زد و خوردهای مرزی بین ارتش عراق و ایران به خاطر دو عامل کلی یعنی ادعای حاکمیت عراق بر مناطقی از اراضی مرزی بین دو کشور و به خصوص اروندرود و عامل دوم یعنی پشتیبانی ارتش ایران از کردهای خودمختاری طلب عراق در جنگ با نیروهای دولتی آن کشور،آغاز گردیده بود.
که از زمان اعلام حاکمیت کشتی رانی ایران در اروندرود در سال 1348،این زد و خوردهای مرزی بالا گرفت تا سال 1352 که کشمکش ها به اوج خود رسیدند.
اعلام حاکمیت بر اروند رود
یکی از اختلافات کهنه دولت ایران و عراق بر سر مالکیت اروندرود و چگونگی بهره برداری از درآمدهای این راه آبی مهم اقتصادیبوده است.
این رود از پیوستن دو رود دجله و فرات در عراق پدید می آید ولی وقتی از عراق خارج شد و آب رودخانه کارون ایران نیز به ان چیوست در ساحل ایران به دریای پارس میریزد.
به هر حال ایران در مورد این رود حق خود را مبنی بر عبور دو کشور از میان رود طلب می کرد ، ولی عراق مدعی بود که بر اساس قراردادی که در این زمینه تنظیم شده ، همه اروند رود متعلق به آن کشور است و لاجرم اختیار اروندرود و بهره برداری از درآمدهای آن در دست عراق است.
دولت ایران سعی می کرد با ارائه اسناد و مدارک ملی و بین المللی په در مورد اروندرود و په در موارد مشابه به این مرافعه در دنیا ، عراق را قانع کند که می بایست به پیروی از روش معمول در جهان نیمی از رود را که در ساحل آن عراق قرار دارد ، عراقی ها و نیمی دیگر را ایرانی ها اداره کنند.
ولی عراق تمامیمالکیت رود را از آن خود می دانست. در این حال عراق اعلام کرد چناچه ایران قصد استفاده از مسیر کشتی رانی این رود را داشته باشد، از قوای نظامی استفاده خواهد نمود.
همین اعلام دولت عراق ناحیه دو کشور را به صورت یک منطقه جنگی تبدیل نمود و گروه های زیادی از خبرنگاران وسایل ارتباط جمعی از سراسر جهان آماده و مترصد نتایج تهدید عراق نشستند و چون عراق ها تهدید کرده بودند هر کشتی را در اروندرود ، چه در ساحل ایران و چه در ساحل عراق با پرچم ایران ببینند به توپ خواهند بست ، به دستور شاهنشاه آریامهر یک فروند ناو جنگی نیروی دریایی شاهنشاهی ایران با پرچم ایران یک کشتی بازرگانی ایرات به نام " ابن سینا " را در این آبراه اسکورت نمود ، ولی در مقابل آب از آب تکان نخورد و نه تنها تهدید عراق بی نتیجه از آب درآمد بلکه از سال 1348 به این طرف با همین حرکت کوچک نظامی ، ایران حاکمیت خود را در اروندرود به دست آورد و هر چند که عراق تنها در سال 1354 با امضای قرارداد الجزایر این حاکمیت را به رسمیت شناخت ولی تا آن زمان کشتی های ایرانی با پشتیبانی نیروهای شاهنشاهی آزادانه در اروندرود رفت و آمد می کردند.
درگیری های زمینی دو کشور
به هر حال همین مسئله اعلام حاکمیت ایران بر اروندرود باعث شد تا دولت عراق طی سال های
1348-1352 از راه تجاوزات مرزی و پشتیبانی ازمخالفان سیاسی دولت ایران سعی نماید در برابر دولت و ارتش نیرومند شاهنشاهی ایران سرافرازی کند که به همین خاطر ضربات جانی ، مالی و سیاسی سنگینی را نیز متحمل شد.
ایران نیز در مقابل اقدام به پشتیبانی نظامی از کردهای مخالف دولت عراق نمود.نیروهای ارتش شاهنشاهی با واحدهای توپخانه و نیز یگان های امدادی و بهداری از آن ها حمایت می کردند.
بنا به گزارشاتی ، تا پایان نبردهای کردهای خودمختاری طلب با دولت عراق جمعآ یگ گروه توپخانه ایران شامل 50 قبضه توپ دوربرد و نیز تعداد اندکی توپ های ضد هوایی که همگی توسط سربازان ایرانی به کار برده می شدند ، پشتیبانی آتش سنگین ازپیشمرگان کرد را به عهده داشتند.
البته تجهیزات و مهمات ( از قبیل تفنگ های برنو و مهمات سبک و متوسط ) هم به آن ها منتقل می گردید و پناهندگان و زخمی های کرد توسط ایران جذب و تحت مداوا قرار می گرفتند.
