مقدمه
در 15 جولای 2023 خبر استقرار تعدادی از هواپیماهای F16 آمریکایی در خلیج فارس برای مقابله با آنچه، اقدامات بی ثبات کننده ایران نامیدند، توسط پنتاگون منتشر شد. اما واقعیت را باید کمی قبل تر جستجو کرد. پس از خروج ترامپ از برجام و پایان دولت غربگرای حسن روحانی، تهران سعی در تقویت بازار خود با ترمیم رابطه با شرق و گسترش روشهای دور زدن تحریمها کرد با ایجاد اختلاف بین اروپا و آمریکا در بازگشت به برجام و جنگ اوکراین عملا آمریکا همراهی اروپا را در اجرای تحریمها از دست داد از طرفی ایران نیز بازار خود را با فرض تحریم اروپا در نظر گرفته و عملا دست اروپا و آمریکا را در فشار بیشتر بست، اما آمریکا به دنبال راهکارهایی برای افزایش فشار بر ایران بود به همین جهت درصدد ایجاد اختلال در صادرات نفت ایران با توقیف نفت یا خود نفتکشها بر آمد.
آغاز درگیری
در سال ۲۰۲۰ دادگاهی در ایالات متحده آمریکا رای به مصادره ۴ نفتکش ایرانی نفتکش Bella, Beriing, pondi, luna که محموله نفتی به ونزوئلا حمل کردند داد آمریکا با مشارکت کشورهای دیگر از این چهار نفتکش مجموعا ۱.۱۱۶ میلیون بشکه نفت مصادره کرد آخرین موقعیت این نفتکشها پیش از توقیفشان دهنده مشارکت آنها در صدور نفت در خط یونان دارد. موقعیت نفتکش‌های luna, pondi در ۱۷ می و ۲۹ ژوئن ۲۰۲۰ در خور فکور امارات ثبت شده و Bella و Bering نیز آخرین موقعیت خود را در یونان نشان می‌دادند توقیف luna در یونان صورت گرفت اما توقیف سایر نفتکشها در جایی در خلیج فارس و مرتبط با عربستان و امارات صورت گرفت
«دوران بزن در رو تمام شد»
در پاسخ ایران در آگوست همان سال با دخالت نیروی دریایی و با استفاده از بالگرد SH3 Sea king نفت کش wila را توقیف کرد این نفتکش متعلق به شرکت Bandit Shipping Co بود. در ادامه در ژانویه ۲۰۲۱ سپاه یک نفتکش کره‌ای Hankuk Chemi حامل نفت امارات را توقیف و نفت آن را به تلافی مصادره کرد. ظرفیت این تانکر ۱.۷ میلیون بشکه است که با توجه به بارگیری آن در ابتدای حرکت از امارات در بیشترین میزان بارگیری بوده است. در این میان امارات تنها به آمریکا اجازه مصادره نفت ایران را داد اما عملا متضرر اصلی این رویداد امارات است پس از آن آمریکا و کشورهای امارات و عربستان ائتلافی برای امنیت تردد کشتی‌ها در تنگه هرمز تشکیل دادند این ائتلاف عملا در سال ۲۰۰۱ تشکیل شده بوداما دستورکار مشخص و جدی آن تدوین و فرماندهی عملیاتی آن تشکیل شد و عملا امکانات این کشورها بدون نیاز به اجازه آن کشور در اختیار آمریکایی‌ها برای انجام عملیات دریایی قرار گرفت. تشکیل این ائتلاف به معنی تحت اختیار گرفتن نیروی هوایی این دو کشور توسط آمریکا در منطقه بود امکاناتی که با F15 های عربستان و F16های اماراتی معنی پیدا می‌کرد.
نفتکش Bella, Pandi, Bering
روز شمار وقایع
نفتکش luna نیز که توسط دولت یونان توقیف شده بود با توقیف دو نفتکش Delta Poseidon, Prudent warrior به صورت متقابل آزاد شدند
دهم آگوست ۲۰۲۱ نفتکش winsom متعلق به Lynx Marine و متعلق به امارات با یک میلیون بشکه نفت توقیف شد
در ۲۴ اکتبر نفتکش Sothys متعلق به ویتنام توقیف شد این نفتکش نفت تانکر Oman Pride را در ژوئن دریافت و فرارکرده بود که پس از تخلیه نفتش در بندر عباس رها شد.
