س
از پیروزی انقلاب اسلامی صدام حسین برای رسیدن به اهداف توسعه طلبانه خود
با این تصور که میتواند خلاء قدرت ناشی از سقوط شاه در منطقه خلیج فارس را
پر کند و نقش رهبری اعراب را به بهانه دفاع و گسترش آرمانهای
ناسیونالیسم عرب احراز کند به اقدامات و صحنهسازیهای دیپلماتیک پرداخت
تا زمینهای برای بهدست آوردن عنوان قدرت برتر منطقه برای خود فراهم کند.
از
نظر تبلیغاتی نیز عراق شهرهای اهواز را "الاحواز"؛ خرمشهر را " محمره"،
آبادان را "عبادان"، هویزه را " حویزه"، سوسنگرد را " خفاجیه" و بالاخره
خوزستان را " عربستان" نامگذاری کرد. در همین رابطه در نشریه "ژون افریک"
تاریخ 9 ژوئن 1982 در خصوص اقدامات صدام در مورد لغو عهدنامه 1975 و آغاز
جنگ تحمیلی علیه ایران مقالهای منتشر کرد.
روز
5 اوت 1980 صدام با برخی از سران منطقه در شهر طائف ملاقات کرد. از لحاظ
تئوری هدف این دیدار تقویت همکاری بین آنها و حصول توافق درباره یک راهبرد
برای مقابله با ضمیمه کردن بیتالمقدس به اسرائیل بود ولی در واقع مبارزه
علیه ایران هدف اصلی این ملاقات بود. طی این ملاقات طرفین ضمن تجزیه و
تحلیل شرایط و اوضاع و احوال ایران و اینکه ایران با مخالفت متعدد و
مشکلات ناشی از گروگانگیری کارمندان سفارت آمریکا روبهرو بود به این
نتیجه رسیدند که عراقیها در سواحل خلیج فارس خود را برای شکست دادن رژیم
ایران آماده کنند.
تماسهایی
که صدام با مخالفان ایران برقرار کرده بود او را به این نتیجه رساند که به
محض شروع جنگ، این نظام از هم خواهد پاشید. لذا در 22 سپتامبر صدام به
ارتش خود فرمان هجوم به ایران را صادر کرد.
نیروی هوایی و آغاز تجاوز در31 شهریور1359
تابستان
1359 تجاوز آشکار نظامی ارتش عراق با تعرض همه جانبه هوایی به 10 مرکز
مهم هوایی با قصد انهدام ظرفیت جنگی نیروی هوایی ارتش ایران آغاز شد. رژیم
عراق سرنگونی جمهوری اسلامی ایران را بهعنوان هدف مدنظر داشت. عراق در
نخستین روز تجاوز و با طرحریزی حمله هوایی به مراکز پروازی ایران از دام
گستری اسرائیلیها در جنگ ژوئن 1967 اعراب و اسرائیل تقلید کرده بود که با
درایت طراحان نظامی و توان رزمی نیروی هوایی ارتش ایران با شکست مواجه شد.
خلبانان
نیروی هوایی ارتش ایران نیز با یک حمله برق آسا در کمتر از دو ساعت جواب
این حمله را دادند و در فردای آنروز با به پرواز در آوردن 200 فروند
هواپیمای جنگنده و حمله به پایگاههای مهم نیروی هوایی عراق به وسیله 140
فروند هواپیمای شکاری بمب افکن درسی عبرت انگیز به آنان دادند. نیروی هوایی
در این روز بیش از 335 سورتی پرواز عملیاتی انجام داد که این به نوبه خود
امری مهم تلقی میشد.در این تهاجم وسیع هدفهایی مورد تهاجم قرار گرفتند که
عبارتند از :
1- پایگاههای هوایی و نظامی، موصل، الرشیدبغداد، سلیمانیه، کوت، شعیبیه، ناصریه وام القصر
2- هر دو باند پروازی پایگاه کرکوک
3- پالایشگاههای نفت کرکوک و بصره
4- فرودگاههای حبانیه شمال
5- چاههای نفت بابا گرگو و مخازن نفت موصل و تأسیسات گازی کرکوک
6- پلهای ارتباطی تنومه و بصره
این
حملات که منجر به انهدام و از رده خارج شدن بخشی از توان رزمی نیروی هوایی
دشمن برای مدت طولانی شد، باعث شد تا ارتش عراق در بهکارگیری این نیرو
دچار ضعفهای آشکار شوند و نیروی زمینی خود را بدون پشتیبانی و پوشش موثر
هوایی در مناطق داخل خاک ایران رها کنند. به همین دلیل نیروی ارتش ایران با
کسب برتری هوایی، واحدهای زرهی، پیاده، مکانیزه، توپخانه و قرارگاهای
تاکتیکی، نقاط آماده ستونهای نظامی و محورهای مواصلاتی نیروی پیاده دشمن
را مورد تهاجم هواپیماهای شکاری بمبافکن قرار داد. بعد از این حمله سراسری
از آن سوی مرزها خبر رسید که تعدادی از پایگاههای عراق تا دو ماه بعد از
این حمله عملیاتی نشدند.
