هدف از انجام عملیات « مسلم بن عقیل » تصرف همه ارتفاعات مشرف بر شهر " مندلی " عراق بود . این منطقه با توجه به توقف و ناکامی در عملیات " رمضان " در شرق بصره و شیوه ای که برای حمله از مناطق کوهستانی اتخاذ شده بود ، انتخاب گردید تا نقاط قوت و ضعف نیروهای هر دو طرف برای جنگ کوهستانی به دست آید . هدف دوم تامین مرزهای جبهه میانی ، آزاد سازی بخشی از خاک ایران و پس زدن عراق از غرب شهر " سومار " بود .

این عملیات با همکاری سپاه و ارتش و با رمز « یا ابا الفضل العباس » در تاریخ 9 مهرماه 1361 به اجرا در آمد . در مرحله نخست ، نیروهای ایرانی به خوبی پیش رفتند و در مرحله بعدی از سرعت پیشرویشان کاسته شد و علیرغم پا تک های سنگین دشمن ، سرانجام مواضع فتح شده تثبیت گردید .
در این عملیات که مدت هفت روز و در 2 مرحله انجام شد ، 150 کیلومتر مربع از خاک ایران آزاد و حدود 30 کیلومتر مربع از خاک عراق تصرف شد . نیروهای خودی ضمن تامین دشت سومار ، روی ارتفاعات " کیسکه ، کهنه ریگ مستقر و بر تنگه های مرزی مسلط شدند . شهر مندلی نیز در دید و تیر رس آنان قرار گرفت و امکان پیشروی به عمق خاک عراق فراهم و آسان شد . نیروهای عراقی در جریان این عملیات و پاتک های خود تعدا 4275 تن کشته و زخمی به جا گذاشت . همچنین یک دستگاه رادار ، یک دستگاه ردیاب صوتی توپخانه ، 3 دستگاه بولدوزر و بولدوزر « دی – 8 » و چند قبضه توپ 100 میلیمتری آنان به غنیمت نیروهای ایرانی در آمد و 79 دستگاه تانک و نفربر از جمله چند دستگاه تانک پیشرفته ، 20 دستگاه خودرو ، 3 دستگاه لودر و 3 قبضه کاتیوشا به همراه 7 فروند هواپیمای دشمن منهدم و ساقط شد .



نام عملیات : مسلم بن عقیل ( ع )
زمان اجرا : 9/7/1361
مدت اجرا : 7 روز
مکان اجرا : سومار در جبهه میانی جنگ
رمز عملیات : یا ابا الفضل العباس ( ع )
تلفات دشمن : 4275 نفر کشته ، زخمی و اسیر
ارگان های عمل کننده : سپاه و ارتش
اهداف عملیات : تصرف همه بلندی های مشرف به شهر مندلی عراق و تامین مرز جبهه میانی و آزاد سازی بخشی از خاک ایران به همراه پس زدن دشمن از غرب شهر سومار

 

شرح منطقه عملیات
منطقه عملیاتی که دشمن بروی آنها مسلط بود اهمیت ویژه ای هم برای ما و هم برای عراق دارد لذا دشمن در حالی مستقر بود که تمام نیروهای ما در دید آنها قرار داشتند و لذا با گرفتن این ارتفاعات دشمن در دشت قرار می گیرد بنابر این دشمن بر روی ارتفاعات سوق الجیشی قرار می گیرد و مسلط بر ما می باشد ارتفاعات مهم در منطقه سومار ارتفاعات سارات 327 متر سیدک 253 ارتفاع دروازه تپه شلوغ 235 گیسکه 330 ارتفاع واروالین که از مرتفع ترین تپه در این منطقه می باشد با 402 متر ارتفاع سانوابها وسلمان کشته و ... را می توان نام برد.
در ضمن شرق و غرب این ارتفاعات مرزی پاسگاههای زیادی از ما و همین طور از عراق وجود دارد پاسگاه دوله شریف – کومه سنگ و میان تنگ.

که پاسگاه دوله شریف متعلق به عراق و کومه تنگ و میان از پاسگاه های ایران می باشد که پاسگاه میان تنگ در دهنه تنگه قرار دارد که در زمان استقرار دشمن کاملا خراب شده است. در روی این ارتفاعات چند تنگه وجود دارد.

1- تنگ میان تنگ که در وسط ارتفاع قرار دارد و تهدید مستقیمی است بر شهر مندلی که نیروهای عمده عراق در این تنگه قرار داشتند.
2- تنگه سانواب ها که در سمت راست ارتفاع و در امتداد آن ارتفاع سلمان کشته قرار دارد.
وضعیت دشمن در این منطقه چون این منطقه که گفته شد اهمیت ویژه ای برای عراق دارد و با تصرف این ارتفاعات ورود نیروهای اسلام به خاک عراق آسان خواهد شد دشمن نیروهای خود را تقویت نموده و با اینکه عراق از حمله ما به این منطقه اطلاع داشت طبق گفته یک افسر اسیر، فرماندهان عراقی تصور این را داشتند که نیروهای ایرانی قادر نخواند بود از 50 رده مین و تله های انفجاری که عراق بر روی زمین کار گذاشته بودند بگذرند. نیروهای دشمن در منطقه شامل لشگر 12و 8 می باشد، که عبارتند از:
1-تیپ 412لشگر 12
1- تیپ 46 لشگر 12 می باشد تیپ 421 لشگر 12 از جنوب به این منطقه جهت تقویت مامور می کند این تیپ 20 روز قبل از عملیات مذکور 80% منهدم شده و در ضمن لازم به تذکر است که این تیپ سومین با زاست که از بین می رود یکی در بستان و دیگری در شوش.


