پیش زمینه :
شبه جزیره فاو به مدت 28 ماه از بهمن 1364 تا فروردین 1367 در اختیار ایران بود و ارتش عراق با توجه به شرایط ذکر شده در نیروهای ایران و عراق و تغییر استراتژزی موفق شد در بهترین زمان ممکن که جبهه های ایران با حداقل نیرو روبرو و به دلیل شرایط جنگی به سمت شمالغرب رفته بودند و از سوی دیگر ایران در وضعیت انتخاباتی قرار داشت توانست منطقه را با سلاحهای کشنده شیمیایی کشنده سیانور و سپاه گارد و هفتم ظرف 36 ساعت به تصرف خویش درآورد.
مسجد شهر فاو :
اواسط فروردین 67 عراق که نیروهای احتیاط و آموزش دیده خویش را به بالاترین حد خویش رسانده بود ضمن اقدامات جاسوسی و کمک های اطلااعاتی سازمان سیاه دریافت که ایران بخشی از واحدهای توپخانه خویش را از شرق اروند عقب کشیده و به مناطق دیگر انتقال داده است از طرف دیگر دریافت که بخش های عمده یگان های رزمی ایران از فاو و منطقه جنوب به سمت شمال غرب رفته اند
در ضمن با توجه به فرارسیدن فصل گرما و به خصوص ماه مبارک رمضان حضور نیروهای رزمنده بسیجی به حداقل خویش رسیده بود و باقیمانده نیروهای حاظر در یگان های سپاه به ماموریت پدافندی در جبهه های مختلف که از دهانه فاو تا آخرین نقطه مرزی ایران و عراق در کردستان مشغول بودند و نیروی احتیاط برای انجام ماموریت های آنی و غیر مترقبه در اختیار نداشتند
ایران که با هدف کشاندن و تله نیروهای دشمن در شمالغرب به نفع رهایی جبهه های جنوب به شمالغرب آمده بود در اسفند 66 با پیشروی وسیع در حلبچه و ارتفاعات شیخ سورن و شاخ شمیران در بالای سد دربندیخان انتظار حضور دیوانه وار ارتش عراق به مثابه عملیات های پیشین را داشت متوجه شد دشمن این بار فریب نخورده و با ایجاد یک قرارگاه فریب به ما القا کرده بود سپاه گارد به شمالغرب آمد اما نیامده بود.
ارتش عراق یک هفته پاتک سبک در منطقه والفجر 10 این منطقه را رها و قوای فکری خود را بر تهاجم به مواضع ایران در جبهه های جنوب متمرکز ساخت و شم اطلاعاتی فرماندهان ما احساس خطر نمود آماده باش اطلاعاتی مبنی بر تمرکز قوای دشمن در جبهه زمانی از حضور آنان در جبهه فاو داد که دیگر دیر شده بود و فرماندهان سراسیمه به سمت جنوب به راه افتادند.(تشخیص زمان مناسب عملیات در فاو با اخذ اطلاعات از سیا و اختلال تغییر در موازنه جنگ)
یعنی در زمان حمله عراق به فاو در 28 فروردین 67 اکثر فرماندهان و نیروهای تهاجمی سپاه در شمالغرب کشور (والفجر10) حضور داشتند و مشغول تکمیل عملیات و گسترش آن بودند ضمن این که در همین زمان اجلاس و همایش فرماندهان سپاه در باختران تشکیل شده بود و غالب فرماندهان سپاه در آن حضور داشتند:البته با شروع عملیات عراقی ها به سمت فاو آمدند
منطقه راس البیشه محل استقرار سایت موشکی عراق :
هجوم هماهنگ به فاو توسط ارتش عراق :
ارتش عراق با آگاهی از عدم حضور قوای عمده ایران و عدم برخورداری از آتش پشتیبانی قوی با هدایت سپاه گارریاست جمهوری و سپاه هفتم عملیات هماهنگ خویش را به فاو آغاز نمود با توجه به نیاز به اطلاعات کامل در این زمینه اطلاعات فوق به صورت اختصار و کلید واژه ای بیان می شود :
1. نیروهای عمل کننده سپاه های گارد ریاست جمهوری و سپاه هفتم بود که در بین نیروهای دشمن از زبده ترین بودند و با توجه به شرایط پایان جنگ به عنوان نیروی احتیاط آماده بازپس گیری مناطق تصرف شده تویط رزمندگان اسلام بودند.
