موشک فکور اگرچه دارای وزن بیشتری نسبت به فینیکس است، اما تولید انبوه آن در داخل و برخورداری از قابلیت‌های بالا با به‌کارگیری سامانه هدایت و جنگ الکترونیک جدید، راهکار موقتی مناسبی تا زمان توسعه نمونه بومی موشک فینیکس با نام مقصود است.
در جریان نمایشگاه چهلمین سالگرد هفته دفاع مقدس در تهران، انواع دستاوردهای تسلیحاتی و تجهیزاتی نیروهای مسلح کشورمان به نمایش درآمد که از آن جمله موشک‌های پدافند هوایی صیاد‌ــ2 و 3، دو نسل موشک شلمچه و نیز موشک هوابه‌هوای میانبرد فکور90 بود.
علائم و اطلاعات ثبت‌شده روی بدنه موشک فکور نشان می‌دهد که احتمالاً این محصول نسبت به نمونه رونمایی‌شده در جریان افتتاح خط تولید در سال 1397 تفاوت‌هایی دارد.
موشک فکور90 در نمایشگاه اقتدار40 به‌مناسبت چهلمین سال آغاز دفاع مقدس
موشک فکور برای تجهیز جنگنده‌های اف14 تام‌کت نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران توسط سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع و جهاد خودکفایی این نیرو توسعه یافته است.
سلاح اصلی و تخصصی اف14، موشک برد بلند و کارامد فینیکس است که در دوران جنگ تحمیلی از نظر تعداد موجودی و تعداد عملیاتی دچار کمبود شد.
متخصصان این نیرو در سازمان جهاد خودکفایی به‌سرپرستی امیر عطاءالله بازرگان و جمعی از خلبانان اقدام به تطبیق موشک سطح‌به‌هوای MIM-23 Hawk با شکاری رهگیر اف14 تحت پروژه‌ای به‌نام سجیل کردند تا در حد امکان کمبود موشک‌های فینیکس جبران شود، این کار با موفقیت صورت گرفته پس از آزمایش‌های لازم، پای این ترکیب جدید به میادین نبرد هم باز شد. بنا بر گزارش‌های رسمی، جنگنده اف14 تام‌کت با موشک هاوک یا سجیل موفق به شکار پرنده‌های دشمن نیز شد.
تجهیز جنگنده اف14 تام‌کت به موشک هاوک در پروژه‌ای به‌نام سجیل در دوران جنگ تحمیلی
پس از پایان جنگ تحمیلی، کنار شروع کار توسعه فناوری‌های لازم برای ساخت نمونه بومی فینیکس، کار بهبود تطبیق موشک هاوک با اف14 نیز ادامه یافت که در دهه 1380 آزمایش موفق مجددی را ثبت کرد.
در سال 1388 صنعت دفاعی کشور موفق شد نمونه بومی موشک هاوک را تحت عنوان شاهین و سپس نمونه شلمچه را توسعه دهد. این موشک در ظاهر (بدنه و بال) تفاوتی با نمونه اصلی نداشت اما جست‌وجوگر راداری جدید و سامانه های پردازشگر دیجیتالی وجه تمایز این موشک‌ها با نمونه آمریکایی بودند.
مقایسه مشخصات فیزیکی و عملکردی موشک شلمچه با نمونه آمریکایی نشان می‌داد که متخصصان کشورمان موتوری مشابه موتور M112 موشک هاوک را برای شلمچه توسعه‌اند.
بعدها مشخص شد که نام موتور سوخت جامد ایرانی نیز همان M112 گذاشته شده است. موتور آمریکایی 395 کیلوگرم جرم دارد که 295 کیلوگرم آن مربوط به سوخت جامد است و در فاز قدرت به‌مدت 4 الی 5 ثانیه 84.5 کیلونیوتن و در فاز اصلی 21 تا 25 ثانیه به‌میزان 13.3 کیلونیوتن رانش تولید می‌کند.
موشک شلمچه نمونه ایرانی موشک آمریکایی هاوک
آنتن جست‌وجوگر راداری موشک‌های شاهین و شلمچه
بر اساس علائم ثبت‌شده روی بدنه موشک‌های شلمچه موتور سوخت جامد این موشک در مجتمع صنعتی شهید بابایی (SBIC) از زیرمجموعه‌های سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع تولید می‌شود. موشک ایرانی شلمچه پس از آزمایش‌های شلیک متعدد در میادین تیر و چند رزمایش با سامانه‌های جدید و پیشرفته هدایت به تولید انبوه رسیده است و در قالب سامانه مرصاد به صفوف یگان‌های پدافند هوایی در نقاط مختلف کشور پیوست.
