جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید بعد از ظهر جمعه گذشته اعلام کرد که این کشور قصد دارد پس از مقاومت طولانی در برابر درخواست های مکرر اوکراین که از سپتامبر ۲۰۲۲ آغاز شد، بالاخره مهمات خوشه ای – بمب ها یا گلوله هایی که بمب های کوچک را در یک منطقه بزرگ رها می کنند – را به عنوان بخشی از یک بسته کمک نظامی ۸۰۰ میلیون دلاری در اختیار اوکراین قرار دهد. آمریکا گلوله های توپ ۱۵۵ میلی متری DPICM را از انبار خود پنتاگون تامین خواهد کرد که با فهرست متنوعی از هویتزرهای غربی هدیه شده به اوکراین سازگاری دارند.
به گفته پل مک لی از پولیتیکو، این مقدار نامشخص “تقریباً به طور قطع بیش از ۱۰۰ هزار گلوله DPICM” خواهد بود. از دیگر اقلام این بسته جدید کمک های تسلیحاتی آمریکا به اوکراینف می توان به موشک های پاتریوت، استینگر و موشک های ضدهوایی AIM-7، همچنین ۳۱ دستگاه هویتزر ۱۵۵ میلی متری، ۳۲ خودروی زرهی بردلی و استرایکر (برای تجهیز دو گردان کافی است)، موشک های ضدتانک TOW و جاولین، ۳۷ خودروی بازیابی تاکتیکی، سلاح های دقیق هوا به سطح، تجهیزات حفاری، هواپیماهای بدون سرنشین نظارتی دوربرد Penguin و گلوله های توپخانه ۱۵۵ و ۱۰۵ میلیمتری و راکت های HIMARS اشاره کرد.
هر گلوله خوشه ای چندین برابر بیشتر از یک گلوله توپخانه معمولی با کالیبر مشابه احتمال وارد کردن تلفات به پرسنل و وسایل نقلیه دشمن را دارد. سالیوان همچنین تصریح کرد که گلوله های خوشه ای DPICM به ساخت “پلی” بر سر کمبود مهمات متعارف عرضه شده به اوکراین کمک می کند تا زمانی که گلوله های متعارف بیشتری از کارخانه های مهمات سازی که تولید خود را افزایش داده اند، در اختیار این کشور قرار گیرند.
با این حال، مهمات خوشه ای توسط ۱۱۲ کشور ممنوع شده است، زیرا بمب های عمل نکرده ای که بر جا می مانند، تهدیدی برای سال های آینده خواهند بود- در واقع این ها به مین های زمینی ناخواسته ای تبدیل می شوند که می توانند سربازان و غیرنظامیان خودی را تهدید کنند. مهمات خوشه ای به دلیل گستره وسیع اثر خود، به عنوان سلاح های ذاتاً بی هدف و بدون تبعیض در هدف در هنگام استفاده در مناطق پرجمعیت نیز شناخته می شوند. این اتفاقات در حالی است که تقریباً ۹۹ درصد از ذخایر تسلیحات خوشه ای جهانی نابود شده است.
با این حال، نه روسیه، نه اوکراین و نه ایالات متحده به کنوانسیون سلاح های خوشه ای پایبند نیوده و در واقع به این معاهده نپیوسته اند. و تاکنون نه روسیه و نه اوکراین از به کارگیری ذخایر موجود مهمات خوشه ای خود در اوکراین خودداری نکرده اند. روسیه از همان روزهای نخست تهاجم گسترده خود به شهرهای بوچا، چوهیو، خارکیف، خرسون، کریوی ریح، ماریوپول، میکولایف، اوختیرکا، اسلاویانسک و وولدار به طور گسترده از گلوله های خوشه ای استفاده کرده است.
همچنین تایید شده که اوکراین نیز از مهمات خوشه ای – هر چند در مقیاس محدودتر – با حملاتی که در شهر اشغال شده ایزیوم، هواساریوکا و احتمالاً شهر دونتسک را هدف قرار داده، استفاده کرده است. به طور کلی، گزارش ها حاکی از آن است که سلاح های خوشه ای در شش ماه اول جنگ دستکم موجب مرگ ۶۸۹ نفر شده اند که “اکثریت قریب به اتفاق” آن ها غیرنظامی بودند.
علی رغم عدم پایبندی آمریکا به ممنوعیت استفاده از گلوله های خوشه ای، مناقشات و ضعف های مهمات خوشه ای پیش از این ارتش آمریکا را بر آن داشت تا راکت های M۳۰ مسلح به مهمات خوشه ای هدایت نشده خود را که توسط پرتابگرهای M۲۷۰ و HIMARS مورد استفاده قرار می گرفتند، بازنشسته کند و به جای آن ها از راکت های هدایت شونده دقیق مجهز به کلاهک های معمولی استفاده کند.