در اینجا اهم اخبار مربوط به در گیری های نظامی بین عراق و ایران در این سال ها به اطلاع سما می رسد :
28/5/1350
یک هواپیمای جنگی عراق به ایران پناهنده شد و در یکی از فرودگاه های کشور به زمین نشست. خلبان این هواپیما از کشور ایران تقاضای پناهندگی نمود ولی هواپیمای مذکور روز اول شهریور به عراق بازپس داده شد.
21/1/1351
سه مامور زاندارمری به اسامی ، گروهبان یکم خلیل ایزدی ، گروهبان یکم صفدری و گروهبان یکم پورشهرایی امروز در ناحیه نفت شاه توسط مزدوران عراقی ربوده شدند.
26/1/1351
درگیری های شدید عراق با نیروهای مسلح شاهنشاهی ایران در مرز خسروی.
11/2/1351
طی دو روز اخیر دو پاسگاه زاندارمری تپه گل و خرک که در مرز خسروی و نفت شاه قرار دارد مورد حمله نظامیان و چریک های عراقی قرار گرفت که مرزبانان ایرانی با عقب راندن متجاوزان ، چند چریک عراقی را مجروح ساختند.
2/3/1351
ساعت 3:30 بعدازظهر نیروهای عراق به قصد غافلگیری پاسداران مرزی ایران با رگبار مسلسل به پاسگاه مرزی خسرو آباد در منطقه سومار حمله کردند که با آتش متقابل نیروهای ما مجبور به عقب نشینی شدند.
10/10/1351
ساعت7 بامداد این روز گروهی از سربازان عراقی با مسلسل و خمپاره انداز به پاسگاه مرزی سانوایا در شمال سومار در ناحیه کرمانشاه حمله کردند و با آتش متقابل نیروهای مدافع ما مجبور به عقب نشینی شدند.
در این حمله به نیروهای ما هیچ تلفاتی وارد نشد. تبادل آتش تا ساعت 10:30 بامداد به شدت ادامه داشت و در تک مجدد دشمن در همین ناحیه یک مرزدار ایرانی مجروح گردید که بلافاصله به بیمارستان اعزام گردید. تیراندازی و درگیری تا بامداد روز بعد همچنان ادامه داشت.
20/10/1351
یک فروند هلی کوپتر نجات و غیر مسلح نیروی هوایی شاهنشاهی از نوع HH-43 از پایگاه هوایی وحدتی ، با سه سرنشین در نوار مرزی داخل عراق مجبور به فرود اجباری شد.
در آغاز علت فرود این هلی کوپتر اصابت گلوله بر اثر آتش اشتباه نیروهای زاندارمری خودی و بعد به علت بدی هوا و انحراف از مسیر پرواز اعلام گردید.
ای هلی کوپتر برای حمل وسایل و آذوقه ماموران مرزی ، بامداد امروز از پایگاه وحدتی دزفول به طرف ایلام به پرواز در آمد و گویا به علت نقص فنی یا اشتباه مسیر در یک منطقه مرزی عراق در ناحیه مندلی مجبور به فرود اضطراری شد.
عراق اعلام نموده بود که سرنشینان هلی کوپتر : ستوان یکم نورالدین داوری زنجانی ، ستوان یار خلبان حسین کریمی و استوار دوم خلیل راضی از عراق درخواست پناهندگی سیاسی کرده اند ولی ایران این ادعا را کذب محض دانست و از مقامات بین المللی جهت آزادی این افراد تقاضای رسمی نمود.
دولت ایران همچنین اعلام نمود ، هر چند ایران تا کنون در موارد مشابه ، نظیر کشتی های مغروق یا به گل نشسته عراقی در مرز آبی ایران کمک کرده و به بهتریت نحو با آن ها رفتار نموده ، مقامات عراق در مقابل سرنشینان این هلی کوپتر را مورد بازجویی سخت قرار داده و بعد از دو روز ادعای دروغین پناهندگی آن ها را مطرح کرده است.
در این زمان ایران برای اعاده هر چه سریع تر هلی کوپتر و سرنشینان آن به عراق اخطار جدی کرد.
23/10/1351
از ساعت 13:30 زد و خوردی به مدت دو ساعت در منطقه پاسگاه سه تپان در کرمانشاه با نیروهای عراقی ادامه داشت که با عقب نشینی نیروهای مهاجم این درگیری پایان یافت.
9/11/1351
ساعت 3:30 بامداد امروز سی نفر از نیروهای عراق پاسگاه زاندارمری موسیان از توابع شهرستان دهلران را با خمپاره اندار، موشک و مسلسل زیر آتش گرفتند ولی با آتش متقابل نیروهای ما مجبور به عقب نشینی شدند.
طی این حمله هیچ خسارت و تلفاتی به ایران وارد نشد.
