بالگردهای تهاجمی در نقش پشتیبانی نزدیک هوایی و عملیات های ضد زره از جمله ارکان مهم و کلیدی در نیروهای رزمی امروز جهان به حساب می آیند و در کشور ما به دلیل وسعت بالا و طیف گسترده از تهدیدات، داشتن یک ناوگان بزرگ و به روز از بالگرد های تهاجمی جزو اولویت های مهم به حساب می آید. ستون فقرات ناوگان بالگردهای تهاجمی کشور ما را مدل کبرا تشکیل می دهد که دهه های پیش خریداری شده اند و این بالگرد در زمان تحویل به ایران به دو گونه با قابلیت حمل موشک ضد زره تاو و بدون این قابلیت تقسیم می شد که گونه های فاقد موشک، حامل پادهای راکت انداز بودند.
بعد از جنگ تحمیلی و آغاز توسعه یافتن یگان های رزمی سپاه، بحث اختصاص بالگرد به این نیرو نیز مطرح شد و در کنار بالگردهای ترابری سری Mi-۱۷ ساخت روسیه، چندین فروند از بالگردهای هوانیروز ارتش نیز در اختیار سپاه قرار گرفت. بالگردهای کبرا که در اختیار سپاه قرار گرفتند هم از نمونه های قابل حمل موشک تاو و هم از مدل های فاقد این توانایی بودند. با توجه به طیف جدید تهدیدات در اطراف کشور ما و لزوم ارتقاء و نوسازی توان موجود، مسئله جایگزینی موشک های قدیمی تاو در بالگردهای کبرا هم برای ارتش و هم سپاه طرح شد.
در سالهای اخیر طیف گسترده ای از موشک های هوا به سطح برای ناوگان بالگردهای کبرا ارتش توسعه پیدا کرده که نصب موشک کورنت هوا پرتاب، حیدر و شفق از جمله طرح هایی بوده که تا به امروز در ارتش برای بهینه شدن توان تهاجمی بالگردهای کبرا انجام شده است. اما در جریان تحویل دستاوردهای جدید به نیروی زمینی سپاه تصاویری از مجهز شدن بالگرد کبرا این نیرو به یک سلاح جدید ایرانی منتشر شد که نوید عصری جدید در حوزه تسلیحات هوا پرتاب در کشور را می دهد.
بالگرد کبرا سپاه مجهز به پرتاب گر موشک تاو و راکت انداز
قائم ۱۱۴؛ به هلفایر ایرانی سلام کنید
در بهمن ماه سال ۹۸ و در جریان تحویل یک سری از بالگردهای اورهال شده به نیروهای مسلح، تصویری از یک هلی کوپتر مدل ۲۱۴ متعلق به سپاه منتشر شد که به سیستم هدف گیری در زیر دماغه و موشک های هوا به سطح جدیدی مجهز بود. این موشک که قائم ۱۱۴ نام دارد از نظر ظاهری شباهت بسیار زیادی به موشک مشهور هلفایر دارد. در آذر ماه سال ۹۹ نیز در نمایشگاهی مربوط به نیروی دریایی ارتش این بار یک پرتابگر ۴ تایی از این موشک ها مشاهده شد که تصویری واضح تر از این موشک را به نمایش گذاشت و به نوعی مشخص کرد که این سامانه جدید تسلیحاتی از سه نوع سیستم هدایتی بهره می برد.
موشک های قائم برای بالگرد ۲۱۴ سپاه - به سیستم هدف گیری اپتیکی در زیر دماغه بالگرد دقت کنید
موشک های سری قائم در نمایشگاه نیروی دریایی ارتش
باید به این نکته بسیار مهم اشاره کرد که مشخصا صنعت دفاعی کشور با الگو برداری از یک طرح موفق یعنی موشک هلفایر، یک سامانه موشکی طراحی کرده که نه فقط در روی بالگردهای تهاجمی، بلکه روی بالگردهای چند منظوره مثل سری ۲۱۴ و با مقداری تغییرات قابلیت نصب روی دیگر پلتفرم ها مثل پرنده های بدون سرنشین و حتی پرتابگرهای سطحی را خواهد داشت. برد این موشک در حدود ۱۰ کیلومتر، وزن کلی آن ۵۰ کیلوگرم و وزن سر جنگی آن نیز در حدود ۱۵ کیلوگرم است. قبل از پرداختن به بحث سیستم های هدایتی این موشک ها به یک مسئله قابل توجه در خصوص نامگذاری این موشک اشاره می کنیم. در ابتدا این موشک با نام قائم ۱۱۴ معرفی شدند اما در مراسم تحویل تجهیزات به نیروی زمینی سپاه نمای نزدیک به این موشک ها منتشر شد که روی آنها واژه " قاصم" نقش بسته بود.
این واژه از ریشه عبارت قصم گرفته شده و از صفات الهی است که در قرآن کریم به آن اشاره شده و به معنی درهم شکننده و نابود کننده است. البته مشخص نیست که عبارت مورد نظر با توجه به معنی آن بابت ارسال پیامی روشن به دشمنان استفاده شده یا این که برای نمونه برخی از موشک های این سری که از هدایت متفاوت برخوردار هستند با نام دیگری مشخص شده اند.
