یروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران یکی از ارکان مهم موفقیت نظامی در دفاع مقدس به شمار می‌رود. همافران جمهوری اسلامی که با بیعت خود در ۱۹ بهمن سال ۱۳۵۹، روند پیروزی انقلاب را تسریع کردند، در روزهای نخست حمله عراق به ایران شاهکارهای بی‌نظیری خلق کردند.
عملیات کمان ۹۹، عملیات اچ ۳، عملیات مروارید، سرنگونی ۱۶ هواپیما جنگی عراق در آذر ۱۳۶۰ و دستگیری «عبدالمالک ریگی» از افتخاراتی به شمار می‌رود که نیروی هوایی ایران در سال‌های اخیر ثبت کرده است.
برای واکاوی این دستاوردها و نقش نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در دفاع مقدس و پس از آن پای سخنان امیر سرتیپ خلبان «سیداسماعیل موسوی» می نشینسم. خلبانی که در کارنامه خود حضور در عملیات کمان ۹۹ و اچ ۳ را دارد و معاون اسبق عملیات نیروی هوایی ارتش نیز بوده است.
متن کامل این گفت وگو با هم می‌خوانیم:
نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی از نخستین روزهای پیروی انقلاب نقش بی‌بدیلی در دفاع از کشور داشت و به نظر می‌رسید نیرویی که از لحاظ ذهنی برای پاسخگویی به حمله عراق آماده بود، نهاجا بود که در روز دوم جنگ و در قالب عملیات کمان ۹۹ ضربات زیادی به دشمن وارد کرد؟
موسوی: شرایط روزهای نخست انقلاب، عراق را دچار خطای استراتژیک کرد و صدام به گمان اینکه ایران به خاطر انقلاب شرایط حضور در جنگ ندارد به کشور حمله کرد. نیروی هوایی عراق با حمله به فرودگاه مهرآباد تهران به دنبال از کار انداختن نیروی هوایی ایران بود که موفق نشد. با پایان حمله عراق به مهرآباد پاسخ به این گسستاخی در دستور کار قرار گرفت و یکی از بزرگترین عملیات‌های هوایی جهان با مشارکت ۲۰۰ فروند هواپیمای جنگی از سوی ایران طراحی شد. ۱۴۰ فروند از این پرنده‌های شکاری به داخل عراق رفتند و ۶۰ هواپیما نیز عملیات را پوشش دادند. بعد از این عملیات بود که حساب کار دست صدام و حامیان او آمد. این عملیات در کمتر از ۲۴ ساعت پس از آغاز جنگ ترتیب داده شد. البته در سه ماهه نخست جنگ نیروی هوایی تلفات زیادی داد اما این تلفات موجب نشد تا روحیه خلبانان ما ضعیف شود.
علت این تلفات چه بود؟
خلبانان ما افراد زبده‌ای بودند که عملیات‌های پیچیده‌ای در جنگ انجام دادند. در روزهای نخست جنگ امکان جابجایی نیرو سخت بود. نیروی هوایی باید هم در داخل عراق عملیات انجام می‌داد و هم در داخل ایران راه را بر مهاجمان بعثی سد می‌کرد به همین خاطر تلفات ما در سه ماهه جنگ بیش از سایر نیروها بود. البته در کنار این تلفات موفقیت‌های بزرگی در جنوب و غرب حاصل شد و اجازه پیشروی بیشتر به ارتش عراق داده نشد.
آیا بین فرماندهان اختلاف دیدگاهی در زمینه تاکتیک و نحوه مقابله با نیروهای مهاجم وجود داشت؟
اختلافی وجود نداشت بلکه انتقال نیرو به منطقه غربی و جنوب غرب راحت نبود. انتقال یک لشکر به خوزستان در یک یا چند روز امکان پذیر نبود. انتقال لشکر از تهران، خراسان و قزوین به راحتی امکان پذیر نبود بلکه باید زمان زیادی می‌گذشت تا این نیروها برسند. مشکلاتی نیز وجود داد که انتقال را سخت می‌کرد. فاصله زمانی که برای انتقال ایجاد شده بود باید توسط نیروی هوایی جبران می‌شد.
