رزمایش بزرگ "اقتدار" نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در روزهای گذشته در حالی در منطقه عمومی ارس واقع در شمال استان های آذربایجان شرقی و اردبیل برگزار شد که پیام های منطقه ای و ژئوپلتیک آن، بیش و پیش از تجهیزات و سامانه‌هایی که در آن به نمایش درآمد و آزمایش شد، مورد توجه رسانه ها و کارشناسان قرار گرفت. طبق سناریوی اعلامی، عملیات هلی‌برن چتربازی، تاخت شبانه، عملیات رزمی بالگردها، آزمایش پهپادهای رزمی و انتحاری و همچنین احداث پل روی رودخانه ارس، تصرف و کنترل جاده‌های مواصلاتی و تصرف ارتفاعات و تخریب هجومی از بخش‌های مختلف این رزمایش بود.
آنطور که در سومین روز از این رزمایش توسط رسانه ها اعلام شد، پهپادهای انتحاری نیروی زمینی سپاه با موفقیت مواضع دشمن فرضی را منهدم کردند. این پهپادها که توسط جهاد خودکفایی نیروی زمینی طراحی و تولید شده، مجهز به سرجنگی قدرتمند بوده و با بهره‌مندی از هوش مصنوعی قادر به انهدام انواع مواضع و استحکامات دشمن بوده و در کنار آن، پهپادهای نظارتی و مراقبتی نیروی زمینی سپاه مأموریت رصد و پایش منطقه رزمایش را با موفقیت اجرا کردند.
در بخشی از این سناریو، سردار علی کوهستانی مسئول سازمان تحقیقات و جهاد خود کفایی نیروی زمینی سپاه اعلام کرد جدیدترین پهپاد انتحاری پرسه زن نیروهای مسلح با نام معراج ۵۲۱ و با ۳ نوع سر جنگی متفاوت، عملیاتی شده است. وزن سرجنگی این پهپاد در سه رنج ۵۰۰ گرم، ۷۰۰ گرم و ۱۰۰۰ گرم (یک کیلوگرم) است و این پهپاد با مداومت پروازی ۵ تا ۱۵ دقیقه، دارای ۵ کیلومتر برد است.
این پهپاد با قابلیت حمل توسط نفر، هم اینک در اختیار یگانهای واکنش سریع نیروی زمینی از جمله یگان صابرین قرار دارد. این پهپاد از لانچرهای کوچک در اختیار نیروهای پیاده پرتاب شده و کاربر آن می تواند آن را از طریق نمایشگری که در اختیار دارد، به سمت هدف موردنظر هدایت کند. در واقع، بدون سرنشین بودن این هواپیماها در کنار ویژگیهای دیگری از جمله وزن، ابعاد و همچنین کم هزینه بودن آنها موجب شده دستیابی به اهداف مختلف به کمک هواپیماهای بدون سرنشین کوچک، از قابلیت اطمینان و ریسک مناسبی برخوردار باشد. اما طی روزهای اخیر، تصاویر و اطلاعات بیشتری از سوی نیروی زمینی سپاه در خصوص ویژگی های این پهپاد خاص ایرانی منتشر شد که نشان می دهد طیف وسیعی از یگانهای نیروهای مسلح بویژه سپاه می توانند کاربر این پرنده جدید باشند.
به کدام پهپادها ریزپرنده می گویند؟
ریزپرنده ها، گروهی از پهپادها هستند که در ابعادی کوچکتر از 500 میلیمتر و با وزن کمتر از 500 گرم در چهار مدل بالزن، بال ثابت، بال چرخان و عمود پرواز طراحی می شوند. از این پرنده، میتوان در زمینه های متعددی در حوزه نظامی استفاده کرد، لذا در دهه اخیر مورد توجه کشورهای زیادی قرارگرفته اند. ریزپرنده ها با ویژگی های منحصربفرد خود، تقریبا برای تمامی حسگرها و رادارهای کنونی غیرقابل کشف و شناسایی بوده و از نظر امنیتی تهدید بزرگی برای سامانه های پدافندی در حوزه کشف و شناسایی محسوب می شوند.
