آواکس E-2D ادونسد هاوک آی حتی هواپیماهای پنهانکار را می‌بیند

 

یکی از برگ برنده‌های نیروی دریایی آمریکا در مقابل هواگردهای پنهانکار، آواکس E-2D ادونسد هاوک آی است که در ادامه به معرفی آن می‌پردازیم.

مقابله با هواگردهای رادارگریز از جمله دغدغه‌های کشورهای مختلف است تا بتوانند برتری پنهانکاری آن‌ها را به چالش بکشند. نیروی دریایی آمریکا نیز به نوبه خود با مسئله جنگنده رادارگریز چینی چنگندو J-20 طرف است که برای حل آن از آواکس E-2D ادونسد هاوک آی کمک می‌گیرد.

آواکس سوئدی S 100B Argus

هواپیمای پیش اخطار و کنترل هوابرد یا اختصارا آواکس به هواپیماهایی بزرگ، معمولا در ابعاد هواپیمای مسافربری، گفته می‌شود که دارای رادارهای بسیار بزرگ در ابعاد رادارهای زمین‌پایه هستند و به انواع سنسورها و سامانه‌های مخابراتی و ماهواره‌ای نیز مجهزند.

مقایسه پوشش رادار سطحی با رادار وابرد (آواکس)

وظیفه این هواپیماها کشف، رهگیری و تعقیب هواگردهای خودی و غیرخودی موجود در آسمان، اعم از هواپیما، پهپاد، هلیکوپتر و موشک است. از آنجا که آواکس‌ها رادارهای بسیار بزرگ و قدرتمندتری نسبت به جنگنده‌ها دارند، می‌توانند اهداف بیشتر و کوچک‌تری را در فواصل دورتر نسبت به یک جنگنده پیدا کنند. همچنین به دلیل کروی بودن سطح زمین، دامنه دید بسیار بیشتر و کامل‌تری نسبت به رادارهای سطحی مانند آنچه که روی کشتی‌ها و یا خشکی نصب می‌شود دارند.

شلیک آمرام از دههلیز داخلی حمل مهمات F-35

این هواپیماها پس از کشف هدف، آن را تعقیب و اطلاعاتش را به سامانه‌های پدافندی و جنگنده‌های خودی می‌دهند تا برای شکار آن اقدام کنند. همچنین اگر فاصله تا هدف زیاد باشد، جنگنده و یا کشتی می‌توانند موشک برد بلند خود را شلیک و آواکس با کمک سیستم پیوند داده، موشک شلیک شده را به سوی هدف هدایت کنند؛ البته همه آواکس‌ها این قابلیت را ندارند. این قابلیت برای هدایت موشک‌هایی همچون موشک هوا به هوای AIM-120D آمرام (AMRAAM) با برد نزدیک به ۲۰۰ کیلومتر و یا موشک پدافند هوایی فرا افق استاندارد ۶ (SM-6) با برد ۵۰۰ کیلومتر، که دوربردترین موشک پدافندی دنیا محسوب می‌شود، بسیار کاربردی است.

و اما جنگنده‌ها و موشک‌های رادارگریز چالش جدیدی هستند که نیروهای نظامی سراسر دنیا با آن روبرو هستند. نیروی دریایی آمریکا نیز به عنوان یک قوای نظامی که بیشترین محدوده عملیاتی در دنیا را دارد نیز با مسئله جنگنده‌ رادارگریز چینی چنگندو J-20 روبرو است که اگر موفق به کشف آن نشود، این جنگنده می‌تواند زهر خود را بر پیکر نیروی دریایی بریزد.

 

جنگنده چینی J-20

چنگندو J-20 یک جنگنده پنهانکار و رادارگریز نسل ۵ ساخت کشور چین است که ماموریت‌های گوناگونی اعم از هوا به هوا و هوا به سطح انجام می‌دهد و از این رو به آن‌ها چندمنظوره گفته می‌شود. J-20 به خودی خود عیب‌های ذاتی بسیاری دارد و از برخی ویژگی‌های جنگنده‌های نسل ۵ غربی همچون سوپر کروز (توانایی پرواز با سرعت فراصوت بدون نیاز به پس سوز)، توانایی ابر مانورپذیری و یا رادارگریزی ۳۶۰ درجه محروم است.

 

با این حال کارشناسان معتقدند این هواپیما علی رغم نداشتن رادارگریزی ۳۶۰ درجه، از جلو پنهانکار است و بخش جلویی هواپیما سطح مقطع رادای پایینی دارد. این هواپیما در صورتی به طور مستقیم از جلو به سمت ناوگروه‌های آمریکایی نزدیک شود، می‌تواند خود را به برد آتش موشک‌های ضدکشتی فراصوت و دوربرد خود رسانده و به سمت کشتی‌های جنگی آمریکایی و به ویژه ابر ناوهای هواپیمابر اتمی آن موشک شلیک کند.

