عملیات هوایی شفق نیروی هوایی ارتش

نوع عملیات:

عملیات پشتیبانی هوایی از یگان‌ها و نیروهای سطحی

نام عملیات:

عملیات هوایی شفق«شبح‌ـ3» «کربلای‌ـ3» یا «والفجر‌ـ8»

رمز عملیات:

عملیات زمینی با واژه مقدس یا زهرا (س) آغاز گردید . در حالیکه هر یک از پروازهای آفند هوایی خود رمز جداگانه و نام پروازی ویژه‏ای داشتند که به آن CALL SIGN می‏گویند .

منطقه عملیات:

 منطقه عملیات نیروی هوایی از غرب دهلران تا پایگاه هوایی کوت در داخل خاک عراق و از آنجا به پایگاه هوایی ناصریه و تا شهر مرزی صفوان و از آنجا تا اسکله‏های البکر و الامیه و ادامه آن تا اروندرود و کوشک و طلائیه تا مجدداً به دهلران گسترش داشت. این محدوده شهرهای بصره، کوت، العماره، ناصریه، زیبر، صفوان، فاو، بندرام‏القصر و پایگاه‏های هوایی الشعیبیه، ناصریه، کوت و چند فرودگاه دیگر را در بر می‏گرفت.

تاریخ و ساعت ­شروع­عملیات:

برای نیروهای سطحی ساعت22:00روز­بیستم بهمن‌ماه ولی برای نیروی هوایی ارتش از تاریخ 10/10/1364شروع و تا تاریخ 10/12/1364ادامه داشت.

مدت عملیات:

2 ماه

یگان‏های شرکت کننده:

1ـ قرارگاه هوایی رعد به فرماندهی سرهنگ خلبان عباس بابایی بود که در پایگاه امیدیه تشکیل شده و عملیات مشترک « والفجر 8 » را به صورت JOINT OPERATION هدایت می‏نمود.

2ـ پایگاه‏های هوایی ششم شکاری در استان بوشهر، چهارم در دزفول در شمال خوزستان و پنجم در امیدیه با هواپیماهای اف-4 یی و اف-5 یی نقش بمب‏افکن‏ها و جنگنده رهگیرهای محلی را ایفا می‏کردند. دو پایگاه هوایی هفتم و هشتم شکاری به ترتیب در شیراز و اصفهان در بخش جنگنده رهگیرهای منطقه‏ای عملیات مراقبت‌ و نگاهبانی تاکتیکی هوایی دربر گیرنده پوشش هوایی قرارگاههای فجر، رعد، خاتم‌الانبیاء و کربلا و نوح نبی(ع) با خلبانان و هواپیماهای «اف‌ـ14» برپای­گردد. و پایگاه یکم شکاری فرماندهی اطلاعات شناسایی نهاجا در بخش اطلاعات عملیاتی وارد کارزار شده بودند. پایگاه یکم ترابری در مهرآباد و پایگاه هفتم ترابری در شیراز نقش خدمات پشتیبانی رزمی این عملیات را در کارزار «والفجر-8» بر عهده داشتند . پدافند هوایی نهاجا با ایستگاه دزفول، بندر امام، بهبهان و بوشهر و موشک‏های تغییر مکان یافته زمین به هوای «هاوک»در سایت‏های «کوثر-3» و «کوثر-4» در قلب منطقه عملیات موضع شرکت داشتند.

اهداف عملیات:

اهداف تاکتیکی نیز در این عملیات هوایی برای نیروی هوایی متصور بود که شامل:

الف – انهدام سکوهای پرتاب موشک سطح به دریای کرم ابریشم.

ب – انهدام پایگاه هوایی ناصریه.

ج – انهدام پایگاه دریایی ام‏القصر.

د – حمله هوایی به نیروهای زمینی دشمن در غرب اروندرود بودند که محل هدف دقیقاً از روی عکس‏های هوایی تعیین می‏گردد و یا قرارگاه عمل کننده هدف مورد نظر خود را اعلام می‏نمود.

هـ – سکوهای البکر و الامیه .

و – انهدام هسته اصلی فعالیت‏های دریایی دشمن در راس البیشه برای تامین آبراه خورموسی و عبور و مرور کشتی‏های تجاری.

