آشنایی با موشک پاتریوت PAC-3 MSE

 

موشک پاتریوت PAC-3 MSE یکی از جدیدترین موشک‌های پاد بالستیک است که لاکهید مارتین تولید آن را آغاز کرد. در ادامه نگاهی به آن خواهیم داشت.

سامانه MIM-104 Patriot از جمله پدافندهای موشکی نوین است که نخستین نسل آن موسوم به MIM-104A در سال ۱۹۸۱ وارد خدمت در ارتش آمریکا شد. موشک پاتریوت PAC-3 MSE نیز جدیدترین نسل از این موشک است که تولید پرتعداد آن طی قراردادی توسط کمپانی هوافضا، امنیتی و دفاعی آمریکایی لاکهید مارتین (Lockheed Martin) به تازگی آغاز شده است. ارزش این قرارداد ۶.۰۷ میلیارد دلار است.

پاتریوت در ابتدا یک سامانه پدافندی برای سرنگونی هواگردها و موشک‌های کروز بود. این سامانه توسط سه کمپانی هوافضا، امنیتی و دفاعی آمریکا ریتیان (Raytheon)، هیوز (Hughes) و RCA طراحی و ساخته شد. با مرور زمان ریتیان کمپانی هیوز را خریداری کرد. لاکهید مارتین نیز RCA را تصاحب کرد و امروزه لاکهید مارتین و ریتیان توسعه دهندگان و سازندگان این موشک هستند. بد نیست بدانید لاکهید مارتین بزرگترین کمپانی دفاعی و ریتیان نیز بزرگترین سازنده موشک در دنیاست.

پاتریوت در دومین نسل خود با شناسه MIM-104B که با نام PAC-1 شناخته می‌شود، دستخوش بروزرسانی و بهسازی شده بود که به آن توانایی درگیری با موشک‌های بالستیک را نیز داد. نسل سوم آن موسوم به MIM-104C PAC-2 نیز نسبت به نسل قبل بهینه‌تر شده و توانمندی آن برای درگیری با موشک‌های بالستیک نسبت به پیش بیشتر شده بود.

موشک PAC-2 در سال ۱۹۹۰ وارد خدمت گشت و در جریان جنگ خلیج فارس که از میانه‌های همان سال آغاز و تا اوایل ۱۹۹۱ ادامه داشت، برای دفاع در برابر جنگنده‌ها و موشک‌های بالستیک کوتاه برد اسکاد و الحسین عراقی که به سوی عربستان و اسرائیل شلیک می‌شدند، به خاورمیانه آمد. گرچه درباره عملکرد و نرخ موفقیت این موشک برای شکار موشک بالستیک در جنگ خلیج فارس آمار متفاوتی وجود دارد و ارتش نیز جزئیاتی از عملکرد آن ارائه نکرده است. بدین ترتیب نمی‌توان درباره این موشک اظهار نظر کرد.

پس از آن PAC-2 نیز مورد بروزرسانی و بهسازی قرار گرفت که حاصل MIM-104D PAC-2 GEM بود. مدل +GEM که نمونه ارتقا یافته آن بود نیز در سال ۲۰۰۲ وارد خدمت شد. با پیشرفت بیشتر، MIM-104F PAC-3 وارد خدمت شد که نسبت به قبل تفاوت‌های بسیاری داشت. PAC-3 با هدف اولیه شکار موشک بالستیک ساخته شد و نسبت به نسل‌های پیشین جثه کوچکتر و برد کمتری داشت.

MIM-104F Patriot PAC-3

پاتریوت پک ۳ قابلیت‌های ارتباطی جدیدی داشت که برای نبرد شبکه محور مناسب بود. سیستم‌های نرم افزاری آن ارتقا یافته بود، موشک بسیار مانورپذیرتر شده و ۱۸۰ موتور راکتی کوچک موسوم به ACM در بدنه خود داشت تا بتواند جهت خود را به سرعت تغییر دهد و با چابک‌ترین موشک‌های بالستیک نیز درگیر شود. سرعت این موشک نیز ۴.۷ ماخ (عموما ۴.۷ برابر سریعتر از سرعت صوت) و نزدیک به سرعت هایپرسونیک بود؛ هایپرسونیک به سرعت ۵ ماخ و بالاتر از آن گفته می‌شود.

به لطف چالاکی بسیار بالا و سیستم هدایتی فوق العاده دقیق MIM-104F PAC-3، این موشک سرجنگی انرژی جنبشی موسوم به «بزن-بکش» در کنار سرجنگی انفجاری داشت. این موشک همچنین یک رادار در دماغه خود برای هدایت به روش راداری فعال دارد که بر دقت آن می‌افزاید. در این مدل، موشک علاوه بر اینکه از رادار آرایه فازی فعال قدرتمند زمینی اطلاعات هدف را دریافت می‌کند، خود نیز با یک رادار موج میلی‌متری باند Ka که درون دماغه است، روی هدف قفل می‌کند و به سمت آن می‌رود.

