مقابله با کواد کوپترها و ریز پرنده ها از جمله چالش های جدید و البته مهم برای یگان های پدافند هوایی جهان در دنیای امروز به حساب می آید. این کلاس از پرنده های بدون سرنشین عمدتا به دلیل داشتن اندازه کوچک تر، سرعت و ارتفاع پروازی کمتر و سیگنال های فروسرخ پایین تر نسبت به پهپادهای بزرگ نظامی، برای هر یگان پدافندی حتی مدرن یک خطر بزرگ هستند.
توسعه موشک های پدافندی مجهز به سیستم های حسگر حساس تر، توپ های ضد هوایی با گلوله های هوشمند و قابلیت ترکش شوندگی، سیستم های اخلالگر و قطع کننده سیگنال ارتباطی کاربر و ریز پرنده ها در کنار بحث هایی خاص مثل استفاده از پرنده های شکاری مثل عقاب برای، پرتاب تور و یا پهپاد های ضربه زننده به پرنده بدون سرنشین متجاوز به حریم مورد نظر از جمله راه کارهایی است که در این چند سال اخیر برای مقابله با این مسئله توسعه پیدا کرده اند.
در کشور ما یک روز مهم وجود دارد که برای تصور بسیاری را در خصوص تهدید ریز پرنده ها و تغییرات در این حوزه عوض کرد. عصر روز ۲۵ دی ماه سال ۱۳۹۵ بود که پرواز چند کواد کوپتر بر فراز تهران و نزدیک شدن آنها به منطقه پرواز ممنوع پایتخت باعث واکنش یگان های پدافند هوایی و شلیک توپ های ضد هوایی ۲۳ و ۳۵ میلی متری شد. حادثه آن روز صرفا اشتباه و عدم هماهنگی برای کسب مجوزهای لازم بود و خوشبختانه بدون آسیب مالی یا جانی به اتمام رسید و صرفا واکنش های بدون ترس مردم، سوژه ای برای شبکه های اجتماعی بود.
اما بعد از این رخداد، حجم قابل توجهی از طرح ها در خصوص مقابله با ریز پرنده ها در فضای رسانه ای و تخصصی، وارد مراحل مختلف طراحی و اجرا شد و در ادامه، تعداد قابل توجهی از سیستم های اخلالگر وارد خدمت یگان های پدافندی نیروهای مسلح گردید.
باید توجه داشت که در بحث مقابله با کوادها یک مسئله مهم و قابل توجه، تلاش برای مقابله بی سر و صدا با این تهدیدات است چراکه در بسیاری از اوقات این پرنده ها در مناطقی نزدیک به محل زندگی مردم عادی یا فضاهایی که در هر صورت محل تردد یا فعالیت افراد غیر نظامی است دیده می شوند و برخورد سخت با این تهدید از جنس توپ های ضد هوایی یا موشک های پدافندی در کنار بحث های اقتصادی می تواند فشارها و مشکلات عصبی زیادی را برای مردم ایجاد کند. به همین خاطر، نسل جدیدی از سامانه های پدافندی وارد چرخه شدند که شامل سیستم های مقابله با ریز پرنده ها از طریق سامانه های انرژی مستقیم و خصوصا اشعه لیزر هستند.
از تصورات هالیوودی جنگ سرد تا رسیدن به یک حقیقت عملیاتی
در ابتدا و قبل از پرداختن به بحث تسلیحات لیزری و شرحی بر داستان به نوعی عجیب آنها، بد نیست یک تعریف ساده از لیزر داشته باشیم. به زبانی ساده لیزر ابزاری است که نور را به صورت پرتوهای موازی بسیار باریکی که طول موج مشخصی دارند، ساطع می‌کنند. این دستگاه از ماده‌ای جمع کننده یا فعال کنده نور تشکیل شده که درون محفظه تشدید نور قرار دارد. این ماده پرتو نور را که به وسیله یک منبع انرزی بیرونی (از نوع الکتریسیته یا نور) به وجود آمده، تقویت می‌کند. از همان ابتدای کشف این خواص در اوایل دهه ۱۹۵۰ دانشمندان به خواص گوناگون این فناوری جدید پی بردند و از آن تاریخ به بعد بخش های مختلف از علوم و صنایع تحت تاثیر این فناوری قرار گرفت.