در ۲۷ آوریل تانکر Advantage Sweet متعلق به چین به دلیل تصادف با لنج ایرانی توسط نیروی دریایی توقیف شد. سهامدار اصلی این تانکر انگلیسی است.
در سوم می ۲۰۲۳ نفتکش Niovi متعلق به Grand financing co پس از خروج از داک تعمیر در فجیره توسط سپاه توقیف شد. این شرکت متعلق به یک بانک در هنگ کنگ است.
در ۲۹ می ۲۰۲۳ آمریکا نفتکش Suez Rajan را توقیف کرد و آن را به ۷۰مایلی خلیج مکزیک منتقل کرد اما هیچ شرکتی حاضر به خرید یا تخلیه نفت آن نشد.
در ۳۱ می امارات اعلام کرد از ائتلاف با آمریکا در خلیج فارس خارج می‌شود این ائتلاف با حضور ۳۶ کشور به منظور ایجاد امنیت در تنگه هرمز (بخوانید مهار قدرت جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس) در سال ۲۰۰۱ تشکیل شده بود. این خروج با بی اعتنایی و خروج غیر رسمی عربستان عملا متلاشی شده به حساب می‌آید.
در ۱۱ جولای سوپر تانک آرمان ۱۱۴ توسط اندونزی به دلیل تخلیه غیر مجاز نفت در یک کشتی دیگر توقیف شد. وزارت نفت ایران نفت داخل تانکر را متعلق به ایران نمی‌داند.
در ۱۷ جولای نفتکش NADA2 متعلق به INTERNATIONAL TANKERS ENTERPRISE مستقر در امارات حامل ۱ میلیون بشکه گازوئیل قاچاق ایران توقیف شد. این عملیات شاهد رویارویی متفاوت آمریکا با ایران بود. برای اولین بار آمریکا برای نمایش قدرت ۲ فروند هواپیمای پشتیبانی نزدیک A10را برایی مقابله با قایق‌های سپاه وارد عمل کرد.
بررسی تاکتیک‌های نظامی
در ابتدای امر مصادره نفتکشها توسط آمریکایی ها با همکاری برخی کشورهای همسو با بهانه ارسال سوخت و مشتقات ایران به ونزوئلا آغاز شد و سپس ایران در مقام تلافی اقدام به مصادره نفتکشها به صورت متقابل نمود. آمریکا از برخورد مستقیم اجتناب کرد و عملا کشورها و شرکت‌هایی که با آمریکا در این زمینه همکاری نموده بودند متضرر شدند. با بررسی قاطعیت ایران این کشورها از همکاری با آمریکا در جنگ نفتکشها سر باز زدند تا ۲۴ اکتبر ۲۰۲۱، ایران تهدید کرده بود که در مقابل مصادره نفتش سکوت نخواهد کرد. گمان می‌رود بخشی از نفت توقیفی ایران در امارات به نفتکش Sothys تحویل داده شد به همین جهت این نفتکش یک هدف برای ایران تلقی می‌شد. به همین جهت آمریکایی‌ها از قصد ایران برای مصادره آن اطلاع داشتند و موقعیت آن به شدت رصد می‌شد مسیر دریانوردی این نفتکش در ۲۴ ساعت پایانی نشان می‌داد که به منظور اتلاف وقت در دریای عمان پرسه می‌زند. در این حالت دو سناریو محتمل است اول این نفتکش به دنبال فرصت برای ورود به خلیج فارس در زمان مناسب با استفاده از اختفا یا پوشش ناوهای ائتلاف بود و از عدم انجام عملیات در دریای عمان توسط سپاه مطمئن بود. دوم این نفتکش توسط آمریکا به عنوان طعمه قرار گرفته بود و بدون اطلاع نفتکش در دریای عمان معطل می‌کردند تا سپاه در تله بیفتد به صورت مشخص برتری‌های سپاه در خلیج فارس دیگر در دریای عمان وجود نداشت و آمریکا با تناژ بالاتر شناورهایش عملا دست برتر را در این منطقه داشته و قدرت خود بدون ترس از اقدام آنی دیکته می‌کرد.