PAC-3

موشک‌های MIM-104D PAC-2 GEM و +GEM به همراه MIM-104F PAC-3 در جنگ سال ۲۰۰۳ عراق بار دیگر به میدان نبرد آمدند و این بار آمار شگفت انگیزی از خود به جا گذاشتند. این موشک‌ها توانستند تا موشک‌های بالستیک عراقی را با نرخ موفقیت چشمگیری شکار کنند.

خانواده پاتریوت توسط ۱۵ کشور استفاده و موفقیت‌های بسیاری کسب کرده‌اند؛ تعداد کاربران این موشک به زودی به ۱۸ کشور می‌رسد. در کارنامه این موشک نقاط درخشان زیادی وجود دارد. برای مثال بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷، پاتریوت‌ها بیش از ۱۵۰ موشک بالستیک را رهگیری و سرنگون کردند. پاتریوت را می‌توان تنها سامانه ضد موشک جنگ دیده و موفق دنیا نامید. کار آزمودگی و موفقیت پاتریوت باعث شده که پس از گذشت تقریبا ۴۰ سال، همچنان در خدمت باشد و به دلیل ظرفیت و انعطاف‌پذیری بالای آن، انتظار می‌رود که با ارتقا و بهسازی‌های مدوام، تا سال ۲۰۴۰ در خدمت باقی بماند. البته علاوه بر موشک، دیگر اجزای آن همچون رادار نیز بهسازی می‌شوند و ارتقا می‌یابند؛ از جمله جدیدترین اجزای سامانه پاتریوت می‌توان به رادار جدید آن اشاره کرد. از سوی دیگر تجربه عملیاتی پاتریوت سبب شده تا در صورت داشتن نقص و مشکل، سازندگان سریعا آن را برطرف کنند.

برای داشتن تصویری بهتر از عملکرد پاتریوت جا دارد اشاره کنیم که در سال ۲۰۱۷ سامانه پاتریوت پک ۳ موفق شد یک کوادکاپتر کوچک را سرنگون کند که شاهکاری در دنیای پدافند محسوب می‌شود. چرا که کوادکاپتر بسیار کوچک است، در ارتفاع فوق العاده کم و با سرعت بسیار پایینی پرواز می‌کند. کشف و تعقیب چنین هدفی که سطح مقطع رادرای به شدت کمی دارد و تمایز قائل شدن بین آن با فضای زمینه و دیگر پدیده‌ها همچون باد، پرندگان و درخت و در نهایت برخورد موشک به آن بزرگی با هدفی به آن کوچکی همگی گواه بر توانمندی و دقت بسیار بالای این سامانه پدافندی هستند.

خوابگاه سربازان آمریکایی در پایگاه هوایی الظهران که مورد اصابت موشک عراقی قرار گرفت

البته این موشک در سابقه خود نقاط تاریک نیز دارد. در جنگ خلیج فارس (۱۹۹۱) یک موشک بالستیک کوتاه برد اسکاد الحسین عراقی با سرجنگی ۵۰۰ کیلوگرمی خود به خوابگاه سربازان آمریکایی در پایگاه هوایی الظهران در عربستان سعودی برخورد کرد که سبب کشته شدن ۲۸ نظامی و مجروح شدن ۹۹ تن دیگر شد. در این حمله پاتریوت PAC-2 واکنشی نشان نداد که دلیل آن بروز خطای نرم افزاری بود. در آن زمان به دلیل نگرانی از موشک پرانی‌های عراق، سامانه پاتریوت پایگاه الظهران بیش از ۱۰۰ ساعت پیوسته روشن بود و این امر موجب بروز خطای نرم افزاری می‌شد. مشکلی که البته در مدل‌های بعد برطرف شد.

و یا در حمله سال ۲۰۰۳ آمریکا به عراق، پاتریوت با وجود عملکرد عالی‌ خود، در یک مورد به اشتباه جنگنده چندمنظوره و تهاجمی نسل ۴ اروپایی پاناویا تورنادو جی آر ۴ (Panavia Tornado GR4) متعلق به نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا را به عنوان هواپیمای دشمن تلقی و آن را سرنگون کرد که موجب کشته شدن هر دو سرنشین آن شد. دلیل این اتفاق بروز مشکل در سامانه تشخیص دوست از دشمن روی تورنادو بود. و یا در موردی دیگر این سامانه یک فروند جنگنده چندمنظوره نسل ۴ آمریکایی F/A-18C هورنت (Hornet) متعلق به نیروی دریایی آمریکا را به اشتباه سرنگون کرد که آن حادثه نیز منجر به کشته شدن خلبان شد. در هیچ یک از دو مورد مشخص نیست کدام مدل از پاتریوت شلیک به خودی انجام داده است. در هر دو مورد نیز پاتریوت روی حالت کارکرد خودکار قرار داشت.