در حالی که برخی از گلوله ها و راکت های خوشه ای برای آموزش و استفاده در عملیات های با دقت بالا تغییر کاربری داده شدند، سیاست دوران اوباما به دنبال بازنشسته کردن تدریجی تمام سلاح های خوشه ای آمریکا با نرخ انحراف یا منفجر نشدن بالای ۱ درصد بود که منجر به از رده خارج شدن بسیاری از این سلاح ها یا استفاده از آن ها برای اهداف دیگر شد، حرکتی که بایدن در سال ۲۰۰۶ از آن حمایت کرد. اما این سیاست توسط دولت ترامپ لغو شد.
با این حال، موجودی باقی مانده ۳ میلیون گلوله DPICM، به دلیل بی میلی پنتاگون برای به کارگیری این سلاح ها یا انتقال آن ها به خارج، تا حد زیادی دست نخورده باقی مانده است. آخرین استفاده عملیاتی گسترده ارتش آمریکا از مهمات خوشه ای در سال ۲۰۰۳ در عراق رخ داد.
تشریح گلوله های خوشه ای
در حالی که برخی از منتقدان سلاح های خوشه ای استدلال می کنند که این گلوله ها “کاربرد نظامی محدودی” دارند، این دیدگاه در استفاده کنندگان واقعی این سلاح ها متفاوت است. و بنا بر گزارش ها، تحلیلگران کاخ سفید بر این باورند که این گلوله ها موجب تقویت ارتش اوکراین خواهد شد.همچنین، واقعیت این است که ارتش های ثروتمندتر تنها با جایگزین کردن سلاح های نقطه زن گران تر، توانسته اند استفاده از سلاح های خوشه ای را کنار بگذارند.
اصل و نسب سلاح های خوشه ای مدرن را می توان به بمب های هوایی مختلفی که در جنگ جهانی دوم توسط آلمان، ایتالیا، روسیه و ایالات متحده علیه اهداف جنگی و غیرنظامی به کار گرفته شد، نسبت داد.
بمب های کوچک موجود در مهمات خوشه ای به عنوان مهمات فرعی، بمب های ریز (bomblet) یا نارنجک ها شناخته می شوند. آن ها توسط محفظه هایی که در داخل یک مهمات بزرگ تر قرار گرفته اند، رها می شوند. هر بمب ریز تنها چند پوند وزن دارد و ممکن است برای استفاده ضد نفر، منفجر کردن کلاهک های قالبی نفو در زره برای استفاده علیه خودروهای زرهی، یا حمل یک محموله آتش زا که برای شروع آتش سوزی طراحی شده، به کار گرفته شود. برخی از مهمات های فرعی عجیب و غریب نیز ممکن است به صورت جداگانه و با استفاده از سنسورهای مادون قرمز هدایت شوند. توپخانه ارتش ایالات متحده به طور خاص از گلوله های خوشه ای موسوم به “مهمات متعارف بهبود یافته دو منظوره” (DPICMها) استفاده می کند که در برابر پرسنل، وسایل نقلیه و ساختمان ها موثر هستند.
اثر پرتابی ساچمه ای (اسپری گونه) تولید شده توسط مهمات خوشه ای، آن ها را در استفاده علیه آرایش پراکنده سربازان و وسایل نقلیه دشمن بسیار کشنده و موثر می سازد، به این معنی که تعداد کمی از گلوله های خوشه ای می توانند به اثری دست یابند که تنها با بمباران بسیار طولانی تر و با استفاده از مهمات متعارف با قدرت انفجاری بالا امکانپذیر است.
به عنوان مثال، مطالعه استفاده از توپخانه در جنگ ویتنام نشان داد که به طور متوسط ۱۳ تا ۱۴ گلوله متعارف ۱۵۵ میلی متری هویتزر لازم است تا بتوان یک نفر از نیروهای دشمن را کشت، در حالی که تنها کم تر از دو گلوله (۱.۷) خوشه ای بهبود یافته – که دومی را هشت برابر کشنده تر می سازد- برای رسیدن به چنین هدفی کافی است. آزمایش ها، همچنین، نشان داد که مهمات خوشه ای با احتمال بیشتری به زره فوقانی نازک خودروها ضربه مستقیم وارد می کنند. نامه اخیر جمهوری خواهان در کنگره که بایدن را به رهاسازی تسلیحات خوشه ای ترغیب می کرد، ادعا می کرد که قدرت تاثیرگذاری هر DPICM معادل پنج گلوله متعارف است.