ارتش
ایران با طرحریزیهای اولیه عملیاتی در جهت بمباران مراکز نظامی بهویژه
پایگاههای هوایی دشمن، این اصل مهم را مورد توجه قرار داده بود که با
زمینگیر کردن هواپیماهای عراق و کسب برتری هوایی، فرصت زمانی کافی برای
رسیدن به این اهداف را بهدست آورد:
1-فراهم نمودن فرصت لازم برای سازماندهی نیروهای پراکنده سطحی و انجام طرحریزیهای اولی پدافندی
2-انتقال نیروهای سطحی از پشت جبهه به مناطق عملیاتی
حکام
جنگافروز بغداد تصمیم گرفتند عملیات تعرض هوایی و بمباران استراتژیک در
داخل ایران را انجام دهند. با توسعه حملات عراق به منابع استراتژیک کشور
وظیفه خطیر در حراست از آنها به عهده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی
ایران گذاشته شد که این نیروی الهی با سود جستن از شبکه گستردهای از
ایستگاههای رادار و پستهای شنود الکتریکی، تحرکات هوایی دشمن را زیر نظر
گرفتند و با بهرهگیری از هواپیماها و سامانههای موشکی و ضدهوایی از
قلمرو ایران بهصورت عملیات تجسس، کشف، شناسایی و انهدام هواپیماهای دشمن
در ابعاد زیر پرداخت:
1-برقراری مناطق ایستایی هواپیماهای شکاری از جمله هواپیمای اف14 به صورت نگهبانان آسمان کشور.
2-برقراری پوشش هوایی در ارتفاعات مختلف.
3-تقویت
و گسترش شبکه اعلام خبر و کنترل عملیاتی آتشبارهای موشکی ارتفاع متوسط و
کم و سایر تجهیزات توپخانه و موشکی ارتفاع کم نیروهای مسلح.
4-ایجاد شبکه جهت اعلام وضعیتهای مختلف پدافندی از رسانههای گروهی به هنگام شروع یا خاتمه حملات هوایی.
5-کاهش توان رزمی هوایی دشمن در پوشش هوایی و پشتیبانی نزدیک از نیروهای زمینی خودی.
6-آزادی عمل جهت هواپیماهای شکاری خودی.
7-کاهش ظرفیت جنگی دشمن در دست زدن به حملات احتمالی هوایی به نقاط حساس و حیاتی، اقتصادی، سیاسی، صنعتی و ...استراتژیکی کشور.
8-کسب فرصت جهت تأمین و تقویت بنیه دفاع هوایی نزدیک و دور از منابع استراتژیکی کشور.
9-مهیا شدن زمینه مناسب جهت تغییر مأموریت و مقابله سریع نیروی هوایی با
تمرکز تلاش هوایی علیه نیروهای سطحی دشمن بهمنظور انسداد و جلوگیری از
پیشروی آنها در داخل خاک ایران.
ارتش
عراق زیر فشار نیروهای ایران به اجبار ناچار به توقف و تثبیت در مواضع
نامناسب تاکتیکی شد. دشمن بعثی ناتوان از پاسخگویی به حملات کوبنده نیروی
هوایی،نقاط مسکونی شهرهای میهن اسلامی را هدف حمله خود قرار داد که در این
راستا شهر دزفول بهعنوان سمبل مقاومت مردمی و نشانه جنایات رژیم عراق
متحمل نخستین حملات هوایی و موشکی دشمن گردید و به این طریق سر فصل جدیدی
از جنایات رژیم عراق در حمله به شهرها و نقاط مسکونی گشوده شد.