وضعیت دشمن:

در این عملیات نیروی هوایی عراق با هواپیماهای میراژ F-1 و EQ-5 پایگاه هوایی کوت و فرودگاهی در نزدیکی شهر العماره، پایگاه هوایی شعیبیه در بصره و پایگاه هوایی ناصریه با هواپیماهای میگ-23 و سوخو-22 و میگ-21 تجهیز شده بودند. هواپیماهای میگ- 25 نیز از پایگاه حبانیه به سمت بوشهر و خارک روانه می‏شدند. و در زمین نیز سپاه سوم - سپاه هفتم ارتش عراق،در برابر قرارگاه کربلا و قرارگاه نوح تنها یک لشکر7 را با تیپ 26 خود در جنوب منطقه فاو داشت، تیپ111 هم که در خود فاو گسترش داشت و گارد ریاست جمهوری عراق نیز چند شب پس از اجرای عملیات و گرفتن سرپل، خود را به منطقه رسانده بود، تیپ‌های 3 و 4 لشکر گارد ریاست جمهوری نیز برای این عملیات و پدافند آمده بودند. تیپ 704 و دو گردان از لشکر5 مکانیزه نیز به این منطقه فرستاده شدند.

شرح عملیات:

به نیروی هوایی ابلاغ نمود که طرح‌ریزی عملیات هوایی را بر اساس هماهنگی‌ها در پنج محور تخصصی انجام دهد که این محورها بشرح زیر بودند:

الف‌. برای مدت پانزده الی30 روز عملیات بمباران‌های هوایی را در قالب آتش پشتیبانی برای عملیاتی که سپاه پاسداران می‌خواست انجام دهد تهیه و ارائه نماید.

ب‌ . بمباران‌های هوایی را به سمت عقبه‌ی دشمن هدایت نماید و جاده‌ها و خطوط مواصلاتی و آمادرسانی دشمن را به سمت منطقه‌ی عملیات ناامن نماید.

ج . تسلیحات پدافند هوایی را شامل توپ‌های ضدهوایی23 میلی‌متری و اورلیکن35 میلی‌متری و موشک‌های ضدهوایی «هاوک» را به منطقه عملیات نیروی زمینی و سپاه پاسداران بکشاند و از آسمان منطقه در ارتفاعات مختلف دفاع نماید.

د . آسمان منطقه را با برقراری پروازهای هواپیماهای شکاری رهگیر «اف‌ـ14» و فانتوم پوشش دهد و برتری هوایی منطقه‌ای را کسب نماید.

هـ . پیش از آغاز عملیات زمینی «والفجرـ8» عکس‌های هوایی تاکتیکی از منطقه‌ی عملیات گرفته شود و در اختیار قرارگاه خاتم‌الانبیاء(ص) قرار گیرد تا از استقرار نیروهای زمینی دشمن و شیوه‌های چیدمان دفاعی او در سرزمین‌های مجاور اروند و اطراف بصره و نحوه‌ی گسترش سلاح‌های توپخانه‌ای و موشک‌انداز آنها بدست آید و عملیات با دیدگاه وسیع‌تر و روشن‌تری آغاز گردد.

و . البته مانند تمامی عملیات بزرگ زمینی انتقال سربازان و نیروهای رزمنده و تجهیزات و آماد به اهواز و امیدیه از راه هوا و انتقال سریع مجروحین به فرودگاه‌های مختلف کشور از راه هوا را باید انجام می‌داد.

تدبیر عملیات هوایی:

عکسبرداری هوایی در ارتفاع بالا توسط هواپیمای فانتوم شناسایی «RF-4E»و دو فروند هواپیمای «RF-5» شناسایی نیز در امیدیه مستقر شدند تا عکس‌های هوایی ارتفاع پایین را بنا بر درخواست قرارگاه رعد تهیه کنند.

پوشش هوایی که در حقیقت انجام مأموریت توأمان مراقبت‌های هوایی به همراه دفاع هوایی برفراز منطقه‌ی عملیات بود توسط 8 فروند «اف‌ـ14» با احتساب سوختگیری در آسمان و به صورت دو گروه پروازی چهار فروندی مداوم و بدون توقف باید انجام می‌شد.