این ویژگی ها توضیح می دهد که چرا اوکراین مصر به دریافت سلاح های خوشه ای است، چرا که از طریق مهمات توپخانه ای، تلاش دارد راه خود را از میان مواضع مستحکم روسیه در جنوب و شرق اوکراین باز کند. چنین سلاح هایی در تئوری می توانند تلفات وارد شده به دشمن را تا حد زیادی افزایش دهند، در حالی که مهمات کمتری مصرف کرده و تلفات جانبی را کاهش می دهند. آن ها همچنین می توانند به خصوص در نابود کردن توده نیروهای دشمن که برای حمله یا ضد حمله تجمع کرده اند، موثر باشند.
با این حال، فیوزهای موجود در مهمات فرعی خوشه ای اغلب نرخ شکست بالایی را نشان می دهند- یک گزارش صلیب سرخ ادعا می کند که “برآوردهای معتبر” از ۱۰ تا ۴۰ درصد منفجر نشدن متفاوت است – که منجر به رها شدن مقادیر زیادی از مهمات های خوشه ای کوچک منفجر نشده بر روی زمین می شود و خطر مداومی را برای مردم محلی، به ویژه کشاورزان و کودکانی ایجاد می کند که ممکن است فکر کنند این بمب های کوچک اسباب، بازی هستند. آن ها همچنین سربازان خودی را که به دنبال تصرف یا حرکت در قلمرویی هستند که قبلا توسط مهمات خوشه ای مورد حمله قرار گرفته است، تهدید می کنند.
مهمات های خوشه ای جدیدتر به منظور کاهش نرخ منفجر نشدن و/ یا پیاده سازی یک سیستم خود تخریبی پشتیبان طراحی شده اند. به گفته پت رایدر، معاون مطبوعاتی پنتاگون، آمریکا با دقت از مهمات های DPICM با نرخ شکست کم تر از ۲.۳۵ درصد برای تحویل مهمات خوشه ای به اوکراین انتخاب خواهد کرد.
مسلماً هنگامی که در زمین های کم تر مناسب از جمله جنگل ها، کوه های با شیب تند، زمین های صخره ای، یا مناطق سیل زده یا برف گیر استفاده می شود، نرخ منفجر نشدن گلوله های خوشه ای افزایش می یابد.
سی جی، یک افسر توپخانه ارتش آمریکا که ذیل اکانت توییتری CasualArtyFan فعالیت می کند، درباره گلوله های خوشه ای نوشته است: ” تمام گلوله های توپخانه نرخ منفجر نشدن دارند که در صورت استفاده نادرست می تواند افزایش یابد. در مورد گلوله های DPICM مدرن، گفته می شود که این مهمات فرعی دارای نرخ ۲ تا ۳ درصدی است، بنابراین همه چیز مانند زمین، ساختمان و غیره در نظر گرفته می شود تا این نرخ تا حد ممکن پایین نگه داشته شود.”
گلوله هایی که به اوکراین منتقل می شوند به احتمال زیاد دو نوع گلوله های ۱۵۵ میلی متری هستند که با موجودی عظیم توپخانه اوکراین (که توسط غرب تامین شده) سازگاری دارند: گلوله های M۴۸۳A۱ و M۸۶۴.
گلوله M864 از فناوری خونریزی پایه (base-bleed) برای کاهش ۵۰ درصدی اصطکاک و در نتیجه دستیابی به برد ۱۸.۶ مایلی استفاده می کند. هر کدام از این گلوله ها پر از “نارنجک” های دو منظوره ۴۸ M۴۲ و ۲۴ M۴۶ است که می توانند به صورت جداگانه تا ۷۰ میلی متر زره نفوذ کنند. گلوله قدیمی تر M۴۸۳A۱ دارای مهمات فرعی بیشتری ( ۶۴ قطعه از نوع M۴۲ و ۲۴ قطعه از نوع M۴۶) است اما برد آن بسیار کوتاه تر و تنها ۱۰.۵ مایل است. مهمات فرعی در هر دو نوع گلوله به قابلیت خودتخریبی مجهز شده اند تا مشکل منفجر نشدن حل شود یا دستکم کاهش یابد، با این حال M۴۸۳A۱ از نظر تاریخی نرخ شکست ۱۴ درصدی دارد. گفته می شود ترکیه از نوامبر ۲۰۲۲ گلوله های M۴۸۳A۱ را به اوکراین فروخته است.