نمونه دوم موشک شلمچه نیز در سال‌های اخیر به تولید رسیده است که در وهله اول به‌نظر می‌رسد بر اساس شکل آیرودینامیکی شامل بدنه، بال‌ها و بالک موشک RIM-66 استاندارد اما با موتور و سامانه‌های هدایت موشک شلمچه ساخته شده است.
اما مقایسه دقیق قطر بدنه موشک استاندارد یعنی 34.4 سانتی‌متر با شلمچه 35.7سانتی‌متری نشان می‌دهد که قطر بدنه موشک استاندارد کمتر از شلمچه است، این امر نشان می‌دهد که نمی‌توان موتور مذکور را در داخل بدنه موشک استاندارد جانمایی کرد.
موشک پدافند هوایی شلمچه‌ــ2
اما تصاویر منتشرشده از نمایشگاه اقتدار 40 در هفته‌های اخیر نشان داد که روی بدنه موشک شلمچه‌ــ2 عبارت M112 به‌عنوان موتور سوخت جامد، حک شده است، در نتیجه این موشک بدنه و موتور نسل قبلی موشک شلمچه را حفظ کرده اما بال‌ها و بالک‌های کنترلی و دماغه آن مطابق موشک استاندارد طراحی شده است.
وجه شاخص پیکربندی موشک استاندارد در واقع همان بال‌های امتدادیافته (Long Wing) در راستای بدنه است که در شلمچه‌ــ2 مورد استفاده قرار گرفته است.
علائم روی بدنه موشک شلمچه‌ــ2
مزیت پیکربندی موشک استاندارد در دهانه بال بسیار کمتر و بالک‌های کنترلی تاشونده نسبت به پیکربندی موشک هاوک/شلمچه است که سبب ایجاد امکان استقرار این موشک در داخل محفظه پرتاب یا کنیستر می‌شود.
البته شلمچه‌ــ2 نسبت به موشک استاندارد تفاوتی نیز در طراحی بال اصلی دارد که شامل حذف ریشه بال امتدادیافته به‌سمت دماغه در نمونه ایرانی نسبت به آمریکایی است.
موشک شلمچه‌ــ2 (بالا) و استاندارد (پایین)
تفاوت‌های جزئی در بالک کنترلی موشک شلمچه (مرکز تصویر) با موشک استاندارد (نصب‌شده روی استند) قابل مشاهده است
به‌واسطه اینکه موشک جدید از پرتابگرهای دارای محفظه یا کنیستر پرتاب می‌شود، قابلیت‌های تحرک و جابه‌جایی بالاتری نسبت به موشک‌های شلمچه و شاهین خواهد داشت.
این پرتابگرها موشک را در برابر عوامل خارجی از تأثیرات انفجار گرفته تا شرایط مختلف آب‌وهوایی مورد حفاظت قرار می‌دهند و کار حمل و انتقال سامانه شامل پرتابگر حاوی موشک آماده شلیک را نیز سادهتر و مطمئنتر میکنند.
همچنین بارگذاری مجدد موشک‌های داخل کنیستر روی خودروی پرتابگر در محیط عملیاتی نسبت به پرتابگرهای بدون کنیستر قبلی سریعتر و با ایمنی بیشتری صورت می‌پذیرد.
پرتابگر سه‌فروندی موشک‌های شلمچه‌ــ2
به‌علاوه با توجه به ارتباط زمان سوزش پیشران سوخت جامد با دمای اولیه آن با قرار دادن موشک در محفظه امکان تنظیم دمای آن در حدود بهینه (با قراردادن سازوکارهای لازم) وجود دارد که سبب ایجاد عملکرد یکسان همه موشک‌های سامانه از نظر پروفیل تولید نیروی رانش می‌شود.
نحوه تولید نیروی رانش نیز در عملکرد موشک تأثیر مستقیم دارد. این پرتابگرها با نیتروژن که گازی خنثی است و واکنش شیمیایی در شرایط عادی با مواد مختلف ایجاد نمی‌کند پر شده‌اند تا خواص سوخت جامد موشک در شرایطی مشابه شرایط طراحی بماند و به بهترین عملکرد ممکن برسد.
به‌طور خلاصه می‌توان گفت برای بهسازی سامانه مرصاد، عبور از موشک شلمچه به شلمچه‌ــ2 با پرتابگرهای جدید و قابلیت‌های تاکتیکی بالاتر با حفظ موتور، بدنه و سامانه‌های هدایت موشک شلمچه و طراحی بال و بالک‌های کنترلی متفاوت صورت پذیرفته است.