به
استناد مندرجات روزنامه کیهان مورخه 8/7/1359 خبرگزاری آسوشیتد پرس در
نهمین روز از آغاز تجاوز عراق به ایران از اعزام هواپیماهای آواکس
(رادارهای پرنده) آمریکا به منطقه خلیج فارس جهت کسب و ارسال اطلاعات نظامی
به ارتش عراق گزارش داده است.
در
گزارش این خبرگزاری با اشاره به اینکه هواپیماها قرار است توسط ایالات
متحده آمریکا در خاک عربستان مستقر شود تا تحرکات جنگ ایران و عراق زیر نظر
بگیرد. این هواپیماها قادرند تا بُرد 400 کیلومتر در اطراف خود را ار هر
نظر تجسس کنند و تحرکات هوایی را کشف و شناسایی کرده و به مراکز تصمیمگیری
گزارش دهند.
در
همین ایام خبر گزاری رسمی شوروی سابق (تاس) نیز به حمایت از عراق برخاست و
گفت:دولت شوروی بر اساس پیمانهای نظامی که با عراق بسته در صورت هر گونه
تهدیدی علیه این کشور ناچار است اقدامات لازم را برای نجات عراق انجام دهد.
ارتش
عراق نیز با این پشتیبانی حملات خود را ادامه داد و در مقابل این حملات،
نیروی هوایی کشورمان حملات خود را تنها متوجه تأسیسات حیاتی اقتصادی و
نظامی دشمن کرد و با هدف قرار دادن پالایشگاه کرکوک، خانقین، دوحه بغداد،
کارخانجات پتروشیمی بصره و زبیر، پل های تنومه ،القرنه، ام القصر، پادگان
های رواندوز و زاخو، تاسیسات نفتی کرکوک، موصل، رادار زبیده، تاسیسات برق
سدهای دوکان و در بندیخان، تلمبه خانه عین الزاله و صدها هدف نظامی و
اقتصادی دیگر صدمات سنگینی بر پیکر اقتصادی و نظامی دشمن وارد کرد. این
اقدامات پس از 10روز از شروع جنگ، مبین شکست راهبرد عراق در حمله به خاک
ایران بود.
نیروی هوایی و تثبیت نیروهای دشمن/آبان 59- مهر60
در
یک ماه اول جنگ، نیروی هوایی تقریباً تمامی اهداف از پیش تعیین شده در خاک
عراق را بمباران کرده بود و با پروازهای شناسایی بر فراز خاک دشمن، سعی در
شناسایی اهداف جدیدی در عمق خاک دشمن نموده بود.
با
کاهش فعالیتهای هوایی عراق بهدلیل ترس از واکنش مستمر نیروی هوایی ارتش
ایران با ترکیب موزونی از هواپیماهای پیشرفته " اف- 14" به منظور ایجاد
پوشش هوایی و کسب برتری هوایی و تامین پرواز هواپیماهای " اف- 4" و "اف-5" و
جابهجایی تاکتیکی و استقرار سایتهای موشکی پدافند زمین به هوای ارتفاع
متوسط ( به صورت دفاع منطقهای) به همراه گسترش تعداد قابل ملاحظهای از
تجهیزات توپخانه ضدهوایی ارتفاع کم ( به صورت دفاع نقطهای) عملاً امکان
هرگونه آزادی عمل رادر تحرکات هوایی از نیروی هوایی عراق سلب گردید و رژیم
عراق از روزهای آغازین دومین ماه نبرد از اجرای عملیات موثر و عمده هوایی
در روند جنگ تحمیلی باز ماند. ارتش عراق برای رهایی از نافرجامی طرحهای
عملیاتیاش تمام تلاش خود را معطوف به بازگشایی جبهه جدیدی در دریا کرد تا
شکست خود را در خشکی و هوا جبران کند. نیروی دریایی عراق با وارد عمل کردن
ناوچههای موشکانداز تندرو "اوزا" و بالگردهای "سوپر فرلون" مجهز به
موشکهای هوا به سطح تهاجم به کشتیهای تجارتی ایران حامل کالاهای
استراتژیک در منطقه شمال خلیج فارس را آغاز کرد.