23/11/1351
در حمله نیروهای بعثی به پاسگاه هلاله در منطقه ایلام که سه ساعت ادامه داشت ، دو متجاوز عراقی کشته شدند که اجساد آن ها در خاک ایران ماند و فراریان از خود دو قبضه کلاشنیکف و یک قبضه اصاحه کمری به جا گذاشتند. همچنین یک مرزبان ایرانی شهید گردید.
9/12/1351
به دنبال زد و خوردهای مرزی چند شب گذشته ، صر امروز نیروهای عراق به مقصد تجاوز با سلاح های سنگین پاسگاه سانوپا در تپه اسمعیل خان را زیر آتش گرفتند.
تبادل آتش تا 22 ساعت متوالی ادامه داشت.
11/12/1351
ارتش عراق به مدت یک ساعت و نیم پاسگاه قلعه چوق را شدیدا زیر آتش داشت که با آتش متقابل نیروهای ما مواجه گردید.
در تبادل آتش امروز چهار مرزدار ایرانی شهید و سه تن دیگر مجروح شدند و به نیروهای دشمن نیز تلفاتی وارد آمد.
5/1/1352
بعد از دو ماه و نیم اسارت ، عراق سه خلبان هلی کوپتر ایرانی را آزاد نمود و نیز اعلام شد هلی کوپتر قبلا به ایران بازگشته شده بود.(25/3/1973)
19/1/1352
مقارن ساعت 8 صبح مامورین گشت زاندارمری ناخیه سوسنگرد به 4 عراقی مسلح ( با لباس شخصی ) که برای تجاوز در ناحیه دشت میشان وارد خاک ایران شده بودند برخورد نموده و با محاصره آن ها و تیراندازی ، هر 4 نفر را مجبور به تسلیم نمودند.
از متجاوزین مقادیری سلاح به دست آمد.
21/1/1352
ساعت 4:30 بامداد این روز پاسداران مرزی خوزستان به عده ای از نیروهای عراقی که در داخل ایران مشغول پیشروی بودند برخورد کرده و در نتیجه تیراندازی طرفین ، 4 مزدور عراقی کشته و یک مامور زاندارمری به شهادت رسید.
15/2/1352
صبح امروز تعدادی از مامورین زاندارمری که در داخل نیزارهای نوار مرزی منطقه سوسنگرد مشغول گشتزنی بودند با عده ای متجاوز عراقی برخورد نمودند و طی نیم ساعت تیر اندازی نزدیک با آن ها 3 تن از عوامل دشمن را کشته و از نیروهای ما یک مامور زاندارمری به شهادت و 2 نفر زخمی شدند.
26/9/1352
طی دو روز گذشته پدافند هوایی ایران با موشک های راپیر 2 هواچیمای عراق را سرنگون ساختند.
21/11/1352
ساعت 2 بامداد امروز عراق با تانک و توپ به پاسگاه های مرزی حوالی رضا آباد در استان ایلام حمله کرده و سد کنجاچم را به زیر گلوله توپخانه گرفت.
در طی نبرد های سنگین امروز که نیروهای ایرانی شجاعانه حملات غافلگیرانه دشمن را دفع کردند ، 41 سرباز ایرانی شهید و 81 تن مجروح شدند.
نیروهای دشمن نیز در اولین ساعات حمله 33 کشته داده و با گذاشتن مقادیر زیادی اسلحه و مهما ت به خاک خود عقب نشستند.
25/11/1352
نبردهای شدید مرزی که از چند روز قبل آغاز شده بود ، امروز نیز ادامه یافت و قوای دشمن که با 2 کیلومتر پیشروی در خاک ایران قصد تصرف تپه 434 را داشتند با مقاومت نیروهای ارتش شاهنشاهی به عقب رانده شدند.
منابع رسمی دولت عراق تلفات نیروهای عراقی را در حملات روزهای اخیر تا به امروز را 250 سرباز و افسر اعلام نمودند.
در حملات امروز 18 قبضه مسلسل ، 1 صندوق نارنجک و مقادیر زیادی مهما ت دشمن به دست نیروهای ایرانی افتاد.
14/12/1352
شب گذشته درگیری های مرزی بین ایران و عراق درگرفت.
در این روز نیروهای ایران ضربات سنگینی به عراقی ها وارد آوردند.
عراقی ها 50 نفر تلفات دادند و مقادیر زیادی اسلحه ، شامل دو دستگاه نفربر آن ها منهدم شد.
15/12/1352
نبردهای سنگین با شرکت قوای زرهی ، توپخانه ، خمپاره انداز وسلاح های سبک در مرزهای ایران و عراق برای سومین روز پیاپی همچنان ادامه داشت.(6 مارس 1974)
16/12/1352
صبح امروز نیروهای عراق که طی درگیری های اخیر شکست سختی از ایران خوردند ، خواهان پایان گرفتن عملیات مرزی شدند.
