بحث استفاده از پهپادهای ایرانی توسط روسیه در اوکراین یکی از داغ ترین بحث های این روزها در داخل و خارج از کشور است، موضوعی که باعث وقوع تنش جدیدی بین ایران و اوکراین و البته کشورهای غربی شده است. در حالی که اوکراین و کشورهای غربی مدعی هستند حملات پهپادی اخیر روسیه به زیرساخت های اوکراین عمدتاً با پهپادهای خریداری شده از ایران صورت گرفته، ایران و روسیه بارها این موضوع را رد کرده و وزارت امور خارجه ایران نیز مکرراً تاکید کرده که به هیچ کدام از طرفین جنگ در این ماجرا سلاح نداده است. اوکراین و غرب مدعی هستند شواهد بسیاری در اختیار دارند که نشان می دهد پهپادهای ایرانی در اوکراین به کار گرفته شده اند و حتی ادعا دارند برخی از این پهپادها را ساقط کرده و قطعات آن ها نشان می دهد ایرانی هستند، اگر چه هنوز این ادعاها در این زمینه توسط هیچ ارگان معتبری راستی آزمایی نشده است.
اوکراین در روزهای اخیر مدعی شده که تاکنون صدها فروند از این پهپادها را ساقط کرده و البته ده ها فروند نیز به گواه تصاویر به هدف برخورده اند که قطعی گسترده برق در بسیاری از شهرهای اوکراین را در پی داشته است. در این مقاله می خواهیم روایت اوکراین و کشورهای عضو ناتو را در مورد پهپادهای ایرانی که مدعی هستند در اوکراین به کار گرفته شده تشریح کنیم. لازم به ذکر است که روزیاتو ارسال پهپاد از طرف ایران به روسیه را تایید نکرده و تنها روایت غرب از این ماجرا را در قالب این مطلب بیان کرده است، مطلبی که ترجمه ای از مقاله اخیر وبسایت شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا است.
روسیه شروع به استفاده گسترده از پهپادهای ساخت ایران و مهمات های پرسه زن در اوکراین کرده است و از آن ها برای حمله زیرساخت های این کشور استفاده می کند. تاکنون، تاثیر عملیاتی این پهپادها محدود به پشت جبهه بوده است اما اگر روسیه در تعداد بیشتر از آن ها استفاده کرده، آن ها را در ترکیب با دیگر سیستم ها یا به شکل گروهی به کار گرفته یا آن ها را بهتر در عملیات های نظامی اش ترکیب کند، می توانند تهدیدی قابل توجه برای نیروهای اوکراینی و زیرساخت ها و همچنین غیرنظامیان در این کشور باشند.
روسیه دچار تنزل رتبه قابل توجهی شده و از یکی از بزرگ ترین تامین کنندگان تسلیحات نظامی برای ایران به کشوری تبدیل شده که به شدت به هواپیماهای بدون سرنشین (پهپاد) ایرانی و مهمات های پرسه زن وابسته است. این استفاده [از پهپادهای ایرانی] تایید می کند که برنامه های هواپیماهای بدون سرنشینِ خود روسیه برای این کار به کار گرفته نشده اند؛ همان چیزی که در مورد نیروی هوایی این کشور صدق می کند که نتوانسته سیستم های دفاع هوایی اوکراین را نابود کرده یا کنترل فضای هوایی این کشور را بدست گیرد، در حالی که پشتیبانی باکیفیتی از نیروهای زمینی ایجاد نکرده است.
نیروهای روسی در حال حاضر دستکم از سه نوع مختلف سیستم های ساخت ایران استفاده می کنند- دو مورد از آن ها پیش تر توسط این نویسنده به عنوان کاندیداهای محتمل برای فروش به مسکو شناسایی شده بودند: مهاجر ۶ که یک پهپاد تهاجمی تاکتیکال با برد ۲۰۰ کیلومتر است که توانایی پرتاب مهمات های نقطه زن کوچک و موشک های ضد تانک را داراست؛ و مهمات های پرسه زن شاهد ۱۳۶ (در کنار برادر کوچکترش شاهد ۱۳۱). پلتفرم های مهاجر و شاهد ذاتاً در زمینه قابلیت ها و هدف استفاده با هم متفاوت هستند. اولی کاربردهای بیشتری داشته و برای عملیات شناسایی، تجسس و جمع آوری اطلاعات در کنار عملیات های تهاجمی [حمله] به کار می رود؛ دیگری یک موشک کوچک با قابلیت هدایت ماهواره ای است که تنها برای حمله مستقیم به اهداف به کار می رود.