ابعاد ریزپرنده نوعا در طول، عرض و ارتفاع از 25 سانتیمتر تجاوز نمی کند. وزن تقریبی ریزپرنده ها در حدود 500 گرم بوده و مداومت پروازی آنها بین 20 تا 60 دقیقه می باشد. برد عملیاتی آنها در محدوده 10 کیلومتر تعریف می شود، هرچند که تمامی این تعاریف، با پیشرفت صنایع نظامی و تعیین ماموریت های جدید برای نیروهای جاسوسی و نظامی، با تغییراتی همراه بوده و خواهد بود. برای ریز پرنده ها به عنوان سکوی جدید تسلیحاتی، ویژگی ها و مزایایی بر می شمارند که از جمله آنها سرعت و قدرت مانور بالا در محیط بسته و محدود، منحرف کردن سامانه شناسایی و پدافند هوایی دشمن، انجام ماموریت های دشوار جاسوسی و مراقبتی، واکنش سریع، نفوذ راحت به حریم دشمن، پنهان کاری و تداوم پروازی در مکانهای خاص است.
نمونه ای از ریزپرنده های موجود در ارتش آمریکا
همچنین انتخاب ریز پرنده ها به عنوان اهداف کاذب پدافندی نیز مورد توجه متخصصان نظامی قرار گرفته است. با توجه به اینکه عواملی چون سطح مقطع راداری کم، سرعت پایین و علایم حرارتی نه چندان زیاد، شناسایی و هدف قرار دادن ریز پرنده را مشکل کرده و این قابلیت، انعطاف پذیری آنها را در صحنه های نبرد افزایش خواهد داد، بسیاری از کشورهای پیشرو در علوم نظامی، به سراغ طراحی و ساخت این نوع پهپادها رفته اند. ضمن آنکه پروفایل های مختلف پروازی و استفاده از عوارض طبیعی نیز باعث افزایش مضاعف قابلیت نفوذ این تجهیزات به منطقه دشمن می شود.
با توجه به تجارب به دست آمده از نبردهای اخیر در منطقه و دنیا، به نظر می رسد در جنگ های آینده سامانه های ریز پرنده در امر نظارت بر تحرکات دشمن، جمع آوری اطلاعات و ارسال آن به مراکز فرماندهی، کاربرد زیادی دارند و از نظر فنی در برنامه های عملیاتی فرماندهان در میادین نبرد قابل استفاده هستند. لذا گرایش متداول به استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین کلاسیک نباید مانع بهره گیری از ریز پرنده ها در جنگ های پیچیده آینده شود.
پهپادهای پرسه‌زن و ورود به نبردهای مهم جهانی
نوع دیگری از پرنده های بدون سرنشین که در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته، پهپادهای پرسه زن و مینیاتوری هستند. این پرنده ها اگرچه در میان پهپادهای مرسوم با ابعاد بزرگ دسته بندی نمی شوند، اما ابعادی به مراتب بزرگتر از ریزپرنده ها دارند. باید توجه داشت بسیاری از ویژگی های عملیاتی ریزپرنده ها، در این پهپادهای پرسه زن وجود دارد اما به دلایل مختلف از جمله تاثیر خاص عملیاتی آن، در دسته بندی جداگانه مورد بررسی در این گزارش قرار می گیرند. می توان گفت معروف ترین پرنده در سالهای اخیر از این دسته، خانواده "سوئیچ بلید" هستند که بصورت ویژه برای عملیاتهای ارتش آمریکا ساخته شده است. ابعاد این پهپادها بقدری است که میتوان آن را در یک کوله پشتی حمل کرد و از یک پرتابگر لوله‌ای شکل پرتاب می شود و به سمت محل هدف پرواز کرده و روی سر هدف و یا پس از برخورد به آن، منفجر می‌شود.
یکی از نقاط قوت این پهپادها توانایی کنترل آنها تا لحظه آخر است؛ به این معنی که اپراتور میتواند تا یک ثانیه قبل از اصابت پهپاد به هدف، ماموریت آن را لغو یا هدف دیگری برای آنها تعیین کند. هدف از این قابلیت این است که اطمینان حاصل شود حملات دقیق هستند و اگر ناگهان اتفاق خاصی در محل دیده شد، بتوان حملات را حتی در آخرین لحظه، لغو کرد.
نمونه ای پهپاد سوییچ بلید - مدل 300
اولین نمونه های آن، حدودا 10 سال پیش رونمایی و به مرحله تولید رسید و تاکنون نمونه های مختلفی از آن، رونمایی شده و به دلیل ویژگی های آن، در جریان نزاع اوکراین و روسیه، ارتش آمریکا قریب ۱۰۰ فروند از این پهپاد را در اختیار ارتش اوکراین قرار داده است. برخی رسانه های مشهور اروپایی، با اشاره به اینکه تاکنون هزاران فروند از این پهپاد از سال ۲۰۱۱ بدین سو توسط نیروهای آمریکایی، در عراق و افغانستان مورد استفاده قرار گرفته اند، اعلام کرده اند به دلایل مختلف، بهره گیری از آنها در سکوت خبری بوده و ویدئوی معتبری از عملکردشان در میدان نبرد منتشر نشده است. این موضوع نشان دهنده حساسیت ارتش آمریکا به افشای جزییات فنی و عملکرد این پرنده است بویژه آنکه کاربران آن نیز در میان متحدان نزدیک آمریکا، فقط به انگلستان ختم می شود.