درباره نقش نیروی هوایی در جلوگیری از عبور ارتش عراق از پل (جسر) نادری بفرمایید این عملیات چه تاثیری در ادامه جنگ داشت؟
اگر ارتش بعثی از جسر نادر عبور می‌کرد روند جنگ کاملا متفاوت بود زیرا طراحان عراق به دنبال این بودند با عبور از این پل ارتباط خوزستان با استان‌های شمال آن را قطع کنند. نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی در کنار نیروهای مردمی اجازه ندادند که ارتش عراق از این پل عبور کنند. جبهه شمالی از آن جهت برای دشمن اهمیت داشت که با قطع جاده اندیمشک - اهواز می‌توانستند سه شهر بزرگ شوش، دزفول و اندیمشک را تصرف کنند، هم چنین بر زاغه‌های مهماتی، یگان‌های عملیاتی مانند تیپ دو دزفول، پادگان‌های پشتیبانی، آمادگاه‌های مهماتی و پایگاه هوایی تسلط پیدا می‌کردند. اگر نیروی هوایی در هفتم و هشتم مهر آن تهاجم گسترده علیه ارتش عراق انجام نمی‌داد، بی‌تردید عبور از این پل سخت نبود و فرماندهان اعلام کردند هواپیماهای ایرانی ابابیل بودند که هر لحظه بر سر دشمن بمب خالی می‌کردند.
بعد از توقف ارتش عراق در پشت جسر نادری زمزمه‌هایی از پذیرش آتش بس از سوی دولت عراق به گوش می‌رسید. این آتش بس جدی بود؟
موسوی: عراقی‌ها که با عملیات کمان ۹۹ و ضرباتی که در خوزستان از نیروی هوایی ایران خورده بودند به واقعیت ماجرا پی بردند و در روز هفتم جنگ تقاضای آتش بس دادند اما نه امام خمینی(ره) و نه رزمندگان راضی به این آتش بس نبودند. هدف این بود که دشمن متجاوز از خاک ایران بیرون رانده شود. این آتش بس برای صدام که قرارداد الجزایر را جلوی دوربین پاره کرده و نقشه جدایی خوزستان را چاپ کرده بود بسیار سنگین بود زیرا در برابر پاتک‌های سخت نیروی هوایی درمانده شده بود. البته ما برای این مقاومت بسیار هزینه دادیم تا نیروها به منطقه جنگی برسند.
اما در اسناد دفاع مقدس وجود دارد که بنی‌صدر رییس جمهور وقت با شیوه دفاع از کشور موافق نبوده است.
داستان بنی‌صدر متفاوت است او قائل به توانمندسازی سپاه نبود بلکه مدعی بود که ارتش باید به تنهایی به جنگ می‌رفت که برای جنگ تمام عیار ایران و عراق یک ارتش بدون نیروی مردمی کافی نبود. داستان مزاحمت بنی‌صدر تا روز برکناری او از سمت ریاست جمهوری ادامه داشت. اما با رفتن بنی‌صدر بسیاری از اختلافات حل شد و سپاه و ارتش در کنار هم عملیات‌های مهمی را انجام دادند که آزادی بستان، عملیات فتح‌المبین و آزادی خرمشهر تنها بخشی از آنها است. بعد از ورود نیروهای مردمی و ارتش و سپاه به جنگ بار نیروی هوایی سبک‌تر شد.
عملیات‌های روز نخست جنگ توسط نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی موجب شد تا عراق به نقطه قوت ایران پی ببرد واکنش این کشور در برابر ضربات نهاجا چه بود؟
صدام و طراحان جنگ به قدرت نیروی هوایی ایران آشنا بودند اما شرایط کشور پس از انقلاب اسلامی آنان را به اشتباه انداخت و همین اشتباه راهبردی موجب شد تا در یکسال نخست جنگ ضربات سختی متحمل شوند. عملیات‌های ایران در خاک عراق موجب شد تا ضربات متعدد به پایگاه‌های شکاری عراق وارد شود و آنان در نهایت مجبور شدند حدود ۵۰ هواپیما از جمله بمب‌افکن‌های بزرگ توپولف ۲۲ و ۱۶، میگ‌های ۲۱، ۲۳ و سوخوهای ۲۰ و ۲۲ به یک پایگاه امن در غرب این کشور و نزدیک مرز اردن انتقال دهند.
این انتقال در نهایت موجب شکل گیری عملیاتی به نام اچ ۳ شد.