این سنگین ترین درگیری هایی بود که ار رزو 20 بهمن (9 فوریه) در مرزهای دو کشور آغاز گردیده بود.
اعلامیه رسمی دولت ایران طی این عملیات حاکی بر این بود که در مبادله آتش دو طرف 50 سرباز عراقی کشته شده و ایران نیز متحمل یک کشته و 3 زخمی گردیده است.
دولت عراق در مقابل اعلام نمود که 9 سرباز ایرانی را کشته و 15 سرباز عراقی زخمی شده اند.
علم وزیر وقت دربار در خاطرات خود می نویسد که شاهنشاه در این رابطه اعلام داشتند :
" سربازان ما نشان دادند که می توانند مثل شیر بجنگند "
5/6/1353
نیروهای عراق با توپخانه و سایر سلاح های سنگین ، پاسگاه های مرزی را مورد تجاوز قرار دادند.
15/6/1353
صبخ امروز عراق روستاهای کهنه لاهیجان و قلعه تراس در ناحیه غرب مهاباد را در 10 کیلومتری داخل خاک ایران را بمباران نمود.
در این حملات ، جمعا 8 هواپیمای سوخو7 عراقی به ناحیه پیرانشهر نزدیک شدند که با آتش پدافند هوایی ایران روبرو شده و در حین فرار آن ها به سمت جنوب حرکت کرده و 4 بمب بر روی این روستاها ریختند که 3 بمب منفجر شد و خساراتی به بار آورد.
52/6/1353
ارتش عراق با توپخانه سنگین به خاک ایران حمله کرده و به یک پاسگاه مرزی در ناحیه نفت شاه آسیب شدید وارد آورد که خوشبختانه تلفاتی در پی نداشت.
متعاقبا پاسداران مرزی ایران به آتش دشمن پاسخ دادند.
آذر 1353
دو فروند هواپیمای توپولوف 16 و سوخوی7 نیروی هوایی عراق توسط موشک های هاوک پدافند زمین به هوای ارتش شاهنشاهی سرنگون شدند.
دولت عراق سرنگونی این دو هواپیما را تائید نمود.
21/11/1353
قوای زرهی و توپخانه عراق به مرزهای ایران به منظور گلوله باران سد کنجم چم با هوشیاری قوای ایران دفع شد. نیروهای عراق شامل تانک ، نفربر ، توپخانه و خمپاره انداز 120 میلیمتری در تمامی خط مرزی غرب کشور پاسگاه های رضا آباد و تپه 434 را زیر آتش گرفتند و نیروهای ایرانی نیز متقابلا به آتش دشمن پاسخ داده و تجاوز آن ها را سرکوب کردند.(10/2/1975)
-/-/1355
به گفته سردبیر مجله اینترنشنال دیفنس ریویو- یک موشک راپیر ایران چندی قبل با موفقیت به سمت یک بمب افکن مافوق صوت عراق از نوع توپولوف 22 (بلایندر) پرتاب گردید و سبب سقوط آن شد.
طبق گفته های مقامات اطلاعاتی آمریکا هدایت بمب افکن های توپولوف 22 . جنگنده های میگ 23 عراق در حمله به مواضع کردها را خلابانان روسی به عهده داشتند.(دسامبر 1974)
غنائم به دست آمده از نیروهای عراق طی درگیری های مرزی
2 تیر موشک منفجر نشده -- 9/11/1351 – منطقه دهلران – توسط نیروهای خودی منفجر شد
5 مین انفرادی -- 9/11/1351 – منطقه دهلران – توسط نیروهای خودی منفجر شد
2 قبضه کلاشنیکف -- 23/11/1351 –منطقه ایلام
1 قبضه اسلحه کمری -- 23/11/1351 – منطقه ایلام
4 قبضه کلاشنیکف -- 19/1/1352 – ناحیه سوسنگرد
1 قبضه خمپاره انداز سبک--19/1/1352 –ناحیه سوسنگرد
1 قبصه موشک انداز -- 19/1/1352—ناحیه سوسنگرد
3 گلوله خمپاره --19/1/1352 – ناحیه سوسنگرد
30 فشنگ جنگی -- 19/1/1352 – ناحیه سوسنگرد
11 خشاب اضافی -- 19/1/1352—ناحیه سوسنگرد
سلاح های مختلف -- 21/11/1352 – منطقه ایلام
مهمات -- 21/11/1352 – منطقه ایلام
18 قبضه مسلسل -- 25/11/1352 – تپه 434
1 صندوق نارنجک -- 25/11/1352 – تپه 434
مهمات -- 25/11/1352 – تپه 434
منابع :
• روزنامه کیهان – چاپ تهران
• روزنامه اطلاعات هوایی – چاپ تهران
• کتاب خاطرات علم (وزیر وقت دربار شاهنشاهی )