دستیابی نیروهای مسلح ایران به پهپادهای پرسه زن
همانطور که اشاره شد، در سالهای گذشته، ایده استفاده از پهپادهای کوچک یا MAV برای اجرای عملیات گشت زنی شناسایی، انتحاری یا اجرای عملیات دسته جمعی تعداد بالا علیه اهداف پراکنده، مواضع تجهیزات پدافند هوایی و ... در نیروهای مسلح کشورمان شکل گرفته است. از جمله این اقدامات، دو پرنده مشاهده شده در رزمایش سال 1399 ارتش جمهوری اسلامی ایران است که یکی پهپاد و در واقع ریزپرنده‌ای شبیه به نمونه Perdix آمریکایی بوده و یکی هم پرتابگرهایی مشابه پرتابگر پهپاد سوئچ بلید. پردیکس یک پهپاد کوچک با طول کمتر از 17 و دهانه بال 30 سانتیمتر است که در دسته‌های بسیار پرتعداد علیه مواضع دشمن به کار می‌رود.
هرچند آمریکایی‌ها کاربرد آن را شناسایی عنوان کرده اند اما به وضوح مشخص است که اجرای عملیات علیه پدافند هوایی و گسترش نیروهای رزمی دشمن با این پهپاد به راحتی ممکن است. محفظه های پرتاب نیز برای این پرنده ها، توسط ارتش طراحی و ساخته شده تا این پرنده ها به صورت تعداد بالا قابلیت پرتاب داشته باشند. ضمن آنکه نوع یورش فوجی این پهپاد از نوع بدون رهبر نیز ممکن بوده و پهپادها با یکدیگر کار اشتراک گذاری داده ها را به انجام می‌رسانند. در آن زمان گمانه زنی شده بود که نیروی هوایی ارتش در فاز بعدی این ریزپرنده، آنها را برای بکارگیری توسط پهپادهای بزرگتر مانند مهاجم-92 یا کمان-12 مورد استفاده قرار دهد اما این پلت فرم قابلیت به کارگیری توسط نیروهای پیاده را نیز دارد.
پهپاد ریزمقیاس یا MAV (کارد زرد) در کنار پهپاد مهاجم-92
با توجه به اینکه رفتن به سمت استفاده از این رویکرد که در خود ارتش آمریکا هم یک حرکت نو محسوب می‌شود - تنها چند سال پس از مطرح شدن آن - نشان از پویایی یگانهای رزم پهپادی نیروهای مسلح ارتش دارد و در عرصه نبرد نیروهای خودی را یک گام جلوتر از دشمن قرار می‌دهد. ضمن آنکه پهپاد ریزمقیاس یا MAV مشاهده شده در بین محصولات نیروی هوایی ارتش در رزمایش سال 99، از نظر جزئیات طراحی تفاوت‌های متعددی با نمونه آمریکایی دارد از جمله زوایای بدنه در تمامی قسمت‌ها و نسبت منظری بال جلو که این موارد نشان می‌دهد تنها الگوبرداری از پیکربندی و مفاهیم طراحی نمونه آمریکایی صورت گرفته و پهپاد ایرانی به صورت بومی طراحی شده است.
در حالی که برای مدتهای طولانی، سپاه پاسداران به عنوان متولی و کاربر اصلی سامانه های بدون سرنشین در میان نیروهای مسلح کشورمان محسوب می شد، با توضیحات بالا مشخص شد از چند سال قبل ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز وارد این دنیای مدرن و حساس شده که خوشبختانه ثمرات و دستاوردهای بسیاری را برای کشورمان به همراه داشته است. در سال گذشته نیز، جهاد خودکفایی نزاجا از سری جدید پهپادهای انتحاری خود رونمایی کرد که ترکیبی از یک پرنده مادر و پیشرو و تعداد بیشتری پرنده کوچک انتحاری بود. این پهپادها قابلیت بهره گیری از هوش مصنوعی و حملات دسته جمعی ۱۰ فروندی را دارد. این سامانه‌های پهپادی با برد عملیاتی ۴۰ تا ۴۰۰ کیلومتر و هدایت از طریق ایستگاه زمینی، توانایی انهدام اهداف مورد نظر را دارند و از سر جنگی با وزن پنج تا ۱۵ کیلوگرم برخوردار است.