استفاده روسیه و اوکراین از گلوله های خوشه ای
روسیه و اوکراین عمدتاً از بمب های خوشه ای بارگذاری شده در راکت های توپخانه هدایت نشده استفاده می کنند که در سیستم های ۲۲۰ میلی متری BM – ۲۴ Organ (Hurricane) و ۳۰۰ میلی متری BM – ۳۰ Smerch به کار می روند. روسیه همچنین از سیستم Tornado-S استفاده می کند که عمدتاً برای شلیک مهمات خوشه ای با استفاده از راکت های ۱۲۲ میلی متری و ۳۰۰ میلی متری بزرگتر در نظر گرفته شده است.
موشک های بالستیک Iskander و Tochka-U روسی که هم روسیه و هم اوکراین از آن ها استفاده می کنند نیز ممکن است به ترتیب با ۵۴ و ۵۰ مهمات فرعی خوشه ای پر شوند. صلیب سرخ تایید کرده که یک مورد حمله به شهر دونتسک، ۱۵ کشته و ۳۶ زخمی به جا گذاشته است. روس های مستقر در این منطقه مدعی است که سلاح مورد استفاده برای این حمله یک موشک توچکای اوکراینی با گلوله های خوشه ای بوده ، اما این موضوع تایید نشده است.
در بدترین مورد، بمباران شهر ایزیوم اوکراین در سال ۲۰۲۲ با گلوله های خوشه ای نیز باعث کشته شدن هشت غیرنظامی و زخمی شدن بیش از ۱۰۰ نفر شد. در تاریخ ۸ آوریل ۲۰۲۲، یک موشک روسی توچکا – یو محموله ۵۰ بمب ریز خود را بر فراز یک ایستگاه قطار در مرکز شهر کراماتورسک رها کرد، منطقه ای که مملو از بیش از ۵۰۰ غیرنظامی بود که به دنبال راه فرار بودند و در اثر این حمله ۵۸ نفر کشته و بیش از صد زخمی شدند.
روسیه و اوکراین هر دو ذخایر بزرگی از گلوله های خوشه ای را برای هویتزرهای ۱۵۲ میلی متری و ۲۰۳ میلی متری را از شوروی به ارث بردند. اوکراین همچنین دارای گلوله های خمپاره خوشه ای ۱۲۰ میلی متری M۹۷۱ نیز هست، در حالی که روسیه ذخایر گلوله های خوشه ای ۳ – O – ۸ را برای خمپاره های غول پیکر ۲۴۰ میلی متری ۲ S۴ خود حفظ کرده است. با این حال، استفاده از این مهمات خاص در اوکراین به طور کامل تایید نشده است. هممچنین، هواپیماهای جنگی روسیه بمب های خوشه ای RBK – ۵۰۰ را که حاوی بمب های ریز ضد نفر PTAB – ۱ M هستند، روی مواضع اوکراینی رها کرده اند.
بعد از این چه می شود؟
استفاده گسترده تر از مهمات ها خوشه ای، به تهدیدات قبلی ناشی از گلوله های بیشمار عمل نکرده و مین های زمینی دفن شده در خاک اوکراین خواهد افزود – مهمات هایی که تا مدت ها پس از پایان جنگ نیز به طور بدون تبعیض، اوکراینی ها را کشته یا زخمی خواهند کرد. منتقدان سلاح های خوشه ای استدلال می کنند که نرخ های عدم انفجار پایین گزارش شده برای تازه ترین سلاح های خوشه ای در شرایط آزمایشگاهی به دست آمده است، و در صورت استفاده عملیاتی از این گلوله ها، قطعاً این نرخ افزایش خواهد یافت.
با این حال، رهبری اوکراین معتقد است که این هزینه برای افزایش شانس آن ها در آزادسازی سرزمین های اشغال شده توسط روسیه و کاهش تلفات سربازانش ارزش پرداخت را دارد. موافقان نیز استدلال می کنند که روسیه در حال حاضر به طور گسترده از سلاح های خوشه ای استفاده می کند، و مهمات های خوشه ای که توسط آمریکا تامین می شود نرخ شکست بسیار پایین تری خواهد داشت، و بمب های خوشه ای منفجر نشده نیز احتمالاً در مناطقی فرود می آیند که در هر صورت باید به طور کامل از مین ها و دیگر مهمات منفجر نشده پاکسازی شوند.
ترل جرمین، روزنامه نگار، در شبکه اجتماعی خود خاطرنان کرده است که مردم “طوری رفتار می کنند که انگار اوکراینی ها از نقص های مهمات خوشه ای بی خبر هستند… اوکراین انتخاب های سختی پیش رو دارد و هیچ کدام از آن ها به آن آسانی که ما می خواهیم نیستند”. با این حال متحدان اوکراین ممکن است به دنبال مشروط کردن انتقال سلاح های خوشه ای با این تضمین باشند که از این گلوله ها در مناطق پرجمعیت استفاده نشود، مناطقی که احتمالاً خسارات سنگین جانبی در پی دارند.