نام قائم ۱۱۴ و قاصم بر روی موشک ها مشخص است
اما بحث بسیار مهم هدایت این موشک ها می‌رسیم. طبق بررسی شواهد و تصاویر، تاکنون سه نوع موشک قائم ۱۱۴ با هدایت های لیزری، اپتیکی مرئی و حرارتی فروسرخ ساخته شده است. محصول اول یک موشک قائم ۱۱۴ با شیوه هدایت حرارتی فروسرخ است. در این شیوه هدایت موشک پس از شلیک با استفاده از جستجوگری که در کلاهک آن تعبیه شده داغ ترین جسم روبروی خود را جستجوکرده و به سمت آن حرکت می کند. در این شیوه هدایت موشک بدون اتکا به سکوی شلیک کننده به بهره گیری از یک سیستم هدایت داخلی عمل می کند و پس از شلیک دیگر نیازی به هدایت توسط سکوی شلیک کننده ندارد. به همین سبب بالگرد یا هر وسیله ای که از این نوع موشک استفاده می کند می تواند پس از شلیک منطقه را ترک کند و یا موشک دوم را شلیک کند
دو موشک در کادر قرمز با هدایت حرارتی فروسرخ - موشک با فلش سبز دارای سیستم هدایتی نیمه فعال لیزری و فلش زرد موشک با هدایت اپتیکی
این مزیت موجب می شود تا سکوی شلیک کننده موشک کمتر در معرض خطر سامانه های پدافندی قرار گیرد و امنیت بیشتری را برای بالگردها و پهپادها به ارمغان می آورد. هدایت حرارتی همچنین قابلیت استفاده از موشک در شب و شرایط مختلف جوی را نیز با خود به همراه دارد که مزیتی بزرگ در جنگهای امروزی به شمار می رود. موشک های ردیف بعدی اما از دو شیوه هدایت متفاوت بهره می برند. در ردیف پایین سمت راست نوع هدایت اپتیکی موشک قائم و در سمت چپ نوع هدایت لیزری نیمه فعال این موشک قرار دارد.
در شیوه هدایت اپتیکی، یک دوربین در دماغه موشک نصب شده است که پس از فعال شدن سوئیچ موشک توسط کاربر پوشش روی آن کنار رفته و تصویر هدف در مانیتور کاربرد نمایان می شود. کار بر با بزرگنمایی هدف علامت رتیکل(+) را روی هدف قرار داده تا موشک روی هدف قفل کند و پس از آن اقدام به شلیک موشک یا بمب به سمت هدف می کند. این شیوه هدایت نیز یک شیوه هدایت درونی است و بدون اتکا به هدایتگر بیرونی انجام می شود بدان معنی که شلیک کننده می تواند پس از رهاسازی بمب و یا شلیک موشک منطقه را ترک کند و از خطر مورد هدف قرار گرفتن در امان باشد.
در نسل های اولیه هدایت اپتیکی، بمب ها و موشک ها به یک دوربین مرئی مجهز بودند اما در نسل های بعدی به دوربین های تصویر ساز حرارتی مجهز شدند که توانایی درگیری در شب و شرایط مختلف جوی را به کار برد می داد. مزیت شیوه تصویرساز حرارتی به شیوه هدایت حرارتی فروسرخ این است که در این شیوه منبع حرارت به شکل یک لکه سیاه رنگ بزرگ دیده می شود و به همین سبب، فریب این نوع موشک ها با فلر(فریب دهنده حرارتی) که منبع گرمایی کوچکتری دیده می شوند کار بسیار مشکلی است.
اما موشک سوم از شیوه هدایت نیمه فعال لیزری بهره می برد. در این شیوه هدایت موشک در کلاهک خود یک جستجوگر لیزر جای داده است که امواج بازتابی از هدف را دریافت می کند و به سمت آن حرکت می کند. در هدایت نیم فعال لیزری ابتدا پرتو لیزر توسط یک سامانه نشانگذار لیزری به هدف تابانده می شود پس از آن جستجوگر سر موشک امواج بازتابی لیزر را در یافت کرده و به سمت هدف حرکت می کند. این شیوه هدایت علی رغم دقت بالا در اصابت، محدودیت هایی نیز به همراه دارد. از جمله آنها اینکه شرایط آب و هوایی می تواند روی عملکرد بمب یا موشک تاثیرگذار باشد و همچنین می توان با ایجاد پرده های دود در مسیر بازتاب پرتوهای لیزر اخلال ایجاد کرد و مانع از رسیده آنها به جستجوگر بمب یا موشک شد. همچنین در این شیوه پرتابگر می بایست تا لحظه اصابت بمب یا موشک به هدف در راستای آن قرار گیرد و هرگونه قطعی در بازتاب امواج لیزر موجب انحراف موشک می شود.
البته برای حل این مشکل می توان از یک نشانگذار مستقل استفاده کرد و برای شلیک موشک نیز از یک پرتابگر مجزا بهره برد. به این صورت که یک وسیله امواج لیزر را به هدف بتاباند و وسیله دیگر موشک را به سمت آن شلیک کند. در جریان جنگ اول خلیج فارس و حمله نیروهای ائتلاف به کویت جنگنده های انگلیسی و آمریکایی از این روش برای شلیک بمب و موشکهای هدایت لیزری خود استفاده می کردند. موشک های مورد نظر با این طیف از سیستم های هدایتی در شرایط مختلف آب و هوایی و بسته به نوع اهداف می توانند از فاصله ایمن به سمت هدف پرتاب شوند و بدون وارد کردن وسیله پرنده در شعاع بسیاری از سیستم های پدافند کوتاه برد به اجرای حمله بپردازند.
با این اوصاف می توان گفت با توسعه موشک هایی مثل سری قائم و الماس به در حقیقت جمهوری اسلامی ایران در لبه فناوری های ضد زره جهان در حال حرکت است و در این بخش از کشوری که روزی برای یک موشک هدایت سیمی نیازمند خارج بود، در زمانی کوتاه تبدیل به یکی از تولیدکنندگان قدرتمند در حوزه موشک های ضد زره با قابلیت "شلیک کن – فراموش کن" شده است.