طراحان
و کارشناسان نیروهای هوایی و دریایی ایران از ظرفیت جنگ و امکانات نیروی
دریایی عراق اطلاع داشتند و احتمال وقوع نبرد در خلیج فارس را پیش بینی
میکردند. در مهر ماه 1359 به تلافی عملیات دشمن ، اسکلههای صادرات نفت "
الکبر" و " الامیه" هم زمان مورد بمباران جنگنده بمبافکنهای نیروی هوایی
و گلوله باران توپخانه ناوگان نیروی دریایی ارتش ایران قرار گرفت.
هدف
مهم این عملیات، بیرون کشاندن واحدهای دریایی عراق از مخفی گاههای خود در
آبگیرهای منتهی به خورهای "زبیر" و "عبدالله" بود که توسط هواپیماهای
شکاری نیروی هوایی ایران در هم کوبیده شد و در راستای این هدف، دو فروند
ناوچه پیش رفته "اوزا" هدف قرار گرفته و به قعر آبهای خلیج فارس فرستاده
شد.
روز
هفتم آذر ماه 1359 خلبانان نیروی هوایی ارتش ایران بر اساس طرحهای از
قبل تعیین شده و هماهنگ با نیروی دریایی و با اتخاذ تمهیدات و تاکتیکهای
ویژه رزمی، نیروی دریایی عراق را به صحنه نبرد در شمالیترین بخش خلیج فارس
کشانده و در یک نبرد سهمگین و رو در روی هوایی موفق شدند هفت فروند
هواپیمای شکاری آنان را منهدم کنند و هفت فروند از ناوچههای موشکانداز و
یک فروند ناو نیروبر یک هزار تنی را هدف قرار دهند و به قعر آبهای خلیج
فارس بفرستند که جمعی از پرسنل این واحدها توسط شناورهای خودی به اسارت در
آمدند. اینگونه بود که دست عراق از منطقه خلیج فارس قطع شد و به همین
دلیل این روز به روز نیروی دریایی ارتش ایران نامگذاری شد. در طول این دوره
نیروی هوایی با حملات مداوم هوایی در عمق خاک دشمن توان رزمی عراق را در
ابعاد اقتصادی و نظامی به نحو چشم گیری منهدم کرد و مجموعهای از اهداف
استراتژیک نظیر پالایشگاههای مهم، تلمبه خانههای نفت، کارخانجات پتروشیمی
و صنایع سنگین، نیروگاههای برق، ترمینالهای نفتی و هدفهای تاکتیکی مثل
پایگاههای هوایی و فرودگاههای مقدم و انبارهای مهمات و ... از دسترس
خلبانان نیروی هوایی به دور نماندند.
نیروی
هوایی عراق در راستای این طرح نظامی، یکانهایی از تجهیزات پدافند زمین به
هوا شامل موشکهای زمین به هوای "سام 3" و "سام 6" و توپهای ضد هوایی
هدایت شونده راداری را در جبهههای نبرد گسترش میداد.
ارتش
ایران نیز با تغییر تاکتیک، تهدیدها را خنثی کرده و برای کاهش ضایعات
احتمالی، راهکارهای مناسبی را اتخاذ نمود که در این زمینه میتوان به
بمباران هوایی محل تجمع نیروها، تجهیزات و ادوات عراق از ارتفاع بالا اشاره
کرد. نتایج این عملیات دشمن را وادار به انتقال سامانه موشکی زمین به هوای
ارتفاع بالا "سام 2" به منطقه نبرد کرد که متقابلاً با بهکارگیری روشهای ویژه جنگ الکتریکی تهدیدهای موشکهای "سام 2" نیز خنثی شد.
رژیم عراق نیز بهدلیل ضعف نظامی خود به کشورهای پیشرفته صنعتی متوسل شد.