اما از موتور M112 برای رسیدن به یک موشک هوابه‌هوا نیز در صنعت دفاعی کشور استفاده شده است. نسل اول موشک هوابه‌هوای فکور90 با استفاده از موتور موشک شلمچه اما بال‌ها و بالک‌های مشابه موشک فینیکس و با وزنی مشابه موشک شلمچه طراحی و ساخته شد. این موشک در فروردین 1396 رونمایی و پس از کارهای تکمیلی خط تولید آن در مرداد 1397 افتتاح شد.
رونمایی از موشک فکور90 در سال 1396
هدف از به‌کارگیری پیکربندی موشک فینیکس در مقایسه با هاوک، ایجاد امکان حمل موشک فکور در جایگاه‌های زیر بدنه جنگنده اف14 تام‌کت است زیرا امکان حمل موشک هاوک/سجیل/شلمچه در جایگاه زیر بدنه تام‌کت به‌دلیل اندازه دهانه بال، اگر ناممکن نباشد عملاً بسیار دور از دسترس است.
البته فکور با جرم 1405 پوند معادل 636.47 کیلوگرم، سنگین‌تر از موشک فینیکس است اما تولید انبوه آن در داخل و قابلیت‌های بالایی که از به‌کارگیری سامانه هدایت و جنگ الکترونیک جدید در فکور90 حاصل می‌شود راهکار موقتی مناسبی تا زمان توسعه نمونه بومی موشک فینیکس با نام مقصود است.
موشک‌های فکور در رونمایی از خط تولید
لازم به ذکر است که به‌طور کلی محصولات دفاعی ساخت داخل نسبت به نمونه خارجی قیمت‌هایی در حد یک‌چهارم تا یک‌سوم و در مواردی حتی کمتر دارند در نتیجه با بودجه محدود دفاعی کشور می‌توان تعداد مناسبی از موشک‌های ساخت داخل را به‌خدمت گرفت.
امکان نصب فکور90 در جایگاه زیر بدنه تام‌کت سبب افزایش پایایی رزمی این جنگنده در نبردهای هوایی می‌شود زیرا به‌جای دو موشک هاوک/سجیل می‌توان شش موشک فکور90 را توسط اف14 حمل و به‌کارگیری کرد.
تفاوت در ابعاد موشک‌های هاوک (زیر بال‌های هواپیمای عقبی) و موشک فینیکس (زیر بدنه هواپیمای جلویی) در این تصویر مشهود است
تفاوت در طول موشک هاوک زیر بال هواپیمای نزدیک و فینیکس زیر بدنه اف14 دورتر قابل مشاهده است
در مورد سامانه هدایت موشک فکور اطلاعاتی منتشر نشده است اما احتمال داده می‌شود برگرفته از سامانه موشک شلمچه یعنی نیمه‌فعال راداری باشد.
مختلفی حاکی از مقاومت بسیار خوب این موشک در برابر جنگ الکترونیک در آزمایش‌های مختلف بوده است، همچنین این گمانه نیز مطرح است که فناوری‌های کسب‌شده در زمینه سامانه هدایت دوگانه موشک صیاد‌ــ2 که در سال 1392 رونمایی شد در موشک فکور مورد استفاده قرار گرفته باشد.
یک نمونه از آنتن‌های آرایه‌ای شکاف‌دار مورد استفاده در موشک‌های پدافند هوایی یا هوابه‌هوا با الگوی هارمونیک برای شکاف‌ها که در نمایشگاه اقتدار40 به نمایش در آمده بود
در علائم ثبت‌شده روی موشک AIM-23B یا همان فکور در رونمایی خط تولید در سال 1397، دمای انبارداری این موشک از منفی 40 تا مثبت 60 و محدوده دمایی که موشک در آن قابل شلیک است از حدود منفی 31.7 تا مثبت 51.7 درجه سلسیوس (سانتی‌گراد) روی بدنه ثبت شده بود.
مرز پایین این محدوده دما معادل ارتفاع پروازی حدود 7200 متر است. به‌طور معمول، این محدودیت دمای شلیک به پیشران سوخت جامد موشک مربوط است.