با این حال، تامین سلاح های خوشه ای توسط ایالات متحده برای اوکراین، با ریسک های سیاسی عدم توافق هم پیمانان نیز روبرو شده است – به ویژه با متحدانی مانند آلمان و بریتانیا که به ممنوعیت چنین مهماتی پایبند هستند (اما توپخانه سازگار با استفاده از آن ها را تامین می کنند). این مشکلات سیاسی بالقوه احتمالاً از سوی مخالفان کمک آمریکا به اوکراین مطرح خواهد شد. مخالفان همچنین نگرانند که انتقال این گلوله ها از آمریکا به اوکراین بتواند پیشرفت های صورت گرفته در زمینه جلوگیری از استفاده جهانی از سلاح های خوشه ای را به قهقرا ببرد و منجر به استفاده مجدد از آن ها توسط دیگر کشورها، به روش های بسیار مشکل سازتر شود.
با این حال، پس از شکستن این تابو، ممکن است کاخ سفید اهدای انواع بیشتری از سلاح های خوشه ای به اوکراین را در نظر بگیرد. برای مثال، اوکراین حداقل ۷۲ هویتزر سبک ۱۰۵ میلی متری M۱۱۹ نیز دریافت کرده است. این هوویتزرها، در تئوری، می توانند به موشک های قدیمی M۴۴۴ و موشک های جدیدتر و کم بردتر M۹۱۵ (برد ۷.۱ و ۸.۷ مایل) مجهز شوند که به ترتیب حامل بمب های ۱۸ M۳۹ یا ۴۲ M۸۰ هستند. همچنین، اوکراین ظاهراً برای چند هویتزر بسیار دوربرد ۲۰۳ میلی متری ۲ S۷ خود، گلوله های ۸ اینچی ساخت آمریکا را تامین کرده است. بنابراین، واشنگتن می تواند گلوله های ضد نفر M۴۰۴ یا M۵۰۹ DPICM را به مهمات های خوشه ای که در انبار دارد، تجهیز کند. البته آمریکا دیگر هویتزرهای M۱۱۰ سازگار با این مهمات را تولید نمی کند.
اوکراین همچنین ممکن است به دنبال محموله های خوشه ای برای موشک های دوربرد M۲۷۰ و HIMARS با حداکثر برد ۵۶ مایل باشد. اگرچه اوکراین از این توپخانه ها برای پرتاب موشک های هدایت شونده با GPS استفاده می کند، اما آن ها در اصل برای استفاده از راکت های هدایت نشده M۲۶ حامل ۵۱۸ یا ۶۴۴ مهمات دو منظوره، ساخته شده اند. مدل اورجینال M۳۹ از موشک های دوربرد ATACMS که اوکراین برای این پرتابگرها درخواست کرده است نیز مجهز به کلاهک های خوشه ای است.
آمریکا ممکن است در نهایت انتقال سلاح های خوشه ای با قابلیت پرتاب از هوا به اوکراین برای بکارگیری در هواپیماهای جنگی شوروی را نیز در نظر بگیرد. در واقع اوکراین پیش از این خواستار بمب های خوشه ای هواپایه CBU – ۱۰۰ Rockeye II شده بود که به طور گسترده در جنگ ویتنام مورد استفاده قرار می گرفتند. ظاهراً این بمب ها با قصد استفاده از ۲۴۷ مهمات های فرعی ضد تانک ۲۴۷ Mk.118 به منظور مسلح کردن هواپیماهای بدون سرنشین کوچک درخواست شده بودند.
اکنون که ترکیه و آمریکا این تابو را شکسته اند، دیگر متحدان اوکراین و روسیه که عضو کنوانسیون سلاح های خوشه ای نیستند، نیز ممکن است فروش یا اهدای آن ها به متحدان خود را مد نظر قرار دهند. کارشناسان غربی مدعی هستند که چین و کره شمالی و دیگر متحدان روسیه ممکن است سلاح های خوشه ای خود را به روسیه بفروشند. استونی، فنلاند، یونان، لتونی، لهستان و رومانی همگی به اوکراین سلاح منتقل کرده اند و در پیمان تسلیحات ضد خوشه ای مشارکت ندارند. همین موضوع در مورد کره جنوبی نیز صدق می کند که با کمک های مالی آمریکا به طور موثر در حال انتقال تسلیحات به اوکراین است.