از دهه ۱۹۶۰ میلادی به این طرف پروژه های مختلفی در غرب و شرق برای سیستم های دفاعی و تهاجمی لیزری شکل گرفت. از سیستم های دفاعی تا لیزرهای مستقر شده در مدار زمین برای نابودی موشک های قاره پیما در فاز میانی، در نهایت و با پایان جنگ سرد تقریبا هیچ کدام از طرفین به دلیل عمدتا مربوط به حوزه فناوری و محدودیت های آن دوره در این بخش به یک سیستم عملیاتی در این حوزه نرسیدند. مسئله توسعه پدافند لیزری سوار بر یک هواپیمای مسافری توسط آمریکا برای نابودی یک موشک بالستیک در فاز شتاب گیری اولیه از فاصله چند صد کیلومتری از آخرین طرح های تقریبا عجیب در این حوزه بود که در نهایت با نرسیدن به یک نتیجه قابل قبول به پایان رسید.
در حدود ده سال اخیر بحث سیستم های لیزری، بیشتر در حوزه پدافند کوتاه برد، با یک نگاه واقع بینانه تر در دستور کار قرار گرفته و به نتایج عملیاتی قابل توجهی نیز رسیده است. پیش بینی کارشناسان نیز این است که در بازه دهه فعلی میلادی نیز حوزه سیستم های پدافندی کوتاه برد در مقابل تهدیداتی مثل ریز پرنده ها و موشک های کروز به صورت خاص به سامانه های لیزری واگذار خواهد شد.
سیستم دفاع لیزری در حال توسعه توسط راین متال آلمان
بوئینگ ۷۴۷ آمریکایی مربوط به پروژه شکست خورده لیزر هوابرد در قبرستان هواپیماها در آریزونا
درباره مزایای این سیستم ها می توان این طور گفت که سیستم های دفاع لیزری سرعت بالایی داشته و در حقیقت پرتابه آنها با سرعت نور حرکت می کنند، تا زمانی که انرژی وجود داشته باشد، شلیک ادامه دارد و در عین حال شلیک هر پرتوی لیزر نیز بسیار ارزان بوده و برخی از منابع صنعتی و علمی هزینه شلیک هر پرتوی لیزری را در حد چند سنت اعلام کردند.
چالش اصلی در حوزه لیزر به چند بخش تقسیم می شود که یکی به صورت کلی بالا بودن سطح فناوری در این حوزه خصوصا در بخش آینه ها و عدسی ها است و مسئله دیگر تاثیر شرایط جوی بر لیزر است که این مشکل یکی از مهم ترین نکات در عدم بکارگیری این نوع سیستم ها تا به امروز در حوزه فعالیت های برد بلند است.
ایران و سلاح لیزری؛ از اعلام اولیه تا مشخص شدن ویژگی ها
کشورمان نیز اقدامات مهمی در خصوص دستیابی به نسل های جدید سامانه های پدافندی انجام داده که سیستم های لیزری بخشی از آنهاست و حتی در تشریح اقدامات شهید بزرگوار و داشمند دفاعی محسن فخری زاده نیز، این بخش از فعالیت های رییس گرانقدر موسسه سپند وزارت دفاع، از جمله موارد اعلام شده بود. در عین حال، در شهریور سال ۱۳۹۸ امیر شاهرخ شهرام معاون وزیر دفاع و رئیس شرکت صنایع الکترونیک (صاایران) در خصوص دستیابی کشورمان به سامانه های لیزری گفته بود:
"علاوه بر اینکه هم اکنون از لیزر برای آماده سازی سامانه‌های توپخانه‌ای و روانه سازی توپ و رادار استفاده می کنیم تا سامانه بتواند هدف را با دقت بالا ردگیری کرده و مورد اصابت قرار دهد، در موضوع کُشندگی نیز دستاوردهای خوبی داشتیم که همه آنها تولید داخل هستند. با توجه به اینکه پرنده های رادارگریز را از لایه های کامپوزیتی می‌سازند تا هم رادار گریز باشد، هم سبک باشد و هم به تداوم پرازی آن در هوا کمک کند. این بدنه کامپوزیتی در برابر لیزرهای پرتوان آسیب‌پذیر است و ما با استفاده از این لیزرها که در اختیار داریم می توانیم آنها را منهدم کنیم. هم اکنون از این سامانه های لیزری در مناطق حساس و حیاتی کشور نیز استفاده می‌شود و امروز لبه تکنولوژی دنیا در حوزه لیزری در دستان متخصصان نیروهای مسلح ما قرار دارد. "
طبق اطلاعات رسمی منتشره، ما با یک سامانه لیزری به قدرت ۳ کیلو وات رو به رو هستیم که در فاصله ۱ کیلومتری می تواند یک پرنده بدون سرنشین کوچک را نابود کند و در فاصله ۵ کیلومتری می تواند به سیستم های ناوبری آسیب بزند. می توان اینگونه برآورد کرد که در این فاصله احتمال آسیب زدن به سیستم های اپتیکی نیز وجود دارد.
