در جریان عملیات شیر خیزان که توسط اسرائیل در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵ آغاز شد، سیستم‌های پدافند هوایی ایران ترکیبی از موفقیت محدود و آسیب‌پذیری‌های قابل توجه را به نمایش گذاشتند.

 

تشخیص و پاسخ اولیه

 

سیستم‌های هشدار اولیه ایران، به ویژه تأسیسات راداری در نزدیکی نطنز ، اصفهان و بندرعباس ، اندکی پس از نیمه‌شب، پرتابه‌ها و پهپادهای در حال نزدیک شدن را شناسایی کردند. با وجود هشدارهای اولیه، در واکنش هماهنگ تأخیر وجود داشت که به استفاده اسرائیل از مهمات پنهان‌کار (استیلث) و تکنیک‌های جنگ الکترونیک که شبکه‌های فرماندهی و کنترل ایران را مختل می‌کرد، نسبت داده می‌شود.

 

عملکرد سیستم‌های کلیدی دفاع هوایی

 

باور-۳۷۳ (معادل اس-۳۰۰ ایران): این سامانه که در اطراف اهداف باارزشی مانند فردو و نطنز مستقر شده بود، توانست تعداد محدودی از پهپادها و موشک‌های کروز ورودی را رهگیری کند. با این حال، در برابر مهمات پدافندی اسرائیلی (مانند موشک‌های رمپیج و دلیله ) و تاکتیک‌های پهپادی گروهی که قابلیت ردیابی راداری آن را اشباع کرده بود، با مشکل مواجه شد.

 

سامانه S-300PMU-2 ساخت روسیه : این سامانه که عمدتاً در نزدیکی تهران و غرب ایران مستقر بود، نرخ موفقیت بهتری داشت، به‌ویژه در برابر پهپادهای اسرائیلی که در ارتفاع بالا پرواز می‌کردند. اما استفاده اسرائیل از طعمه‌ها و پهپادهای مافوق صوت (HGV) احتمالاً برخی از باتری‌ها را از کار انداخته بود.

 

سامانه‌های کوتاه‌برد و میان‌برد ( ۳ خرداد ، صیاد ۲ و تور-ام۱ ): این سامانه‌ها در اطراف فرودگاه‌های نظامی و پایگاه‌های موشکی فعال بودند. آن‌ها در برابر پهپادهای کوچک‌تر مؤثر بودند، اما در رهگیری مهمات هدایت‌شونده دقیق و پرسرعت که به پست‌های فرماندهی و تأسیسات راداری حمله می‌کردند، شکست خوردند.

 

نتیجه حملات اسرائیل

 

خسارات قابل توجهی گزارش شده است: 

تأسیسات غنی‌سازی نطنز (بخش‌های عمیق زیرزمینی احتمالاً توسط مهمات سنگرشکن آسیب دیده‌اند).

پایگاه‌های هوایی سپاه پاسداران، به همراه انبارهای سوخت و سکوهای پرتاب موشک، مورد اصابت قرار گرفتند.

اسرائیل همچنین مراکز فرماندهی رادار و سامانه‌های پدافند هوایی را هدف قرار داد و باعث شد چندین آتشبار موقتاً کور و ناهماهنگ شوند.

 

شکاف‌ها و نقاط ضعف آشکار

 

فقدان پدافند هوایی یکپارچه: سامانه‌های ایرانی به طور مؤثر شبکه‌بندی نشده بودند و این امر منجر به همپوشانی مناطق با هماهنگی ضعیف می‌شد.

واکنش ناکافی به ECM: هواپیماها و پهپادهای اسرائیلی از اقدامات متقابل الکترونیکی استفاده کردند که ردیابی رادار و قفل‌های موشکی ایران را گیج می‌کرد. اتکای بیش از حد به سیستم‌های قدیمی‌تر دوران شوروی مانند Tor-M1 که در برابر تهدیدات مدرن با RCS (سطح مقطع راداری) کم، کمتر مؤثر هستند.

 

روایت و تلاش‌های بازیابی ایران

 

رسانه‌های دولتی ایران ادعا کردند که «بیشتر پهپادها و موشک‌ها رهگیری شدند»، اما تصاویر ماهواره‌ای و اطلاعات منابع آزاد با این ادعاها در تضاد بود و نشان می‌داد که چندین هدف با تخریب بالا مورد اصابت قرار گرفته‌اند.

 

ایران از آن زمان به موارد زیر روی آورده است:

جا‌به‌جا کردن تجهیزات پدافند هوایی.

درخواست پشتیبانی فنی اضطراری از روسیه و چین. 

تسریع در استقرار انواع جدیدتر سامانه باور با رادارهای ارتقا یافته AESA و قابلیت ضد رادارگریزی.

 

خلاصه ارزیابی

 

مجموعه حملات چند دامنه‌ای اسرائیل - ترکیبی از پهپادهای رادارگریز، موشک‌های هدایت‌شونده دقیق و جنگ سایبری-الکترونیکی - از شبکه دفاع هوایی ایران پیشی گرفت.

پدافند ایران تا حدودی مؤثر بود، به ویژه در مناطق کم اهمیت، اما در محافظت از زیرساخت‌های استراتژیک هسته‌ای و سپاه پاسداران ناکافی بود.

این عملیات، نقص‌های سیستماتیک در دکترین دفاع هوایی ایران و ناتوانی آن در دفاع برابر یک دشمن هماهنگ و از نظر فناوری برتر را آشکار کرد.

 

نویسنده: سپهبد وی. کی. ساکسنا، فرمانده سابق پدافند هوایی ارتش هند

منبع:

 

https://defence.capital/2025/06/29/blinded-by-precision-how-israel-outsmarted-irans-air-

defenses-in-operation-rising-lion