USS Gerald R. Ford (CVN-78)

شاید بتوان موشک‌های ضدکشتی چین را بزرگترین مشکلی دانست که نیروهای نظامی ایالات متحده آمریکا با آن روبرو هستند. چین طیف گسترده‌ای از موشک‌های ضدکشتی کروز و بالستیک دارد که برد بالایی داشته و هایپرسونیک هستند. این مشکل آنقدر برجسته است که نیروی دریایی آمریکا احتمال دارد ساخت ابر ناوهای هواپیمابر کلاس جرالد آر فورد (Gerald R. Ford) خود را محدود به ۴ فروند نگه دارد، درحالی که در ابتدا قرار بود ۱۰ فروند از این کشتی‌ها ساخته شود. کلاس جرالد آر فورد پیشرفته‌ترین ناو هواپیمابر دنیاست و جایگزین کلاس نیمیتز (Nimitz) محسوب می‌شود.

RIM-162 ESSM

آمریکا احتمالا به جای ساخت ۶ فروند دیگر از کلاس فورد، به ساخت ناوهای هواپیمابر کوچک‌تر و ارزان‌تر روی آورد که شانس بیشتری در مقابل موشک‌های چینی داشته باشند. البته در حال حاضر نیروی دریایی آمریکا برای مقابله با موشک‌های ضدکشتی چینی دست بازی دارد و مسلح به سامانه‌های موشک استاندارد ۲، ۳ و ۶ و همچنین سامانه‌های RIM-116 RAM ،RIM-162 ESSM، فالانکس،‌ سامانه‌های اخلالگر و جنگ الکترونیک و… برای نابودی و منحرف کردن انواع موشک بالستیک و کروز هایپرسونیک فرامانوردهنده در بردهای بالاست، با این حال همچنان نمی‌توان ریسک کرد.

و اما از این مسئله بگذریم و به بازی موش و گربه جنگنده رادارگریز J-20 با آواکس E-2D بازگردیم. همانطور که گفته شد، اگر J-20 به برد آتش برسد می‌تواند موشک‌های مرگبار خود را روانه شناورهای آمریکایی کند. سطح مقطع راداری کم از جلو و همچنین پرواز در ارتفاع کم می‌تواند شانس جنگنده برای نزدیک شدن به شناورها بدون دیده شدن در رادار آن‌ها را بالا ببرد.

PL-15

مشکل دیگری که J-20 ایجاد می‌کند، این است که می‌تواند با اتکا به پنهانکاری خود، تا حدودی به هواپیماهای بزرگ پشتیبانی نبرد آمریکایی همچون هواپیماهای سوخت رسان، آواکس‌ها، هواپیماهای جاسوسی سیگنال و الکترونیکی، هواپیماهای جنگ الکترونیک، هواپیماهای ضد زیردریایی، هواپیماهای پست فرماندهی هوابرد و… نزدیک و موشک‌های دوربرد خود را به سوی آن‌ها شلیک کند. چینی هنگامی که دیدند قادر به ساخت یک جنگنده‌ نسل به پیشرفتی، چابکی و پنهانکاری غربی‌ها نیستند، به موشک‌های دوربرد روی آوردند. موشک‌های هوا به هوای دوربرد چینی PL-15 و PL-21 تا ۳۰۰ کیلومتر برد داشته و گرچه علیه اهداف چابک و کوچک همچون جنگنده موثر نیستند،‌ اما برای هواپیماهای بزرگ که سرعت بالایی نداشته و چابک نیستند می‌توانند خطرناک محسوب شوند.

دو شاه ماهی نیروی هوایی آمریکا؛ هواپیمای نظارت زمینی و مدیریت نبرد E-8 Joint STARS که برای کنترل تحرکات زمینی و کنترل نیروها است در کنار آواکس E-3 Sentry

اما اگر آواکس E-2D ادونسد هاوک آی (Advanced Hawkeye) وارد بازی شود قضیه فرق می‌کند و آمریکا می‌تواند شناورهای خود و همچنین هواپیماهای بزرگ پیکر غیر رزمی که وظیفه پشتیبانی از جنگنده‌ها برای درگیری با دشمن را دارند امن نگه دارد. این هواپیماها گرچه مسلح نبوده و وارد نبرد مستقیم با دشمن نمی‌شوند، اما به جنگنده‌ها برای حفظ برتری هوایی هنگام حمله هوایی آمریکا به چین و درگیری با جنگنده‌های چینی کمک کرده و تعیین کننده سرنوشت نبردهای هوایی هستند. به همین دلیل چین به دنبال استراتژی‌های لازم برای زدن این هواگردهای حیاتی است تا بتواند بخشی از فشار نیروی هوایی و هوادریای آمریکا روی خود را کم کند.

