در یک نگاه کلی می‌توان گفت اساس پدافند هوایی فعلی کشور اوکراین را سیستم‌های ساخت شوروی سابق تشکیل می‌دهند.
اوکراین به عنوان قلب صنعتی شوروی، محل نگهداری و تولید بخش بزرگی از تجهیزات نظامی، توانست پس از فروپاشی شوروی حجم عظیمی از این تجهیزات از جمله سیستم‌های مختلف راداری و پدافندی را به ارث ببرد. اما طی سال‌های بعد، مشکلات اقتصادی شدید اوکراین نشان داد نگهداری و بکارگیری بخش اعظم این ظرفیت ممکن نیست و همین امر موجب شد قاطبه تجهیزات انبار شوند و تنها بخش کوچکی از آن‌ها عملیاتی بمانند.
نیروهای پدافندی اوکراین تا سال ۲۰۰۴ یک شاخه مجزا و مستقل در داخل قوای مسلح اوکراین به شمار می‌رفتند، اما مسائلی مانند مشکلات اقتصادی و نیاز به کوچک کردن قدرت نظامی و حادثه سرنگونی هواپیمای مسافربری توپولف ۱۵۴ روسی بر اثر اصابت اشتباه یک موشک از سیستم SA-5 اوکراینی طی مانور پدافندی که منجر به کشته شدن همه سرنشینان آن شد، سبب شدند این واحد نیز در نیروی هوایی اوکراین ادغام شود.
در حال حاضر نیروهای پدافندی اوکراین تعداد زیادی از سامانه‌های S-300PT ،S-300V، بوک ام ۱، تور ام ۱ و انواع تجهیزات راداری ساخت شوروی سابق در اختیار دارند (در کنار انواع موشک‌های دوش پرتاب و توپ‌های پدافندی ساخت شوروی)، اما تصویر دقیقی از تعداد سامانه‌های عملیاتی در اختیار نیست. گمانه‌هایی از ارتقای بخشی از این تجهیزات وجود دارد، خاصه این که در جریان جنگ ۲۰۰۸ #گرجستان نیز مقامات نظامی روسیه معتقد بودند چند سیستم بوک ام ۱ ارتقا یافته اوکراینی خریداری شده از سوی گرجستان، مسئول سرنگونی یک بمب‌افکن استراتژیک Tu-22M3 و چهار جنگنده Su-25 نیروی هوایی این کشور بوده‌اند.
پس از درگیری‌های سال ۲۰۱۵ - ۲۰۱۴ در شرق اوکراین، دولت اوکراین که متوجه تهدید نظامی جدی روسیه از شرق بود، تلاش کرد دست به بازسازی و وارد کردن بسیاری از سیستم‌های ذخیره شده در انبار به خدمت بزند. طی سال‌های اخیر مانورها و رونمایی‌های متعددی از ورود به خدمت دوباره سامانه‌هایی مثل S-125 پچورا ام، تور ام ۱ ، بوک ام ۱ و مدل‌های اولیه S-300 دیده شده است.
در مورد امکان اثرگذاری پدافند هوایی اوکراین در یک درگیری احتمالی با روسیه، این را باید در نظر داشت که برخلاف درگیری‌های سال ۲۰۱۴، این بار امکان ورود نیروی هوایی روسیه به صحنه نیز بالاست و همین امر اهمیت پدافند اوکراین و کارایی احتمالی آن را بالا می‌برد. فاصله نزدیک‌ترین نقاط مرز روسیه با نقاط تماس ارتش اوکراین و نیروهای دولت های خود خوانده موسوم به «جمهوری خلق دونتسک» و «جمهوری خلق لوهانسک» چیزی بین ۵۰ تا ۸۰ کیلومتر است و این امر به دلیل برد اندک عمده سیستم‌های پدافندی اوکراینی، موجب کاهش اثر آنان در صورت دخالت نیروی هوایی روسیه در درگیری‌های شرق کشور خواهد شد.
دوربردترین سامانه‌های پدافند هوایی نسبتا جدیدتر اوکراین، سیستم‌های S-300P و S-300V1 هستند که موشک‌های 5K55 و 9M83 آن‌ها بردهایی در حد ۴۰ تا ۷۵ کیلومتر دارند، بردی که در برابر اهداف با سطح مقطه راداری پایین در چنین محیط درگیری چندان مناسب نیست. نکته مثبت برای اوکراینی‌ها، تحرک بالای سیستم S-300V1 است که هدف قرار دادن و سرکوب آن برای نیروی هوایی حریف را دشوار می‌کند.
از سال ۲۰۱۶ به بعد گزارش‌هایی از ورود به خدمت ۵ آتشبار جدید S-300V1 و استقرار تعدادی از آن‌ها در اطراف منطقه دونباس منتشر شده است. در مورد مدل‌های قدیمی سیستم‌های تور و بوک در خدمت اوکراین نیز معضل بُرد (حداکثر برد درگیری برای بوک ام ۱ حدود ۲۵ کیلومتر و برای تور ام یک، ۱۲ کیلومتر است) نیز سبب می‌شود در سناریوی درگیری احتمالی با نیروی هوایی روسیه، تاثیر اندکی در میدان نبرد دونباس حاصل شود.
در این میان سیستم‌های S-125 (SA-3) اوکراینی، ظاهرا طی سال‌های اخیر تحت ارتقا قرار گرفته و می‌توانند در درگیری با اهداف در برد متوسط نقش بهتری ایفا کنند. از سوی دیگر شایعاتی از یک طرح مشترک میان اوکراین و لهستان برای زمین به هوا کردن موشک‌های R-27 آلامو وجود دارد که تایید قطعی در این خصوص انجام نگرفته است.
در یک نگاه کلی می‌توان گفت با وجود تعداد زیاد، وضعیت میدان درگیری در دونباس و برد کم اکثر سامانه‌های پدافندی اوکراینی می‌تواند تاثیر آن‌ها را کاهش دهد، البته اگر ارتقاهای مناسبی روی این سیستم‌ها صورت گرفته باشد در کنار ترکیب با تاکتیک‌های مناسب رزمی، سیستم‌های متحرک این کشور قادر خواهد بود برای عملیات نیروی هوایی روسیه مشکلات جدی پدید آورند.
