکلند، جنگ ایران و عراق، جنگ آزادسازی کویت، و جنگ ۲۰۰۳ عراق شرکت داشته‌است. هلیکوپترهای بل ۲۱۲ برای ماموریت‌های نظامی همچون حمل‌ونقل تاکتیکی، عملیات جستجو و نجات و ایفای نقش آمبولانس پرنده، عملیات‌های شناسایی، و پشتیبانی نزدیک هوایی استفاده می‌شود.

این هلیکوپتر را می‌توان برای ماموریت‌های جنگی مسلح به سلاح‌هایی همچون پرتابگرهای راکت هوابه‌زمین هیدرا ۷۰، غلاف‌های تیربار سنگین ۱۲.۷ م‌م، چندمنظوره ۷.۶۲م‌م و مینی‌گان ۷.۶۲م‌م مجهز کرد.

 

شرکت آگوستا به سفارش ترکیه مدلی از این هلیکوپتر را مخصوص جنگ الکترونیکی تولید کرده که با نام آگوستا-بل آب ۲۱۲ ۱۲۱ئی‌دبلیو شناخته می‌شود.

مدل ضدزیردریایی و ضدکشتی این هلیکوپتر هم آگوستا-بل آب ۲۱۲ ۱۲۱آاس‌دبلیو نام دارد که نیروهای دریایی کشورهای ایران، اسپانیا، ایتالیا، یونان، پرو، ترکیه و ونزوئلا آن را خریداری کرده‌اند.

 

در این مدل یک آنتن رادار بزرگ و کاملاً مشخص بر روی کابین خلبان قرار گرفته و هلیکوپتر به یک سونار هم مجهز می‌شود که با استفاده از یک چنگک آن را به داخل آب فرو می‌برد. در این مدل تجهیزاتی برای اخلال الکترونیکی و فرود بر روی کشتی‌ها هم نصب شده و تقویت‌های ساختاری برای تحمل وزن سنگین‌تر و پیش‌بینی‌هایی برای محافظت در مقابل فرسایش صورت گرفته است.

ترکیب جنگ‌افزارهای قابل استفاده این هلیکوپتر هم شامل دو اژدر ام‌کی ۴۴ یا ام‌کی ۴۶ یا دو خرج عمقی برای نبرد با زیردریایی‌های دشمن و و چهار موشک هوابه‌سطح هدایت سیمی آاس.۱۲ برای جنگ با کشتی‌ها و شناورهای سطحی می‌شود.