برخاستن E-2D از ناو هواپیمابر

آواکس E-2D ناونشین است و هر ناو هواپیمابر آمریکایی چند فروند از آن را با خود حمل می‌کند. این آواکس یک رادار بسیار بزرگ مدل AN/APY-9 دارد که آرایه فازی است و در باند UHF کار می‌کند. این رادار دوگانه (هیبرید) است و علاوه بر قابلیت  اسکن الکترونیکی، قابلیت اسکن مکانیکی نیز دارد؛ بدان معنا که برای افزایش دقت و کشف،‌ دیش رادار که بالای هواپیما قرار دارد نیز به خودی خود می‌چرخد.

رادار AN/APY-9 ساخت بزرگترین کمپانی هوافضا، دفاعی و امنیتی دنیا یعنی لاکهید مارتین (Lockheed Martin) است و به دلیل ماهیت ذاتی امواج UHF و طول موج آن، قادر است تا هواپیماهای رادارگریز را کشف کند؛ چرا که هواپیماهای رادارگریز برای پنهان ماندن از دید رادارهای کنترل آتش باند X و S طراحی شده‌‌اند و پنهانکاری در برابر امواج VHF و UHF نیازمند قابلیت‌های دیگر همچون بدنه وسیع و صاف بوده و طرحی مشابه بمب افکن پنهانکار آمریکایی B-2 اسپیریت (Spirit) برای غلبه بر آن نیاز است. اما نمی‌توان جنگنده‌ها را همچون بمب افکن طراحی کرد.

چنگدو J-20 نیز از جلو در برابر رادارهای باند X و S پنهانکار است و دیر کشف می‌شود، اما وقتی پای E-2D و رادار باند UHF آن در میان باشد، ورق کاملا بر‌می‌گردد. باند UHF دارای فرکانس ۳۰۰ مگاهرتز تا ۱ گیگاهرتز است و طول موج آن نیز به ۱۰ سانتی‌متر تا ۱ متر می‌رسد. جنگنده‌های پنهانکار به دلیل ابعاد و طراحی خود که بایستی چالاکی بالایی برای آن فراهم آورند، در مقابل باند‌های X ،C ،S ،‌Ka و Ku دیر کشف می‌شوند.

به صورت کلی هنگامی که سطحی از جنگنده که در معرض تابش امواج رادار است، برای مثال نوک دم آن، ۸ برابر کوچک‌تر از طول موج یک موج خاص باشد، عمل بازتاب آن موج اتفاق رخ می‌دهد و موج پس از بازگشت به سمت گیرنده رادار، محل شئی را مشخص می‌کند. حال هنگامی که هدف بازتاب ۳۶۰ درجه داشته باشد، یک جهش بزرگ در سطح مقطع راداری هواپیما خواهیم داشت.

B-2 Spirit

رعایت ابعاد و وزن هواپیماهای کوچک همچون جنگنده‌ها اجازه استفاده بیش از ۶۰ سانتی‌متر مواد جذب کننده امواج رادار (RAM) روی هر سطح را نمی‌دهد و برای غلبه بر طول موج‌های خاصی بهینه شده‌اند. برای غلبه بر امواجی همچون UHF نیازمند بدنه وسیع و طراحی هندسی خاص است که همانطور که گفته شد تنها هواپیماهای بزرگ همچون بمب افکن B-2 قادر به داشتن این طراحی است؛ این هواپیما علاوه بر امواج X ،C ،S ،‌Ka و Ku در برابر باندهای UHF و VHF نیز پنهانکار است.

البته خود رادارهای UHF ،L و VHF نیز مشکلاتی مانند وضوح کم در مشخص کردن برد و زاویه هدف دارند که سبب می‌شود برای مقوله کنترل آتش استفاده نشده و این کار برعهده امواج‌ دقیق مانند باند X است. در حال حاضر جنگنده‌ها رادار باند X دارند که بسیار دقیق است و می‌تواند موشک را به سمت هدف هدایت کند.