هواپیماهای بدون سرنشین، از جمله مهاجر ۶
مسکو مجبور شده به سراغ هواپیماهای بدون سرنشین در آنسوی آب ها و در ایران برود زیرا دسترسی ثابتی به پهپادهای جنگی خود نداشته و تاثیرگذاری آن ها چندان قابل توجه نبوده است، پهپادهایی مانند Forpost-R که یک کپی دارای لایسنس از نمونه اسراییلی Searcher Mk. II است و همچنین Orion (Inokhodets). بدون این گزینه های جایگزین، نیروهای روسی فاقد پهپادهایی هستند که بتواند دقت شناسایی هدف بالایی داشته و توانمندی های تهاجمی با دقت بالا برای هدف قرار دادن آن ها داشته باشند. ارتش روسیه تعداد محدودی از این سیستم ها در اختیار داشته و آن ها را به شکلی نامناسب با واحدهای نظامی اش ترکیب کرده که به نتایج محدود در شناسایی، مقابله و نابودی واحدهای دشمن منجر شده است. این عملکرد نامناسب در چگونگی سازگار کردن و استفاده موثر از هواپیماهای بدون سرنشین به نتایج ضعیفی در روی زمین منجر شده و شکست عملیات پهپادی کلی روسیه را به تصویر می کشد. بر اساس اظهارات و شکایت های سربازان روسی، این موضوع به طور ویژه در مورد گشت زنی، شناسایی و نابودی اهداف و همچنین آگاهی موقعیتی صدق می کند. ارتش روسیه اخیراً تلاش کرده این موضوع را حل کند، برای مثال از طریق کارگاه آموزشی کوادکوپتری Dronnitsa به معنای پهپاد در اوایل ماه سپتامبر و جلسات آموزش استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین برای سربازانی که تازه به خدمت فرا خوانده شده اند. این موضوع از تغییر در ذهنیت افسران روسی خبر می دهد، اگر چه می توان گفت که این آموزش ها بیش از حد محدود و خیلی دیر بوده است.
مهاجر ۶ شبیه پهپاد ترکیه ای TB2 است که نیروهای نظامی اوکراینی در حال استفاده هستند (اگر چه TB2 برد پروازی بیشتری نسبت به مدل ایرانی داشته و ارتفاع پرواز بالاتری دارد). مهاجر می تواند تا چهار موشک نقطه زن سری قائم، موشک های هدایت شونده ضد تانک الماس یا راکت های غیرنقطه زن Hydra حمل کند، در حالی که سنسورهای گرمایی و مسافت یاب لیزری آن بدین معناست که امکان بکارگیری هم در عملیات روزانه و هم شبانه را داراست. نیروهای روسی احتمالاً می خواهند از این پلتفرم برای شناسایی و درگیر شدن با اهداف با ارزش بالا مانند سیستم های توپخانه ای دوربرد، نقاط فرماندهی و کنترل و حوزه های تجمعی تاکتیکال در عمق پشت خطوط اوکراین استفاده نماید. این موضوع، همچنین، هدف اصلی استفاده از مهاجر ۶ و نوعی از توانایی در زمینه هواپیماهای بدون سرنشین است که روسیه تاکنون به مقدار قابل توجهی فاقد آن بوده است.
مهمات های پرسه زن، از جمله پهپادهای شاهد
در کنار مهاجر ۶، روسیه در حال استفاده از مهمات های پرسه زن شاهد ۱۳۱ و ۱۳۶ (که نام آن ها توسط روس ها به Geran 1 و ۲ تغییر داده شده) برای جبران عملکرد ناامید کننده نیروی هوایی و دسترسی رو به کاهش به مهمات های دوربرد برای حملات با دقت بالاست. تعداد این موشک ها از زمان شروع جنگ به شدت کاهش یافته است و تولید آن ها ممکن است به دلیل تحریم های غرب در مورد قعطات الکترونیکی کلیدی بسیار دشوارتر شده باشد.
روسیه عمدتاً از مهمات های پرسه زن شاهد برای حمله به اهداف غیرنظامی و زیرساخت های بخش انرژی استفاده می کند. حملات به اهداف نظامی، شامل توپخانه ها و مراکز فرماندهی، تنها استثنای این قانون بوده اند که می تواند بر اهمیت استراتژیک این سلاح ها از دیدگاه عملیاتی صرف تردید وارد کند. با این وجود، اشتباه خواهد بود که به سرعت نقش آن ها را نادیده گرفت، به ویژه با توجه به تاثیر روانی که روی مردم اوکراین داشته و امکان استفاده از این سیستم ها در تعداد انبوه و هماهنگ (به شکل دسته جمعی) وجود دارد.
پهپادهای شاهد چندین نقطه قوت دارند. آن ها هر دو از طریق کانتینرهایی که روی کامیون سوار می شوند به سرعت قابل پرتاب در تعداد انبوه بوده و نسبتاً ارزان قیمت هستند، و هر کدام تقریباً ۲۰,۰۰۰ دلار هزینه دارند. همچنین آن ها دارای برد بلند حدود ۱,۵۰۰ کیلومتری و ۹۰۰ کیلومتری به ترتیب برای نمونه های ۱۳۶ و ۱۳۱ هستند. علاوه بر این، طراحی و سرعت کروز پایین شان بدین معنی است که به راحتی می توانند از شناسایی شدن توسط رادارها فرار کنند. از این رو، امکان اعزام آن ها به صورت گسترده می تواند سیستم های دفاع هوایی اوکراینی را اشباع کرده و صدمات قابل توجهی وارد کنند. تحویل مورد ادعای پهپادهای کامیکازه آرش ۲ – که برد بیشتر و کلاهک سنگین تری دارند- می تواند به روسیه امکان دهد که صدمات بزرگ تری، در عمق بیشتر خاک اوکراین، در پی داشته باشد.