2.نیروهای ایران شامل4تا 5 و حداکثر 8 گردان رزمی پدافند کننده با 20 تا 30 قبضه توپ بودند یعنی نیروهای اصلی در فاو نبوده و در این زمان هر یگان ماموریت پدافندی چند منطقه را به عهده داشت یعنی همزمان در فاو،شلمچه،هور منطقه پدافندی داشتند
3. منطقه فاو به دلیل فصل خشک و گرما برای عرضه اندام عراق و حتی زرهی مناسب بود
4. زمین خشک و گرمای شدید برای نیروهای پیاده ایران در بدترین وضعیت قرار داشت
5.برخورداری دشمن از آتش پرحجم و فقدان آتش پشتیبانی از نیروهای رزمنده ایران
6.محاصره از سواحل خورعبدالله و دریاچه نمک (حمله به مثلث فاو به عنوان مهم ترین منطقه عملیاتی)
7. استفاده از حملات شیمیایی گسترده در خط مقدم و عقبه که در این حملات بیش از سه برابر ظرفیت حیاتی منطقه از این مواد استفاده نمودند به طوری که خط مقدم بعد از آتش پشتیبانی شدید و حملات هوایی و بالگردها در اولین لحظات به دلیل شهادت ناشی از مواد سقوط کرد و معطی دشمن در مقاومت های بعدی شکل گرفت
8. هجوم از محورهای ام القصر ، جاده استراتژیک و بصره صورت پذیرفت
9. بمباران شدید برای قطع راههای مواصلاتی به خصوص شکستن پل بعثت و پل های واقع بر بهمن شیر برای مختل نمودن مسیر پشتیبانی
10.کمک های اطلاعاتی غرب و مختل نمودن رادارهای ایران در منطقه
11. نبود فرمانده واحد به عنوان هدایت کننده و به عبارت بهتر عدم رعایت اصل مهم وحدت فرماندهی
12.اکثریت نیروهای ایرانی در فاو را سربازن وظیف تشکیل می داد و خط پدافندی از وجود نیروهای بسیجی خالی بود
13. علی رغم جنگ و مقاومت بی امان در فاو بناچار در عصر 29 فروردین عراق موفق شد کل منطقه فاو را به تصرف خویش دربیاورد
سقوط فاو سبب ضربه جدی به روحیه ها شد همه در تلاش برای بازسازی توان برای مقابله با دشمن مجهز بازسازی شده از حیث نیرو،آموزش و جنگ افزار بودند و نگاهها به سمت شلمچه و جزایر مجنون معطوف شد چرا که هدف بعدی دشمن یکی از این دو منطقه بود و با گذشت زمان متوجه شدند که شلمچه در اولویت ارتش عراق می باشد و سازماندهی عملیاتی در شلمچه برای دفاع در مقابل حملات عراق افزایش یافت.
مقطع پایانی جنگ:
خروج عراق از فاز پدافندی به آفندی
سال 1366 با بن بست در جبهه های جنوب ایران برای گشودن جبهه ای جدید به سمت شمالغرب تغییر جهت می دهند و در استان سلیمانیه عراق به دلیل مجاورت با استان کرکوک و بعد از آن پایتخت عراق بغداد سلسله عملیات هایی را با کمک کردهای عراقی انجام می دهند تا با این کار ارتش عراق را از جبهه جنوب به شمالغرب کشانده و در نتیجه هم خطوط پدافندی جنوب شامل فاو،شلمچه و جزایر مجنون را از حساسیت بالا و پاتک های آنها دور نگه داشته و هم منتظر بازشدن راهی برای نفوذ در منطقه جنوب شوند چرا که کارکرد و ارزش عملیاتی این منطقه به مراتب از سایر جبهه های غرب و شمالغرب بیشتر بود.
در اواخر اسفند 1366 رزمندگان ایران عملیات بزرگ خویش را در منطقه عمومی حلبچه و سددربندیخان با نام والفجر 10 آغاز نمودند و توانستند علاوه بر تصرف منطقه وسیعی از کردستان عراق بر سددربندیخان مشرف شوند و آماده رویارویی با یگان های عراقی شدند. ارتش عراق با انجام عملیات فریب و با ایجاد یک قرارگاه یک هفته با انجام پاتک سبک ما را در منطقه والفجر 10 مشغول نموده و بعد از آن این منطقه را رها و قوای خود را بر تهاجم به مواضع ایران در جبهه های جنوب متمرکز ساخت. تشخیص زمان مناسب عملیات در فاو با اخذ اطلاعات از سیا و با هدف اختلال تغییر در موازنه جنگ صورت گرفت ، اواسط فروردین 67 عراق با دریافت اطلاعاتی از سازمان سیا CIA مبنی بر عقب کشیدن بخشی از یگان های سپاه از جنوب واحدهای توپخانه ایران از شرق اروند جبهه شمالغرب را رها و در صدد به دست گرفتن ابتکار عمل در جبهه های جنوب شد. در حالی که در این زمان عمده نیرو ها و فرماندهان سپاه پاسداران در شمالغرب بودند .