پرسه زدن نفتکش Sothys در ۲۴ ساعت قبل از توقیف. آیا این نفتکش یک طعمه بوده؟
در این زمان و با وجود تله اقدام سپاه نیازمند جسارت و مدیریت قوی میدانی را طلب می‌کرد. در ابتدا تفنگداران دریایی سپاه به وسیله یک بالگرد بل ۴۱۲ در نفتکش پیاده و آن را تصرف می‌کنند. همزمان تعدادی شناور تندرو در منطقه‌ای که از ساحل ایران فاصله ۱۰۰ کیلومتری داشت وارد عمل می‌شوند این شناورها در پوشش کاتاماران شهید ناظری عمل می‌کردند که فرماندهی نزدیک میدان را بر عهده داشت کمی دورتر ناو تدارکاتی شهید سیاوشی احتمالا با یک سامانه سوم خرداد بر روی عرشه وظیفه پوشش هوایی را در بردی دورتر از سامانه‌های دفاع ساحلی رصد و مدیریت فضا را برعهده داشت پهپاد از نوع مهاجر ۶ نیز جهت تصویر برداری هوایی در منطقه حاضر بود.
ناو شهید سیاوشی توان حمل سامانه سوم خرداد و ۵ شناور یا ۲ شناور و یک بالگرد را دارد
زمان لازم برای تصرف و انتقال کشتی ۲ تا ۳ ساعت حداکثر تخمین زده می‌شود بلافاصله پس از شروع عملیات در طرف مقابل دو ناوشکن USS The Sullivans (DDG-68)
به عوان عامل میدانی و ناوشکن USS Michael P. Murphy (DDG-112) هر دو از کلاس Arleigh Burke وارد میدان می‌شوند. یک بالگرد سی هاوگ با ۲ موشک AGM-114 هلفایر از یکی از ناوشکن‌ها به پرواز در آمده و بر فراز قایقها پرواز میکند پس از آنکه قایقها کوچکترین اعتنایی به بالگرد و سلاح آن نمی‌کنند بالگرد با کاهش ارتفاع سعی در به‌هم زدن آرایش قایقها با باد دارد. به نظر می‌رسد این مساله قایقها را آزار داده و از خود عکس العمل نشان دادند که شاید شلیک تیر اخطار یا سلاح دیگر باشد که ناگهان بالگرد با پرتاب فلر از منطقه متواری می‌شود.
مشخصات کلاس Arleigh Burke
تناژ ۸۹۰۰ تن
طول ۱۵۴ متر
حداکثر سرعت ۵۴ نات
تسلیحات
۸ موشک هارپون یا دو آشیانه بالگرد
یک تا دو بالگرد سی هاوگ
۹۰ سلول پرتاب عمودی مارک ۴۱ برای شلیک موشک سطح به زمین تاماهاک یا پدافند استاندارد ۲
یک توپ ۱۲۷
یک فالانکس
اژدر 324م م
توپ ۲۵ و مسلسل‌های کوچک
ناو سالیوان به قصد ترساندن سعی در نزدیک شدن به کاتاماران و نفتکش دارد و در مواردی سعی در پیچیدن جلو کاتاماران دارد که با توجه به چالاکی بیشتر کاتاماران و البته جسارت بیشتر ملوانان ایرانی بی‌اثر می‌ماند نیروهای مستقر بر روی کاتاماران به صورت رزمی پشت تیربار قرار گرفته و در بیسیم مرتبا اخطار به ناو آمریکایی داده می‌شود بیسیم از مکالمه فارسی بین شناورهای ایرانی و اخطارهای سپاه به ناو آمریکایی اشباع می‌شود. در اطراف یک ناو ۱۵۰ متری قایق‌های تندرو سریعا تغییر جهت می‌دهند و عملا کنترل میدان از دست ناو آمریکایی خارج است در این بین تهدید موشک‌های کروز ساحل به دریا نیز به ناو آمریکایی ابلاغ می‌شود.