نوع لیزر به کار رفته در این سامانه تدافعی به عنوان سینگل مد ( single-mode ) معرفی می شود. این واژه در جهان لیزر دارای چند معنی است ولی به صورت کلی و احتمال بالا، منظور از این عبارت در این جملات نوعی سیستم لیزری است که به نسبت دیگر گونه ها از قدرت خروجی بالایی برخوردار بوده و بر پایه لیزر فیبری که حالتی از لیزر جامد است فعالیت می کند. این لیزرها همان طور که گفته شد از توان برون دهی خروجی بالایی برخوردار بوده و در عین حال توان فشرده سازی، کیفیت نوری و سطح اطمینان پذیری بالایی دارند و برای بسیاری از سیستم های تسلیحاتی لیزری جزو گزینه های مورد علاقه هستند.
در عین حال به این مسئله نیز اشاره شد که توسعه سیستم جدید پدافند لیزری نیز در کشور کلید خورده که توان آن ۵ کیلو وات خواهد بود و مشخصا قدرت و برد بیشتری را در اختیار نیروهای مسلح ما خواهد گذاشت.
اگر بخواهیم به نوعی نمونه ای از کلاس از تسلیحات لیزری را معرفی کنیم، شاید یکی از گزینه های مناسب، سامانه CLWS ساخت شرکت بوئینگ باشد که در حال حاضر تحویل آن به سپاه تفنگداران دریایی آمریکا هم انجام شده و بر اساس نیاز توان تولید انرژی در اندازه ۲، ۵ و ۱۰ کیلووات را نیز دارد و ماموریت اصلی آن نیز مقابله با پرنده های بدون سرنشین تعریف شده است.
سامانه CLWS ساخت شرکت بوئینگ
در حال حاضر کشورهای مهم و صنعتی جهان همچون آمریکا، چین، روسیه و چند کشور اروپایی دارای برنامه فعال تسلیحات لیزری هستند و در برخی از موارد نیز این تسلیحات خود را به حالت تست های میدانی و آزمایشات نهایی رسانده اند. تسلیحات لیزری به صورت خاص و انرژی مستقیم به صورت عام تر در حقیقت آینده حوزه نظامی بوده و ای بسا روزی به مانند فیلم های علمی و تخیلی جایگزینی گلوله ها و موشک ها شوند.
امروز کشورهای صنعتی در حوزه سیستم های لیزری با توان بیش از ۱۰۰ کیلووات ورود کرده اند اما در هر صورت جمهوری اسلامی ایران نیز گام های اول و مهم در این بخش را با قدرت و موفقیت برداشته و باید منتظر باشیم تا به زودی اولین بار تصاویری از سیستم پدافند لیزری ساخت ایران را مشاهده کنیم. فراموش نکنیم که بحث پدافند لیزری از جمله حساس ترین و تقریبا یکی از اصلی ترین مسائل در لبه دانش نظامی فعلی جهان به حساب می آید و کمتر از ۱۰ کشور مهم و قدرتمند دنیا به تنهایی توانسته اند در این زمینه محصولی حتی در حد آزمایش موفق نیز در اختیار داشته باشند.
منبع: مشرق نیوز