اما در ساخت آواکس E-2D Advanced Hawkeye، کمپانی هوافضا، امنیتی و دفاعی آمریکایی نورثراپ گرومن (Northrop Grumman) به عنوان سازنده این آواکس در همکاری با لاکهید مارتین به عنوان سازنده رادار موفق شدند تا بر مشکلات ذاتی باند UHF چیره شوند. آن‌ها رادار باند UHF خود را به صورت آرایه فازی (اسکن الکترونیکی) طراحی کرده و از کامپیوترهای قدرتمندی نیز برای پردازش اطلاعات فضا/زمان تطبیقی بدست آمده از رادار استفاده می‌کنند تا اطلاعات خروجی نهایی رادار دقت بالایی داشته و قابل اعتماد باشد.

F-117 Fighthawk

توجه داشته باشید که رادارهای باند UHF ،L و VHF فناوری‌های جدیدی نیستند و بیش از نیم قرن است که ساخته شده‌اند. هنگام حمله آمریکا به عراق، ارتش صدام به طیف گسترده‌ای از رادارهای باند UHF ،L و VHF روسی مجهز بود،‌ اما جنگنده‌های تهاجمی پنهانکار و رادارگریز F-117 نایت هاوک (Nighthawk) نیروی هوایی آمریکا بی آن‌ که توسط این رادارها کشف شوند، به طور گسترده عراق را زیر بمباران کمر شکن خود گرفتند. پس رادارهای مذکور به تنهایی کافی نیستند و نیاز به توان پردازشی بالا و کامپیوترهای قدرتمند در پس زمینه برای تحلیل اطلاعات است.

به لطف معجزه فناوری نورثراپ گرومن و لاکهید مارتین و کامپیوترهای تخصصی قدرتمند، رادار E-2D آنقدر دقیق است که نیروی دریایی آمریکا از آن به عنوان گره اصلی کنترل آتش یا اصطلاحا «نیفک کا» یاد می‌کند و عهده‌دار مسئولیت شکست موشک‌ها و جنگنده‌های رادارگریز دشمن است.

شلیک SM-6

E-2D می‌تواند موشک AIM-120D که توسط جنگنده‌های F/A-18E/F سوپر هورنت (Super Hornet) یا F-35C لایتنینگ ۲ (Lightning II) حمل و شلیک می‌شوند یا موشک پدافندی SM-6 را به سمت هدف هدایت کند. این آواکس اهداف را که می‌توانند هواپیما یا موشک باشند را پیش از دیگر نیروها دیده، اطلاعات هدف را به نیروهای خودی مخابره کند و آن‌ها از فواصل بسیار دورتر از برد قفل خود، اقدام به شلیک موشک به ناحیه حضور هدف کنند. پس از آن E-2D با کمک پیوند داده (دیتا لینک) دیگر کنترل موشک را دست گرفته و با توجه به موقعیت هدف، موشک را تا لحظه برخورد به سمت آن هدایت می‌کند.

ناگفته نماند ترکیب E-2D با موشک‌های SM-6 بسیار مهلک بوده و این ترکیب موفق شده تا دوربردترین شکار سطح به هوا تاریخ دریانوردی را انجام دهد. SM-6 موشکی بسیار توانمند با برد بیش از ۵۰۰ کیلومتر است و می‌تواند هر هواگرد، از خارج از جو گرفته تا زیر دریا شامل موشک بالستیک و کروز، جنگنده و پهپاد و حتی کشتی‌ها و زیردریایی‌ها را هدف قرار دهد. SM-6 موشکی فرا افق است و یکی از ماموریت‌های آن نابودی هواپیماها پیش از رسیدن به برد آتش موشک‌هایشان است.

همانگونه که پیشتر اشاره شد، دیش رادار E-2D به صورت مکانیکی نیز در داخل آنتن پوش خود چرخش دارد تا دقت و پوشش آن افزایش یابد. خدمه می‌توانند سرعت چرخش آنتن را بسته به شرایط تغییر دهند و قادر هستند تا روی ناحیه‌ای خاص تمرکز کنند. البته رادار به دلیل آرایه فازی بودن، خود قادر است تا بی نیاز از گردش دیش، به صورت الکترونیکی نیز امواج خود را هدایت کرده و اصطلاحا بچرخاند.

رادار آواکس E-2D نسبت به جنگ الکترونیک مقاوم بوده، در هرایط آب و هوایی کارکرده و دارای سه حالت شامل نظارت پیش اخطار هوابرد، اسکن دقیق ناحیه‌ای و تعقیب دقیق ناحیه‌ای است. در حالت نظارت پیش اخطار هوابرد، رادار به طور عادی محیط را به صورت ۳۶۰ درجه برای یافتن اهداف هوایی به ویژه هواپیماهای رادارگریز جستجو کرده و دیش رادار هر ۱۰ ثانیه یک دور می‌چرخد.