طرح عملیات
برای شروع عملیات با وسعت زیاد و با هدف این که ما قادر هستیم در هر کجا که صلاح بدانیم نیروهای خود را وارد عمل نمائیم در غرب قرار گاه نجف تشکیل شد که قرار گاه لشگر ظفر زیر نظر این قرار گاه می باشد
ارتفاعات این منطقه در حدود 22 کیلومتر می باشد و برای ما از چند نظر اهمیت دارد:
1- از نظر تاکتیک نظامی دارای اهمیت فراوان بود و با گرفتن این ارتفاعات دشمن در دشت قرار می گیرد و ما نیز کاملا روی آنها تسلط پیدا می کنیم.
2- نزدیک شدن به شهر مندلی و تهدید به بغداد که از جنبه تبلیغاتی نیز برای ما پیروزی خواهد آورد. کل منطقه عملیات ما از درواز(سمت چپ میان تنگ)تا سلمان کشته بود و همچنین گرفتن پاسگاه دوله شریف و کوله سنگ.
بعد از شناسایی منطقه و بررسی استعداد دشمن قرارگاه نجف تصمیم می گیرد که بایک قرار گاه لشگر به نام ظفر که از 2 لشگر نصر و 81 زرهی باختران تشکیل شده بود این عملیات را روی ارتفاعات مرزی سومار انجام دهد.


عملیات
عملیات در ساعت 47 دقیقه بامداد 9/7/61 طی عملیاتی که با فریاد ابوالفضل العباس آغاز شد دشمن چندین کیلومتر از نوار بین المللی به عقب رانده شد و نیروهای رزمنده با روحیه بالا به دشمن هجوم می بردند و با وجود تپه های بلند در این ارتفاعات دقایقی بعد از صدور حمله نیروهای عمل کننده با عبور از میادین مین و سیم خاردار های زیاد یک به یک به اهدافشان رسیدند بطوری که بعد از گذشت 15 دقیقه از شروع عملیات ارتفاعات کیسکه تا کله شوان فتح می شود و به ترتیب ارتفاعات از قلعه مین تا سمت راست تنگه جوق ارتفاعات مثلثی تصرف می شود.

هم اکنون اکثر نیروهای صدامی در جلگه مستقر شده اند که نیروی اسلام مسلط بر منطقه می باشد.
یاد آوری می شویم با وجود آن که دشمن از جریان حمله با خبر بود و بعلت آماده باش های پی در پی و خستگی شدید نیرو شب عملیات اکثر نیروهای دشمن در خواب بودند و تلفات سنگینی را متحمل شدند.

در سمت راست ارتفاع بنام سلمان کشته نیروهای خودی بدون درگیری به مواضع خود رسیدند آنچنان دشمن غافلگیر شده بود که توپخانه دشمن تا چند ساعت از کار افتاده بود درست با روشن شدن هوا ساعت های متوالی در طول جبهه ما کرد توسط نیروهای ظفرمند اسلام دفع شد.
کل نیروهای موجود دشمن بعد از عملیات
1- تیپ 46 لشگر 12
2- تیپ 421 لشگر 12
3- تیپ 412 زیر امر لشگر 12
4- تیپ 5 زرهی لشگر 12 و تیپ 37 لشگر 12 هنوز وارد عمل نشده.
5- تیپ 51 لشگر 1 که در ارتفاعات آقداغ با تانک های تی 72 مستقر می باشد) تی4 لشگر 2 و تی 30 زرهی 65
65- تیپ 2 لشگر 2 در میمک و تیپ 43 لشگر 9 و تیپ 19 لشگر 7 و تبپ 39 –تیپ 28 تی 38 و تیپ 90 لشگر 4 و تیپ 10 لشگر 4 و تیپ 37 یک روز قبل از حمله از بصره به مندلی آمده ولی هنوز وارد عمل نشده.