در این زمان به دلیل گرمای هوا و قرار گرفتن در ماه مبارک رمضان جبهه های جنگ از حداقل نیروی بسیجی برخوردار بود و فضای دو قطبی انتخابات مجلس سوم شورای اسلامی نیز به التهاب اوضاع افزوده بود که دامنه آن به میان فرماندهان و رزمندگان هم کشیده شده بود.مواضع دفاعی ما در فاو نامناسب و آسیب پذیر بود ، نیروهای اصلی ایران در این زمان در منطقه نبوده و ایران با هشت گردان و 20تا30 قبضه توپ و فقدان نیروهای احتیاط و پشتیبانی بسر می برد یعنی در خط پدافندی 30کیلومتری فاو حداکثر 4000نیرو با برآورد حداکثر یک لشکر رزمی حضور داشتند.نبودن یک فرماندهی عملیاتی با تجربه در جبهه فاو ، کمی استعداد یگانهای پشتیبانی و تعدد یگان های اداره کننده خط (هر یگان علاوه بر فاو در شلمچه و مجنون نیز خط پدافندی داشت) و مهم تر از همه این که اغلب نیروها را سربازان وظیفه تشکیل می دادند.
با فرارسیدن 28 فروردین 1367 عراق عملیات خویش را با نام رمضان المبارک توسط یگان های زبده عملیاتی خویش یعنی سپاه هفتم و سپاه گارد ریاست جمهوری آغاز نمود و از ساحل خورعبدالله و دریاچه نمک(حمله عراق به مثلث فاو) در خط دفاعی ایران تلاش برای نفوذ نمود در حالی که نیروهای مستقر در خط فاقد آتش پشتیبانی مناسب بودند. ارتش عراق با آمادگی کامل که طی ماههای قبل صورت گرفته بود با کاربرد سلاحهای شیمیایی ، آتش پشتیبانی توپخانه ،هوایی و موشکی که از بمباران هوایی برای انهدام پل های عقبه به خصوص پل بعثت روی رودخانه اروند و بهمن شیر استفاده کردند.
ارتش عراق با استفاده از عامل شیمیایی سیانور VX در خط اول که هر گونه حیات و موجود زنده را ظرف ده دقیقه از بین می برد در خط پدافندی وارد شده در حالی که بالگردهای آنها نیز فضای منطقه عملیاتی را در بر گرفته بودند ، از گاز خردل نیز برای در هم کوبیدن توپخانه و عقبه استفاده نمود ضمن این که در همان ساعات اولیه نیز با اقدامی هدفمند پل بزرگ بعثت این شاهکار مهندسی دوران دفاع مقدس با موشک هدف قرار گرفته و غیر قابل عبور شد و در دو سوی ساحل صف ماشین و نیروهای زیادی برای تردد ایجاد شده بود.
هر چند فرماندهان سپاه به سرعت خود را به منطقه عملیاتی رساندند اما زمانی بود که عراق با شکستن خطوط مقدم در حال پیشروی بود و تنها مقاومت غیرتمندانه اندک نیروهای مدافع باعث توقف آنها شده بود ، در همین زمان حمله هوایی هواپیماهای آمریکایی به سکوهای نفتی ایران در خلیج فارس صورت گرفت.36 ساعت به طول کشید تا ارتش عراق ناجوانمردانه با شیمیایی و با کمک های اطلاعاتی آمریکا توانست خود را به سواحل اروند و شهر فاو برساند در حالی که نیروهای مدافع سعی می کردند با انتقال تجهیزات و ماشین ها به عقب از هر طریقی شده از غنیمت گرفته شدن آنها جلوگیری نمایند و سرانجام در غروب 29/1/67 منطقه عملیاتی فاو بعد از 28 ماه که در ناباوری کارشناسان با شجاعت و ایثار غواصان ایرانی تصرف شده بود سقوط کرد که در نتیجه آن بنا بر آمار غیر رسمی حدود هزار نفر اسیر و 500 شهید تا 1200شهید دستاورد آن بود .
تصرف فاو نشان داد که ارتش عراق از لاک دفاعی بیرون آماده و در صدد تصرف سایر مناطق عملیاتی می باشد و بعد از فاو طبق نشانه ها و اطلاعات گفته شده نگاهها به سمت منطقه عملیاتی شلمچه معطوف شد .
سقوط فاو
تاریخ عملیات |
1367/01/28 |
نام عملیات در ارتش عراق |
رمضان المبارک |
استعداد خودی |
شش گردان و پنج گردان در احتیاط + 15 گردان توپخانه |
سازمان رزم دشمن |
سپاه هفتم و سپاه گارد |
سطح نبرد |
حملات دشمن |
جبهه نبرد |
شلمچه تا فاو |