کشور فرانسه بزرگترین پشتیبان غربی و تأمین کننده سلاح برای عراق بود که
60 فروند هواپیمای پیشرفته "میراژ اف-1" مجهز به موشک هوا به سطح "اگزوست" و
موشک هوا به هوای "سوپرماترا 530" در اختیار آنها قرار داد.
عراق بخش بزرگی از هواپیماهای شکاری بمبافکن و ترابری عملیاتی خود را به پایگاه هوایی "الولید" (h-3)
در منتهیالیه غرب این کشور در جوار مرزش با اردن منتقل کرد تا بتواند با
جابهجایی به پایگاههای مقدم جبهه در عملیات تاکتیکی نظامی از این
هواپیماها استفاده کند.
کارشناسان
ایرانی نیز با بهرهگیری از انواع هواپیماهای شکاری بمب افکن، شکاری
رهگیر، پُست فرماندهی پرنده و هواپیماهای سوخت رسان با انجام چهار مرحله
سوختگیری در آسمان و پرواز در ارتفاع بسیار کم در تاریخ 15 فروردین
1360با به پرواز درآوردن 10 فروند هواپیمای "اف 4" و عبور دادن هشت فروند
آنها از مرز با طی مسافتی طولانی، مرزهای شرقی عراق را پشت سر گذاشتند و پس
از رسیدن به مرز غربی ( نوار مرزی مشترک عراق و اردن) در یک عملیات
غافلگیر کننده به هدفهای از پیش تعیین شده شامل تأسیسات، هواپیماها و
امکانات عملیاتی پایگاه هوایی "الولید" و فرودگاههای آن یورش برده و ضمن
انهدام این مراکز، همگی به سلامت بازگشتند. در این عملیات غروز آفرین علاوه
بر شرکت هواپیماهای "اف4" بهعنوان محور اصلی انواع هواپیماهای سوخترسان و
ترابری و هوایپماهای شکاری "اف 5" و "اف14" نیز بهعنوان شرکت کننده در
مأموریت فریب شرکت داشتند.
نیروی هوایی به لحاظ تنوع، پیچیدگی، وابستگی تجهیزات عمده آفند و پدافند
شامل انواع هواپیماهای پیشرفته و جنگنده بمبافکن، ترابری سنگین و سبک،
رادارها، ایستگاههای شنود و الکترونیکی انواع موشکهای هوا به هوا، هوا به
زمین و زمین به هوا، سامانههای کنترل آتش و رایانهها، بیش از هر نیروی
دیگر در داخل کشور با کمبودهای آشکار پشتیبانی و لجستیکی در ابعاد تعمیراتی
و نگهداری مواجه بود. از طرفی دشمن نیز که با کشته و اسیر شدن تعداد زیادی
از سربازانش که موجب تسلیم شدن این نیروها به ایران میشد به این نتیجه
رسیدند که ادامه جنگ در جبهههای زمینی به سود عراق نخواهد بود. به این
ترتیب با ایجاد امکانات جدید، دامنه فعالیتهای تاکتیکی نیروی هوایی عراق،
تدریجاً توسعه یافت و پس از چندی، تهدیدها علیه ناوگان تجارتی ایران در
منطقه شمالی خلیج فارس و تاسیسات نفتی جزیره خارک به صورت جدی مشاهده شد.
با تغییر راهبرد نیروی هوایی عراق پس از آبان 1359 و شناسایی و بمباران
اهداف مهم اقتصادی، صنعتی و نظامی کشور واحدهای دفاع هوایی نیروی هوایی
ارتش ایران مأموریت جدیدی را آغاز کردند.
انهدام دو فروند هواپیمای پیشرفته "توپولف-
22" در تاریخ هفتم آبان 1359 درحوالی تهران و نجف آباد و همچنین به اسارت
در آمدن تعداد زیادی خلبان و سرنگونی هواپیماهای دشمن در این برهه از جنگ
از نتایج این اقدام به موقع به شمار میآید.
بهکارگیری
هواپیماهای رهگیر پیشرفته"اف- 14"باعث شد تا نیروی هوایی ایران حاکمیت خود
را به داخل مرزهای عراق و خارج از فضای آبهای فلات قاره و مرزهای
بینالمللی گسترش دهد.
۹۱/۱۱/۲۱
۰
۰
مصطفی نداف