دشمن به جهت این که بتواند دور مندلی را خاکریز بزند و نیروهای خود را تقویت کند با آتش شدید توپخانه و پاتک ها شاید بتواند ارتفاعات تصرف شده را باز پس بگیرد اما رزمندگان اسلام با روحیه که سرشار از ایمان به خدا می باشد تمام پاتک های دشمن را دفع نمودند و با کشته و زخمی کردن هزاران بعثی همچنان بر روی ارتفاعات به غیر از سلمان کشته مستقر می باشند و چون سلمان کشته در زاویه قرار دارد و از سه طرف:1- جاده نفت شهر جنوبی 2- جاده مرزی 3- جاده داخل خاک عراق مورد حمله قرار داشتیم و ممکن بود تلفات زیادی را بدهیم لذا تصمیم گرفته شد نیروها بر روی ارتفاعات سانواب ها استقرار یابند و همچنین پاسگاه دوله شریف که روزهای عملیات در دست نیروهای ما قرار داشت هم اکنون در دست عراق می باشد و ما بر روی تپه های کومه سنگ و پاسگاه کومه سنگ قرار داریم لازم به توضیح است که این دو پاسگاه در پشت تنگه میان تنگ قرار دارد و ما کاملا روی تنگه مسلط می باشیم.


شکل پاتک در روز 10/7/61
منطقه عملیاتی مسلم بن عقیل زیر نظر لشگر 12 بوده و دشمن با استعداد 2 گردان از تی 4 و 1گردان از تیپ 3و2 گردان از تی 418 در منطقه مندلی اقدام به تک نمود که بتواند ارتفاعات مشرف بر مندلی را اشغال نماید که این تک با مقاومت شدید نیروهای ما قرار گرفت و اقدام به فرار نمود و گردان 155 از تیپ 3 گارد مرزی که در عملیات شرکت کرده بود حدود 70% منهدم گردید و2 گردان از تیپ 418 که زیر نظر لشگر 7 بود و جهت تک به منطقه مندلی آورده شده بود منهدم گردید.

شرح پاتک 20/7/61 دشمن در گذشته بطور متوالی حرکت های کوچکی با واحد های ضربه خورده در خط پاتک نمود و هر بار با تلفات سنگین متواری گشت و هدف از این عملیات مشغول نمودن نیروهای خودی و خسته کردن آنها در خط می باشد تا این که بتواند تیپ های پیاده 39 و 19 لشگر 7 را به منطقه اعزام نماید تا بتواند تک اصلی را انجام دهد این دو تیپ در تاریخ 15/7/61 از خانقین به مندلی با پوشش امنیتی که فقط در شب حرکت می کردند بعد از 4 روز به مندلی رسیدند و فردای آن روز دشمن با این دو تیپ در سه محور تک نمود:
1-سلمان کشته 2-میان تنگ 3-کانی شیخ و دروازه و با پشتیبانی توپخانه هلی کوپتر و هواپیما هجوم خود را آغاز نمود که با مقابله شدید نیروهای خودی قرار گرفت بطوری که در محور سلمان کشته نیروهای دشمن روی تپه ها سامواپا (ارتفاع 402) توسط نیروهای خودی دور زده شدند و علاوه بر تلفات سنگین اسرای زیادی نیز از این محور تخلیه شد و بیش از صد نفر اسیر و حدود 400 نفر کشته و زخمی بجای گذاشت بطوری که در محور کانی شیخ طبق گفته شنود تمام نیرو های عمل کننده بجز چند افسر بقیه کشته و اسیر و یا فرار نمودند:
میزان خسارات و غنائم بدست آماده از دشمن در کل عملیات مسلم بن عقیل تا تاریخ 12/7/61
1- آزاد کردن بیش از 150 کیلومتر مربع از خاک جمهوری اسلامی ایران.
2- کشته شدن و زخمی کردن بیش از 4000 نفر از نیروهای کفر بعثی.
3- انهدام 79 دستگاه تانک و نفربر که تعدادی از تانک ها تی 72 بوده است.
4- گرفتن 275 نفر اسیر که بین آنها افسر هم دیده می شدند.
5- انهدام 20 دستگاه خودرو و 3 دستگاه لودر و بولدوزر
6- انهدام 3 کاتیو شا
7- بدست آوردن یک دستگاه رادار
8- بدست آوردن یک دستگاه ردیاب صوتی توپخانه
9- بدست آوردن 3 دستگاه لودر بولدوزر دی- 8
10- 3 قبضه توپ 100 م م دوربین دار تیر مستقیم
11- 1قبضه توپ 22 م م
12- 4قبضه تفنگ 106 م م
13- 3قبضه ضد هوایی 7م م
14- 4قبضه تفنگ 106م م
15- 1دستگاه کمپرسور سنگر کنی
16- تعداد 60 دستگاه تلفن صحرایی
17- 8 دستگاه تلسکوپ (دوربین تلسکوپی 20 کیلومتر)
18- 3دستگاه موشک میلان با مهمات
19- تعدادی خمپاره انداز 60 م م و 82 م م با مهمات
20- تعداد بسیار زیادی(قابل توحهی) سلاح سبک و آرپیجی
21- جمع آوری 4000 مین ضد تانک و 170000 مین ضد نفر
22- مقدار زیادی مهمات که آمار دقیق آن در دست نیست.
23- تعداد 9 قبضه مسلسل و دوشکا
24- و حدود 7 هواپیما دشمن که توسط جنگنده های نیروی هوایی جمهوری اسلامی سقوط کردند.
نمایندگی امام در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
مجله رویدادها و تحلیل - شماره 46