عراق با انتقال هواپیماهای شکاری خود به پایگاه الولید به دنبال آن بود که نیروی هوایی این کشور کمتر از گذشته آسیب ببیند. اما نیروی هوایی ایران با طراحی عملیات اچ ۳ خط بطلانی بر پیش‌فرض‌های آنان کشید. این عملیات یکی از شاهکارهای نظامی جهان است. در عملیات اچ سه، هواپیماهای ایرانی سه بار سوختگیری در هوا انجام دادند و توانستند به مرز اردن برسند. عملیات اچ ۳ اکنون در بسیاری از دانشگاه‌های معتبر نظامی جهان در حال تدریس است.
در این عملیات عراقی‌ها تصور حضور هواپیماهای ایرانی را نداشتند. بیش از ۴۸ هواپیمای جنگی این کشور در آن عملیات منهدم شد و در نهایت هواپیماهای ایرانی بدون کمترین آسیبی به کشور بازگشتند. انجام دو بار سوختگیری در خاک دشمن و پرواز در سکوت رادیویی در آسمان عراق شاهکاری بود که تنها می‌توانست توسط همافران نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی خلق شود. من افتخار دارم یکی از اعضای آن عملیات بودم و بعد از آن نیز به خدمت امام (ره) رفتیم. مقام معظم رهبری نیز به من مدال فتح اهدا کردند.
نقش کدام بخش از نیروهای مسلح در دفاع از کشور پررنگ‌تر بود؟
هر کسی بخواهد جداسازی به وجود بیاورد آدم خامی است. در بحث دفاع نقش ارتش، سپاه بسیج و جهاد سازندگی بی‌بدیل بود و مردم نقش اصلی داشتند اما هر کدام اینها به تنهایی موفق نشدند. هماهنگی و همبستگی تابلو زیبایی بود که به کمک آن شکل گرفت. نمی‌شود تمام موفقیت را به اسم یک نفر نوشت هر جا با هم منسجم شدیم، عملیات‌هایی مانند ثامن الائمه، بیت‌المقدس و فتح‌المبین و بهترین دستاوردها را داشتیم.
در دوران جنگ تحمیلی مانند امروز تجهیزات و سامانه‌های شناسایی مانند پهپادها وجود نداشت که عملیات تصویربرداری را انجام دهد. این کار توسط هواپیماهای جنگی انجام شد؟
بله یکی از وظایف ما شناسایی موقعیت استقرار نیروهای دشمن بود که با هواپیمای RF۴ و F۵ انجام می‌شد. با هواپیمای اولی در ارتفاع بالا و در ارتفاع پایین این عکس‌ها در ارتفاع پایین گرفته می‌شد که برای طراحی عملیات کمک زیادی به نیروهای عمل‌کننده می‌کرد. البته در بخش امدادرسانی نیز هواپیماهای ارتش با انتقال مجروحین نقش مهمی در کاهش تلفات نظامی جنگ داشت و بسیاری از مجروحان را نجات داد. این روند تا پایان جنگ ادامه داشت و نیروی هوایی ارتش همواره کمک کار نیروهای سپاه، بسیج و نیروی زمینی ارتش بود.
پس از پایان جنگ دوران سازندگی و طراحی جنگ افزارهای نظامی فرا رسید.
بله انسجام ارتش و سپاه در جنگ تحکیم پیدا کرد و همین امر در نهایت اکنون تبدیل به نقطه قوت نیروهای نظامی کشور شد. الان هم مانند دوران دفاع مقدس در بحث صنایع نظامی هم انسجام داریم. ما در صنایح نظامی اقداماتی را طراحی کردیم و در خدمت صنایع دفاعی قرار دادیم.
یکی دیگر از اقدامات مهم نیروی هوایی ارتش دستگیری عبدالمالک ریگی بود.
نقطه قوت عملیات دستگیری این تروریست این بود که عملیات به وسیله کسانی انجام شد که دانش‌موخته خلبانی در ایران بودند. قبل از این ادعا می‌شد موفقیت نیروی هوایی به خاطر دوره‌های خلبانان ایرانی در خارج از کشور بود اما الان با افتخار می‌گویم که در کشور با زبان خود به خلبانان آموزش می‌دهیم. بسیاری از لایه‌های عملیات دستگیری ریگی هنوز محرمانه است اما شاهکار نیروی هوایی ارتش جلوگیری از خروج هواپیما از مرز بود که در نیمه شب رخ داد. شجاعت خلبان ما در مجبور کردن هواپیما برای نشستن در بندرعباس ستودنی بود. اگر تاخیری در عملیات رخ می داد هواپیما از مرز شرقی رد می‌شد.