پروازهای آتش پشتیبانی که به پشتیبانی نزدیک هوایی معروف است از روز (ر) به مدت سه روز و هر روز به میزان 38 فروند شامل 30 فروند جنگنده بمب‌افکن «اف‌ـ5» معروف به تایگر و 8 فروند جنگنده بمب‌افکن «اف-4»

فرمانده‌ی قرارگاه رعد سرهنگ خلبان عباس بابایی از سوی سرهنگ خلبان هوشنگ صدیق فرمانده‌ی نیروی هوایی و به توصیه‌ی حجت‌الاسلام‌والمسلمین اکبر هاشمی رفسنجانی فرمانده‌ی قرارگاه خاتم‌الانبیاء(ص) تعیین شده بود و فرمانده‌ی گروه پدافند هوایی در آن منطقه سرهنگ فایترکنترلر منصور ستاری خواص بود.

جمع‌آوری اطلاعات و شناسایی الکترونیکی:

هواپیمای خفاش در مسیری مخصوص در جنوب غرب کشور قرار می‌گرفت و با دستگاههای جمع‌آوری اطلاعات سیگنالی سیگنال‌های الکترومغناطیس رادارها و گفتگوی عوامل هوانوردی و پدافند هوایی دشمن را کشف، شناسایی و ثبت و حفظ می‌کرد.

خدمات پشتیبانی رزمی (اقدامات لجستیکی):

الف . میزان و انواع مهمات مصرفی را که در این عملیات برای انجام حملات هوایی لازم بود باید برآورد می‌گردید.

ب . تعداد سورتی پرواز هواپیماهای «بوئینگ707» و «بوئینگ747» برای سوخترسانی در هوا به هواپیماهای «اف‌ـ14» مأمور پوشش هوایی (CAP) و همچنین هواپیماهای فانتوم«اف‌ـ4» محاسبه می‌شد.

ج . معاونت تحقیقات و جهاد خودکفایی قرار بود پروژه‌ای را به نام «ابابیل» که تغییر و تبدیل موشک زمین به هوای هاوک آمریکایی به موشک هوا به هوا برای برخی مصارف هوایی مثل مقابله با حملات «میگ‌ـ25» انجام دهد و در این عملیات حداقل آزمایش شود.

فرماندهی پدافند هوایی:

در روز10/10/64 به نیروی هوایی دستور داده شد تا تعداد 44 عراده توپ ضد هوایی23 میلی‌متری و35 عراده ضد هوایی اورلیکن سی‌وپنج میلی‌متری و چهار قبضه توپ‌های 5/14 میلی‌متری خود را به همراه بار مبنای مهمات و کارکنان فنی و عملیاتی آن تحت پروژه‌ای به نام «کمیل» به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی انتقال دهد.

روز بیست و چهارم بهمن‌ماه 1364 سرانجام پس از چندین روز نبردهای زمینی و هوایی سرلشگر ماهر عبدالرشید فرمانده‌ی سپاه سوم ارتش عراق که در بصره مستقر بود و همین سپاه خرمشهر را متصرف شده بود اعلام کرد که شهر «فاو» و مناطق اطراف آن سقوط کرده و بدست نیروهای ایرانی درآمده است. روز بیست و هفتم بهمن‌ماه دشمن دست به عملیات شیمیایی برد، این عملیات توسط سخنگوی نظامی ارتش عراق اعلام شد. در این عملیات اندیشه‌های دفاعی افسری جوان که با تلاش‌های خود کنترل فضای منطقه‌ی عملیات را دگرگون ساخت. او سامانه پدافند هوایی صحنه‌ی نبرد را دراین عملیات طراحی­کرد و برای سامانه «THEATER MISSILE DEFENSE» با جدا سازی آنتن ها از رادارها امنیت نسبی و بیشتری در برابر تهدید موشک‌های ضدرادار «KH-28» و «مارتل» فراهم آورد و ترکیب توانمندتری از موشک‌های زمین به هوای «هاوک» و یگان‌های ضدهوایی توپخانه سی‌ و پنج میلی‌متری اورلیکن و 23 م‌م را به صحنه‌ی عملیات آورد.

ابتکار و نوآوری‌های هوایی در این عملیات:

تغییر سامانه موشکی زمین به هوای هاوک از رویکرد پایدار، ایستا و بی‌حرکت به رویکرد متحرک و موبایل.