هواپیمای RC-135W Rivet Joint نیروی هوایی و EP-3E Aries II نیروی دریایی نیز وظیفه پوشش شناسایی رله مخابراتی و جنگ الکترونیک را بر عهده دارند. در ادامه یک کشتی گشت دریایی از کلاس Sentinel وارد معرکه شد که با سرعت پایین و فاصله زیاد تا نفتکش عملا نتوانست وارد درگیری شود. این عملیات با وجود احتمال تله گذاری توسط آمریکایی‌ها یک شکست برای نیروی دریایی آمریکا به حساب می‌آید.
دلایل شکست آمریکایی‌ها
دست کم گرفتن نیروهای سپاه
سرعت کم ناوشکن‌ها نسبت به ناو شهید ناظری و قایق‌های تندرو
فاصله نزدیک ناوشکن‌ها به هدف
نبود پشتیبانی هوایی توسط جنگنده برتری هوایی و جنگنده با سلاح هوا به سطح جهت هدف قرار دادن ناو شهید ناظری و قایقها
عدم اختیار شلیک به بالگرد
پیاده نکردن نیرو توسط بالگرد آمریکایی بر روی نفتکش
نقطه ضعف نیروی دریایی سپاه در عملیات
عدم وجود شناور با موشک ضد سطح( درصورت بروز درگیری سلاحی بر علیه ناوشکن به غیر از موشک‌های ساحلی وجود نداشت و استفاده از موشک ساحلی احتمال اصابت اشتباه و هدف قرار گرفتن نفتکش را افزایش می‌داد.
عدم وجود برتری هوایی در صورت پرواز جنگنده‌های دشمن
احتمال حادثه به دلیل نزدیکی شناورها
تغییر تاکتیک
به نظر می‌آید عدم حضور جنگنده‌های آمریکایی به دلیل عدم اجازه دولت امارات متحده عربی باشد کمی بعد تر عملا این کشور از ائتلاف با آمریکا خارج می‌شود عدم حضور ناو هواپیمابر در منطقه و فاصله زیاد سایر پایگاه‌ها مزید بر علت بود.
در مورد بعدی ۵ جولای تانکر TRF Moss ساعت یک صبح در خلیج عمان درخواست کمک به دلیل نزدیک شدن شناور نظامی ایرانی میکند ناو موشک انداز USS McFaul (DDG 74) به سرعت خود را به محل می‌رساند یک MQ-9 Reaper و یک P8 Posidon نیز وارد منطقه می‌شوند سه ساعت بعد تانکر Richmond Voyager درخواست کمک میکند و شناور ایرانی را در فاصله یک مایلی گزارش میکند McFaul به سرعت حرکت میکند تا خود را به تانکر برساند شناورهای سبک ایرانی با سلاح سبک به تانکر شلیک می‌کنند و با حضور ناو آمریکایی عقب می‌نشینند.
شلیک شناور ایرانی به تانکر TRF Moss
نکته اول اینکه ایرانی‌ها سعی در سربه سر گذاشتن آمریکایی‌ها دارند دوم ایرانی‌ها تازمانی که طرح منسجم نداشته‌باشند از عملیات مستقیم و رویارویی با نیروهای آمریکا اجتناب می‌کنند.
در آخرین مورد ۱۷ جولای نفتکش NADA2 درحال قاچاق گازوئیل در خلیج فارس توقیف شد جزئیات این عملیات در ابهام است اما از طرف آمریکا دو شناور، دو بالگرد Sea Hawk، یک MQ9 و دو جنگنده پشتیبانی نزدیک A10 شرکت کردند حضور این دو جنگنده نشان دهنده تغییر تاکتیک طرف آمریکایی دارد علاوه بر آن که احتمالا این جنگنده‌ها از قطر یا بحرین اعزام شده باشند. می‌توان به این نتیجه رسید که آمریکا محدودیت پوشش نزدیک هوایی در دریای عمان را در خلیج فارس ندارد اما کماکان غیاب پرنده برتری هوایی مشهود است.