علائم روی بدنه موشک فکور در رونمایی خط تولید در سال 1397؛ تصویر بالا جرم موشک به واحد پوند و تصویر پایین نوع موتور و دمای انبارداری و شلیک قابل رؤیت است
اما در موشک فکور90 نمایش‌داده‌شده در نمایشگاه هفته دفاع مقدس سال 1399، که مشخصه ATMF-90B روی بدنه آن به چشم می‌خورد (نمونه تمرینی با مشخصه ATM و نمونه رزمی با مشخصه AIM نمایش داده می‌شود) نام موتور M190 و محدوده دمایی آن نیز از منفی 65 تا مثبت 160 فارنهایت معادل منفی 53.89 تا 71.11 درجه سلسیوس ثبت شده است.
اینکه موتور جدید M190 چه‌ویژگی‌هایی دارد، هنوز اطلاعی در دست نیست اما همین تغییر محدوده دما نشان‌دهنده تغییراتی در سوخت آن است.
ارتفاع پروازی معادل مرز پایین محدوده دمایی موشک AIMF-90B تقریباً معادل با 10600 متر است که بهبود قابل‌توجهی را نسبت به نمونه AIMF-90 که در فروردین 1396 رونمایی شد نشان می‌دهد، البته وزن موشک AIMF-90B روی بدنه برابر همان مقدار موشک AIMF-90 ثبت شده است.
علائم ثبت‌شده روی بدنه موشک فکور90 حاضر در نمایشگاه اقتدار40 در سال 1399
همان‌طور که اشاره شد، فکور به‌عنوان یک موشک میانبرد معرفی شده است. راجع به میزان برد و سرعت آن در اخبار رسمی مطلبی عنوان نشده است اما باید توجه داشت که موتور M112، موشک شلمچه را با شروع پرواز از سطح زمین یعنی سرعت و ارتفاع صفر به سرعت 2.7 ماخ در یک ارتفاعی (که همواره یکسان نیست) می‌رساند.
برد نهایی 40 کیلومتر و سقف ارتفاع 18000متری از دیگر مشخصات عملیاتی شلمچه است اما در موشک فکور که از یک هواپیما در سرعت و ارتفاع اولیه غیر صفر مأموریت خود را آغاز می‌کند، بخش بزرگی از انرژی جنبشی تولیدی توسط موتور که صرف غلبه بر جاذبه برای گرفتن ارتفاع می‌شد، به انرژی جنبشی برای کسب برد و سرعت بیشتر تبدیل شود.
از سوی دیگر خود وسیله حامل نیز سرعت اولیه‌ای از حداقل 0.3 ماخ تا اعداد ماخ بالاتر به موشک می‌دهد که این هم سبب افزایش برد و سرعت نهایی می‌شود، در نتیجه برد عملیاتی موشک فکور در حالت هوابه‌هوا بسیار بیشتر از موشک شلمچه در حالت زمین‌به‌هوا خواهد بود.
موشک‌های فکور90 و شلمچه‌ــ2 از نظر شکل دماغه بسیار شبیه به هم هستند
اینکه موتور M190 علاوه بر کاهش محدودیت دمایی از نظر مشخصات رانشی چه بهبودهایی نسبت به موتور M112 داشته است نامشخص است. اما می‌توان با ذکر مثالی، میزان بهبود قابل دستیابی با تغییر موتور را بهتر درک کرد.
دو موشک پدافند هوایی صیاد‌ــ2 و 3 که در نمایشگاه اخیر نیز کنار هم قرار داشتند از نظر قطر بدنه تفاوتی با یکدیگر ندارند و در طول بدنه نیز صیاد‌ــ3 در حدود 11 درصد کشیده‌تر است اما این موشک که از موتور جدیدتری برخوردار است به 60 درصد برد بیشتر نسبت به صیاد‌ــ2 می‌رسد.
این در حالی است که وزن صیاد‌ــ2 و 3 نیز بسیار نزدیک به هم است، این مقایسه نشان می‌دهد که تغییر ترکیب سوخت می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی در عملکرد یک موشک داشته باشد.
موشک‌های صیاد-2 و 3 کنار فکور90 در نمایشگاه اقتدار40
تولید موشک‌های هوابه‌هوای فکور با الکترونیک پروازی پیشرفته گام مهمی در جهت افزایش توان بازدارندگی رهگیرهای اف14 کشورمان هستند.
این موشک‌ها با قیمت تمام‌شده بسیار کمتر نسبت به نمونه‌های خارجی و آزمایش‌های متعدد صورت‌گرفته در مراحل توسعه به‌تعداد زیاد وارد خدمت شده و قابل استفاده در دفاع از آسمان کشور و انهدام انواع اهداف قابل شناسایی با رادار قدرتمند جنگنده‌های اف14 هستند.