گذاشتن موشک زمین به هوای هاوک «HAWK» در زیر هواپیمای «اف-14» زیر نام پروژه‌ی «ابابیل».

نصب موشک استاندارد زیر بال هواپیمای «اف-4» و عملیاتی کردن آن بنام پروژه «سجیل».

ردیف	نوع ماموریت	تعداد/ مقدار
1	پروازهای خدمات پشتیبانی رزمی و ترابری، جمع‌آوری اطلاعات عملیاتی	444 سورتی
2	پروازهای سوخترسانی هوایی	403800پوند
3	پرواز بمباران هوایی	270 سورتی
4	پرواز مراقبت‌های مسلحانه‌ی هوایی	1486سورتی
5	پرواز ترابری هوایی	2910 سورتی
6	موشک هاوک	86 فروند
7	مهمات مصرفی	11000000پوند
8	جابجایی نفرات در عملیات	1081نفر
9	تخلیه مجروحین عملیات	14523نفر
10	جابجایی بار در عملیات	1667700پوند
11	هواپیماهای ساقط شده دشمن	75 فروند
12	تلفات نیروی های زمینی	14تبپ و 22گردان
13	تلفات راهبردی دشمن	انهدام سایت موشکی کرم ابریشم، انهدام شناورهای ارتش عراق در بنادر بصره و فاو ، همچنین تعدادی تانک و ادوات زرهی

 

هدف نهایی عملیات:

پشتیبانی هوایی از عملیات والفجر – 8 و تصرف شهر فاو و حرکت از جنوب به سمت شهر بصره

ضربات و تلفات وارده به دشمن:

در عملیات «شفق» یا «والفجر – 8» یا «کربلای – 3» دشمن شکست سختی را متحمل شد . تیپ 26 پیاده لشکر هفتم از سپاه یکم ارتش عراق که در برابر اروندرود مواضعی داشتند به سرعت نابود شدند ، سیزده تیپ شامل تیپ‏های 704 ، 16 زرهی ، 28 پیاده مکانیزه ، تیپ یکم گارد و 423 از لشکر 21 پیاده و تیپ 92 از لشکر 17 زرهی چند تیپ ناشناس دیگر به میدان آمدند و هریک با خساراتی در حد انهدام منطقه عملیات را ترک کردند . تعداد 22 گردان در این عملیات منهدم شدند که از جمله آنان گردان تانک «ذوالنورین» وگردان شناسایی «صلاح الدین» از گردان‏های معروف و دست نخورده ارتش عراق بود و در آغاز جنگ تحت امر لشکر 3 زرهی ( همان لشکری که خرمشهر را به تصرف درآورده بود ) قرار داشت .

از تلفات دشمن در سطح زمین ، آنچه مربوط به حملات هوایی می‏شود ، انهدام سایت موشکی کرم ابریشم، انهدام شناورهای ارتش عراق در بنادر بصره و فاو ، همچنین تعدادی تانک و ادوات زرهی بود . اما شاهکار این عملیات ، انهدام 75 فروند جنگنده بمب‏افکن نیروی هوایی ارتش عراق بود که توسط سایت‏های موشکی زمین به هوای هاوک «کوثر-3» و «کوثر-4» و هواپیماهای اف -14 در راستای حفظ برتری هوایی منطقه عملیات سرنگون گردیدند .

شهدای شاخص عملیات :

1. سرهنگ خلبان محمود خضرایی فرمانده آموزش‏های هوایی
2. سرهنگ خلبان عبدالرزاق درویش و سروان خلبان حسینی به اتفاق 51 نفر دیگر با هواپیمای «اف -27»
3. سرهنگ فنی محمدرضا کشواد مدیر ماتریل معاونت لجستیکی نهاجا
4. سرگرد خلبان منصور محمدی آزاد خلبان هواپیمای اف-5
5. سروان خلبان ابوالفضل اسدزاده خلبان هواپیمای اف-5
6. سروان خلبان ولی الله ده بزرگی خلبان هواپیمای اف-5
7. حجت الاسلام والمسلمین محلاتی نماینده حضرت امام (ره) در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

اسرای عملیات:

سروان خلبان قاسم ورزدار خلبان هواپیمای اف-5

 

یاد حماسه سازان و تیز پروازان عملیات والفجر -8 گرامی باد