در ۱۵ جولای پنتاگون اعلام کرد جهت مقابله با ایران تعدادی F16 جهت پشتیبانی از A10 به منطقه اعزام میکند. با توجه به اینکه این هواپیما ناو نشین نیست به احتمال زیاد توافقی با یک کشور منطقه برای استقرار منعقد نموده که احتمال موافقت بحرین بیشتر از سایر کشورها است. دلیل حضور F16 را در موارد زیر می‌توان جستجو کرد:
-ایجاد برتری هوایی
-افزایش توان هدف قرار دادن کشتی‌ها با موشک‌هایی چون ماوریک یا موارد مشابه(A10 تنها یک موشک حمل می‌کرد)
-استفاده از پادهای اخلالگر قوی‌تر
-گسترش عملیات بر علیه پدافند ساحلی با توجه به قابلیت‌های F16 به عنوان جنگنده چند منظوره (با استفاده از موشک هارم)
-شکستن دیوار صوتی جهت ارعاب نیروهای ایرانی
-امکان عملیات از فاصله دورتر
ایران در ۲۳ جولای رزمایش اقتدار هوایی فداییان حریم ولایت را با ۹۲ فروند انواع جنگنده در پاسخ به آمریکا اجرا شد. در این عملیات بمبارات باند پروازی عملیاتپشتیبانی‌هوایی در شب روشن کردن گستره عملیات در شب با پرتاب گسترده منور(به عنوان لازمه هلیبرن نیرو در شب و یا روشن سازی منطقه مانور قایق‌های تندرو در شب برای جلوگیری از برخورد با هم یا با شناور دشمن در درگیری‌های نزدیک) تمرین شد حضور پهپادهای کمان ۱۲، کرار و مهاجر۶ در این رزمایش هم گزارش شد اما تمرین‌های آن به صورت کلی شناسایی و اخلال اعلام شد.
می‌توان به راحتی به این مساله پی برد که تمرین‌ها دقیقا پاسخ به قابلیت‌های ناشی از اضافه شدن F16ها و در جهت بی اثر کردن آنها است اما در نبرد هوایی به نظر می‌آید بخش پهپادی ایران ناشناخته تر است. پادهای اخلالگر مهاجر و کمان ۱۲/۲۲ پاسخی به حضور P8 های آمریکایی می‌تواند باشد. قابلیت حمل موشک‌های هوا به هوا سایدوایدنر AIM9 یکی از اهداف طراحی پهپاد کمان بوده و به همین جهت می‌تواند برای F16ها دردسر ایجاد کند گرچه سرعت F16ها به مراتب بیشتر است اما در سمت ایرانی نیز پهپاد کرار دارای سرعت خطرناک برای F16 است ایران در موارد دیگری چون رزمایش پیامبر اعظم ۱۷ برای رهگیری پرنده‌های آمریکایی اقدام به پرتاب پهپاد کرار به جای تیر اخطار نمود به نظر می‌آید می‌توان منتظر راهبرد متفاوت ایران در دوئل هوایی در خلیج فارس باشیم. این راهبرد شامل موارد زیر خواهد بود.
استفاده از پهپاد به عنوان اخلالگر
استفاده از پهپاد کمان به عنوان رادار هوابرد
استفاده از موشک‌های هوابه‌هوا
استفاده از کرار به عنوان حامل موشک هوا به هوا یا پهپاد انتحاری هوایی در ترکیب با رادار احتمالی کمان یا رادار زمینی یا هدایت غیر فعال هوایی
آنچه مشخص است در پس اتفاقات خلیج فارس فرماندهان به دنبال رو نمودن برگ‌های غافلگیرانه جدید به منظور ایجاد بازدارندگی در طرف مقابل هستند.
ارسال چند فروند F16 راهبرد کارآمدی برای ایجاد بازدارندگی نیست و بیشتر به لافی در غریبی می‌ماند. طرف آمریکایی باید به دنبال طرحی متفاوت برای کسب برتری در میدان باشد.
https://www.ft.com/content/807b8a7b-b831-4b09-a061-23a2cc7cab71
https://news.usni.org/2023/05/03/video-iran-seizes-second-oil-tanker-in-less-than-a-week
https://iranprimer.usip.org/blog/2021/may/05/timeline-us-iran-naval-encounters