پهپاد پیشرو و ریز پرنده های انتحاری ساخت جهاد خودکفایی نزاجا
با توجه به سایز کوچک پرنده های بدون سرنشین مورد نظر، به احتمال فراوان این پهپادها نیز یکی از گزینه های مهم و اصلی برای تولید انبوه در سفارش هزار فروندی ارتش جمهوری اسلامی ایران به شمار می روند و اضافه شدن حجم بالایی از این پهپادها به ارتش آنهم در بازه زمانی کوتاه، توان آفندی فوق العاده بالایی را به نیروهای مسلح کشورمان اعطاء و توان استفاده از هوش مصنوعی و حملات فوجی آنها، دفاع در مقابل این مهاجم جدید ایرانی را بسیار سخت تر از گذشته خواهد کرد.
گام بزرگی که سپاه با معراج برداشت
علاوه بر خبر مهم دستیابی یگانهای تکاوری و واکنش سریع نیروی زمینی سپاه به پهپاد پرسه زن و مینیاتوری "معراج"، تصاویر منتشره از جزییات رزمایش بزرگ اقتدار نزسا، نشان می دهد در اقدامی مهم و ابتکاری برخی دیگر از یگانهای این نیرو نیز مجهز به پهپاد مذکور شده اند که قابلیت های فراوانی را در اختیار آنها قرار خواهد داد. از جمله این ابتکارات، آن است که پرنده مذکور روی جایروپلینهای این نیرو هم نصب شده.
پرتاب معراج از امرپ طوفان و جایروپلین سپاه
ضمن آنکه بر اساس این اطلاعات و تصاویر منتشر شده، پهپاد معراج با نام دقیق معراج 521، میتواند علاوه بر حمل و استفاده عملیاتی توسط نفرات پیاده (یگانهای صابرین)، توسط پرنده باسرنشین و خودرو (بر اساس تصاویر به نمایش درآمده- امرپ طوفان) پرتاب شود. معراج را میتوان به عنوان یک مهمات سرگردان، به راحتی در درون کوله پشتی حمل کرد. پهپاد درون یک محفظه قرار گرفته و پس از پرتاب، بالک های آن باز می شود. همچنین پهپادهای معراج با کمک هوش مصنوعی توان پرواز گروهی را نیز دارند که برای شناسایی و انهدام تا 10 هدف (به گفته سردار پاکپور فرمانده نزسا) مورد استفاده قرار گرفته و با چنین قابلیتی، عملا سامانه های شناسایی و پدافندی دشمن در یک محدوده جغرافیایی کوچک، کاملا پاکسازی و مهیای عملیات های تکمیلی یگانهای دیگر نیروی زمینی سپاه خواهد شد.
هچنین کاربر می تواند با استفاده از نمایشگر و سیستم هدایت کنترل آن که در اختیار دارد، پهپاد را به سمت هدف موردنظر هدایت کند. چنین امکانی که با نصب سریع و آسان لانچرهای مخصوص پرتاب این پرنده، روی انواع تجهیزات زمینی و هوایی نیروی زمینی سپاه فراهم شده، کمک خواهد کرد پیش از آنکه هر کدام از یگانهای نزسا وارد منطقه عملیاتی یا ماموریت خاصی شوند با کمک این تجهیزات مدرن به پایش یا حتی انهدام هدف بپردازند که مزیت و دست برتر میدان را در اختیار نیروهای مسلح کشورمان قرار می دهد.
با توجه به اینکه قبلا اعلام شده بود برخی بالگردها و پهپادهای مدرن ایرانی -همچون فطرس- به قابلیت پرتاب ریز پهپادها دست یافته اند، لذا دستیابی به این نوع از پرنده های هدایت پذیر از دور، جهشی بزرگ در صنعت پهپادی کشورمان محسوب می شود و کمک خواهد کرد ساختار عملیاتهای نیروهای مسلح ایران با کمک این پهپادها، چند لایه و با ماموریتهای متنوع باشد و در عین حال، هم افزایی خاصی را برای فرماندهان کشورمان بویژه در نیروهای زمینی سپاه و ارتش ایجاد می کند، در حالی که بسیاری از کشورهای مشهور جهان در عرصه پهپاد و صنایع هوایی، در حسرت رسیدن به قابلیت های فنی و عملیاتی اجرای عملیاتی چنین طرحی هستند چراکه این رده از پهپادها و مهمات های هوشمند، جایگاه ممتازی در تاکتیک های نظامی به خود اختصاص می دهند.