پاتریوت PAC-3 MSE

PAC-3 MSE؛ یکی از موتورهای راکتی ACM برای تغییر جهت سریع و ناگهانی موشک نیز روشن شده است

و اما جدیدترین مدل این موشک پاتریوت PAC-3 MSE است که نسبت به نسل پیشین خود بسیار چالاک‌تر شده و از سیستم‌های کامیپوتری، هدایتی و نرم افزاری پیشرفته‌تری استفاده می‌کند. این موشک موتور راکتی جدیدی دارد که سبب افزایش ۵۰ درصدی برد می‌شود و ارتفاع پروازی موشک را نیز بیشتر می‌کند. موتور جدید در ترکیب با سطوح کنترلی بزرگتر موشک و موتورهای راکتی ACM‌ سبب می‌شود تا مانورپذیری PAC-3 MSE نسبت به PAC-3 بیشتر شود. همچنین سرعت موشک را نیز افزایش داده است.

موشک پاتریوت PAC-3 MSE که از سال ۲۰۱۶ وارد خدمت اولیه شد، می‌تواند با طیف گسترده‌تری از موشک‌های بالستیک نیز درگیر شود. همچنین از آنجا که موشکی چندمنظوره محسوب می‌شود، علاوه بر موشک بالستیک با انواع هواگردهای سرنشین دار و بدون سرنشین و همچنین موشک‌های کروز نیز درگیر می‌شود و آن‌ها در هر شرایط آب و هوایی و هر ساعت از روز شکار می‌کند. این موشک نیز همچون PAC-3 در دماغه خود یک رادار برای هدایت رادرای فعال در فاز پایانی حمله دارد.

پرتابگر ۱۶ تایی که از ۴ لوله تشکیل شده است و هر لوله گنجایش ۴ موشک دارد

موشک پاتریوت PAC-3 MSE نیز همچون PAC-3 جثه کوچکتری نسبت به نسل‌های قبل دارد و در هر لوله از پرتابگر ۴ لوله‌ای آن، ۴ موشک نگه داری می‌شود؛ بدان معنا که یک پرتابگر مجموعا ۱۶ موشک آماده شلیک دارد. البته معمولا پرتابگر دو لوله با گنجایش ۸ موشک استفاده می‌شود.

سرعت PAC-3 MSE نسبت به نسل پیش افزایش یافته و به سرعت هایپرسونیک تقریبا ۶ ماخ رسیده است. برد آن نیز برای درگیری با موشک بالستیک ۱۰۰ کیلومتر است و تا ارتفاع ۴۰ کیلومتری از سطح زمین بالا می‌رود که تقریبا دو برابر نسل پیشین است.

ناگفته نماند برای درگیری با اهداف غیر بالستیک (همچون جنگنده و موشک کروز) برد این موشک بسیار بیشتر می‌شود. چرا که هنگام درگیری با موشک بالستیک باید تا ارتفاع بسیار زیادی بالا رود و بیشتر انرژی موشک صرف اوج گیری و فرار از جاذبه با زاویه نسبتا قائم می‌شود. در حالی که هنگام درگیری با هواگردهای دیگر با زاویه کم به سمت آن‌ها می‌رود و جاذبه اثر کمتری روی آن دارد که نتیجه آن هدر رفت کمتر انرژی موشک و افزایش برد است.

پاتریوت آخرین لایه دفاعی در برابر موشک‌های بالستیک محسوب می‌شود و از این رو طبیعتش ایجاب می‌کند که سامانه‌ای دقیق باشد تا در صورتی که موشک از دیگر پدافندها گذر کرد، پاتریوت آن را منهدم کند. در حال حاضر علاوه بر نیروی زمینی ارتش ایالات متحده آمریکا، عربستان، ژاپن، رومانی، قطر، سوئد، لهستان، امارات متحده عربی، کره جنوبی، بحرین و آلمان نیز برای دریافت موشک پاتریوت PAC-3 MSE قرارداد امضا کرده‌اند. البته شمار خریداران این موشک در آینده نیز افزایش می‌یابد و احتمالا شاهد درخواست خرید PAC-3 MSE از سوی کشورهای دیگر همچون تایوان نیز خواهیم بود.