نمایی از داخل آنتن پوش و رادار AN/APY-9

در حالت اسکن دقیق ناحیه‌ای، رادار به صورت مکانیکی و الکترونیکی به پویش محیط پرداخته تا با ادغام دو روش، ضعف هر روش برطرف شده،‌ دقت افزایش یافته و جایی پنهان نماند. در این حالت نیز دیش می‌چرخد، اما کاربر می‌تواند چرخش دیش را در یک سری نواحی خاص آهسته کند تا اسکن دقیق‌تری از آن مقطع بدست آید.

در حالت تعقیب دقیق ناحیه‌ای دیش موقعیت جغرافیایی خود را حفظ کرده و یا یک ناحیه خاص را دنبال می‌کند. در این حالت آنتن به سمت ناحیه مورد نظر ثابت شده و تنها اسکن الکترونیکی انجام می‌شود. هنگام تعقیب دقیق ناحیه‌ای، دقت رادار برای یک ناحیه خاص به شدت افزایش یافته و می‌تواند هدف که ممکن است یک هواپیمای رادارگریز باشد را تعقیب و اطلاعات آن را پیوسته بروز کند.

E-2D در کنار هواپیمای رزمی و جنگ الکترونیک ناونشین EA-18G Growler

آواکس E-2D هر هواگرد پنهانکار و غیرپنهاکار را کشف و تعقیب می‌کند. حضور و گشت زنی این هواپیما در آب‌ها سبب می‌شود ناوها پیش از نزدیک شدن جنگنده دشمن به برد آتش، آن را کشف و منهدم کنند. همچنین در صورتی که موشک کروز پنهانکار نیز شلیک شود، آواکس آن را پیدا و ناوها آن را موشک نابود می‌کنند.

برد رادار AN/APY-9 به دلیل ارتفاع پرواز عملیاتی E-2D،‌ که معمولا ارتفاع ۷۶۰۰ متری از سطح دریا است، به بیش از ۵۵۵ کیلومتر محدود شده است. البته هواپیما می‌تواند تا ارتفاع ۱۱ هزار متری نیز بالا رود و پرواز کند که موجب افزایش برد و پوشش رادار می‌شود.

سوخت گیری هوایی E-2D به روش یار به یار از جنگنده F/A-18E سوپر هورنت

این هواپیما دو موتور توربوپراب (مشتقی از جت) مدل T56-A-427A دارد که امکان رسیدن به سرعت بیش از ۶۵۰ کیلومتر بر ساعت را به هواپیما می‌دهد. برد این هواپیما تقریبا سه هزار کیلومتر است و معمولا ۶ ساعت گشت زنی می‌کند که البته به لطف قابلیت سوخت‌گیری هوایی، در صورت نیاز برد هواپیما و زمان گشت‌زنی آن می‌تواند بسیار بیشتر شود.

ادونسد هاوک آی به دلیل استفاده گسترده از کامپیوتر و دیجیتال بودن کارها، تنها ۵ خدمه شامل خلبان، کمک خلبان، افسر رادار، افسر کنترل هواپیما و افسر اطلاعات نبرد دارد. البته کمک خلبان می‌تواند در نقش افسر سیستم‌های عملیاتی نیز به انجام وظیفه بپردازد.

بال‌ها و دم E-2D برای اشغال فضای کمتر در آشیانه ناو هواپیمابر جمع می‌شوند

از دیگر تجهیزات این هواپیما می‌توان به سیستم‌های جنگ الکترونیک، سیستم پادکار الکترونیک برای مقابله متناظر با جنگ الکترونیک دشمن، سیستم تشخیص دوست از دشمن،‌ سیستم‌های ارتباطی و مخابراتی ماهواره‌ای و پیوند داده به منظور شرکت در نبرد شکبه محور اشاره کرد. این هواپیما همچنین می‌تواند پهپادها را کنترل و هدایت کند.

همچنین بخوانید:
نبرد شبکه محور، مرزهای جنگ‌های آینده را جابه جا می‌کند

در حال حاضر آمریکا تنها دارنده E-2D Advanced Hawkeye است و در نظر دارد ۷۵ فروند از این هواپیما را به خدمت بگیرد. هر ناو هواپیمابر اتمی آمریکایی می‌تواند تا ۹۰ هواپیما حمل کند که تعدادی از این ظرفیت به آواکس‌ها تعلق دارد. فرانسه نیز در سال میلادی جاری ۳ فروند دریافت می‌کند. در حال حاضر فرانسه یک ناو هواپیمابر اتمی با گنجایش حمل ۴۰ هواپیما دارد.