دو سیستم شاهد موشک های با بال های مثلثی و سایز نسبتاً کوچک، با سرعت پرواز پایین (۱۸۰ تا ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت) هستند که عمدتاً بر سیستم ماهواره ای مسیریابی جهانی (GNSS) یا موقعیت یابی جهانی (GPS) و سیستم های هدایت اینرسیال برای حمله با مختصات جغرافیایی متکی هستند. همچنین می توان آن ها را به دوربین تصویرساز مادون قرمز (IIR) یا جستجوگر ضد تشعشع برای شناسایی هدف و سرکوب سیستم های دفاع هوایی مجهز کرد. این بدان معناست که این پهپادها تنها علیه اهداف ثابت از پیش تعیین شده (برخلاف پهپادهای کامیکازه که می توانند اهداف ثابت یا متحرکشان را خود انتخاب کنند) موثر هستند.
به عنوان یک راه حل برای حل این مشکل، مشاوران نظامی روسیه استفاده از آن ها همراه با «پهپادهای شناسایی کننده» مانند مهاجر ۶ را به عنوان بخشی از یک اینترفیس واحد که «مجموعه شناسایی-حمله» نام گرفته را پیشنهاد کرده اند. وقتی به این روش به کار گرفته شوند، پهپادهای شناسایی کننده اهداف را پیدا کرده و به سرعت مختصات آن را به پهپاد شاهد یا واحد فرماندهی مرکزی هواپیماهای بدون سرنشین منتقل می کنند، که تاخیر زمانی بین شناسایی هدف تا درگیر شدن با آن را کاهش می دهد. این موضوع، همچنین، دقت این سیستم ها علیه اهداف متحرک مانند سیستم های توپخانه ای HIMARS و ستون های مکانیزه را بهبود بخشیده و تاثیر عملیاتی آن ها را افزایش می دهد. در حال حاضر، غیرمحتمل است که روسیه ظرفیت بکارگیری چنین اکوسیستم نظامی و استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین و مهمات های پرسه زن با هم به این شکل را داشته باشد.
پهپادهای شاهد محدودیت هایی نیز دارند. مهندسان اوکراینی که قطعات مهمات های پرسه زن ساقط شده شاهدها را بررسی کرده اند تایید می کنند که قطعات داخلی آن ها مانند واحدهای پردازش و سیستم هدایت GNSS آن ها عمدتاً در تراز غیرنظامی بوده و در مقابل جنگ الکترونیکی آسیب پذیر هستند. اگر سیگنال ماهواره ای مختل شده یا دچار اشکال شود، پهپادهای شاهد می تواند به یک سیستم پشتیبان موقعیت یابی اینرسیال متکی باشد، اگر چه دقت آن ها به مقدار قابل توجهی کاهش می یابد. روسیه ماژول های مسیریابی ماهواره ای GNSS انعطاف پذیرتری برای ایجاد حفاظت بیشتر در مقابل جنگ الکترونیک روی این پهپادها نصب کرده است اما به گفته منابع اوکراینی، این روش ظاهراً کاملاً موثر نبوده است. علاوه بر این، استفاده از تله های راداری توسط نیروهای اوکراینی، در صورت نصب این جستجوگرهای ضدتشعشع روی این پهپادها می توانند آن ها را فریب دهند. آخرین اما نه کم اهمیت ترین آن ها، سرعت کم و ارتفاع پروازی پایین آن ها بدین معناست که در مقابل موشک های ضد هوایی دوش پرتاب مانند استینگر یا توپ های ضد هوایی مانند Gepard آلمانی آسیب پذیر هستند. برخی سربازان اوکراینی مدعی شده اند که می توان با مسلسل های سنگین دوران اتحاد جماهیر شوروی آن ها را ساقط کرد.
در انتهای این مقاله آمده است که برای کمک به ساقط کردن این پهپادها، غرب باید سیستم های دفاع هوایی کوتاه و میان برد بیشتری را در سریع ترین زمان ممکن در اختیار اوکراین قرار دهد. همچنین در این مقاله پیشنهاد داده می شود که سیستم های دفاعی NASAMS and IRIS-T بهترین گزینه ها برای دفاع از زیرساخت های حیاتی و شهرهای اوکراین هستند اما غرب باید ارسال سیستم های خودکششی را در میان گزینه های خود قرار دهد، از جمله سیستم فرانسوی Crotale و توپ های خودکار ضد هوایی بیشتری مانند Gepard.
