روسیه از سه سال پیش به صورت مستقیم در ابعاد نظامی و عملیاتی وارد جنگ سوریه شده و در این مدت کش‌وقوس های مختلفی را در عرصه‌های نظامی و دیپلماتیک شاهد بوده است. حمایت هوایی مسکو در این مدت در تغییر نقشه سوریه و آزاد سازی بخش‌های وسیعی از کنترل داعش و دیگر گروه‌های مسلح تاثیر گذار بوده است. این کشور همزمان در روند مذاکرات دیپلماتیک نیز در بسیاری از موارد از سوریه حمایت کرده است.
روسیه در عین حال تعامل با پرونده سوریه را بر اساس منافع منطقه‌ای خود دنبال کرده و از فرصت ائتلاف تاکتیکی با طرف‌های مختلف منطقه‌ای جهت کاهش نفوذ آمریکا و افزایش نقش خود در خاورمیانه بهره برده است تا بتواند موازنه قدرت در عرصه‌های نظامی و سیاسی و اقتصادی در منطقه را به نفع خود تعدیل کند.
سه سال پیش اینگونه تصور می‌شد که مداخله نظامی مستقیم روسیه در سوریه مدت طولانی ادامه نخواهد داشت. برخی گمانه‌زنی‌ها از سوی رسانه‌های جهانی به نقل از مسئولان روسی مطرح می‌شد که ضرب‌الاجل ۱۰۰ روزه را برای این عملیات تعریف کرده بود، اما امروز حضور نظامی روسیه در سوریه وارد سال چهارم شده و تعداد روزهای آن به 1100 روز نزدیک می‌شود که 11 برابر زمان وعده داده شده است. این در حالی است که هیچ سیگنالی مبنی بر پایان حضور نظامی مستقیم روسیه در سوریه مشاهده نمی‌شود.
روسیه از موجودیت مستقیم نظامی خود در سوریه اهداف متعددی از جمله ایفای نقش فعال در نقشه سیاسی جهان را دنبال می کند.
نقش روسیه در عرصه سوریه بر خلاف دیگر متحدان دمشق، مبتنی بر رویکردهای ایدئولوژیک نیست و ملاحظات تاکتیکی و منافع منطقه‌ای را شامل می‌شود. به همین علت مسکو تلاش دارد روابط متوازنی را با طرف‌های مختلف درگیری‌های سوریه داشته باشد.
مسکو در حالی سقوط دمشق یا تجزیه این کشور را جزو خطوط قرمز خود تلقی می‌کند که مناسباتش با رژیم صهیونیستی در این مدت آمیخته‌ای از هماهنگی‌های امنیتی و تعارض و تناقض منافع دو طرف بوده است. تل آویو و مسکو تلاش داشتند در خصوص آزادی فعالیت‌های نظامی خود در عرصه زمینی و هوایی سوریه برای یکدیگر مانع‌تراشی نکنند. در حالی که منافع دو طرف در قبال دولت دمشق کاملاً با یکدیگر در تناقض بود، اما مسکو ترجیح داده در شرایط کنونی دردسرهای مخالفت آشکار با رژیم صهیونیستی را برای خود نخرد. این روال البته با سقوط هواپیمای شناسایی روسیه در نتیجه کارشکنی و تجاوز رژیم صهیونیستی به حریم هوایی سوریه و کشته شدن 15 تن از نظامیان بخش اطلاعات این کشور دچار تزلزل شده و اخیرا تنش هایی میان دو طرف در گرفته که بررسی آن خارج از حوصله این بحث است.
روسیه در عین حال ائتلاف راهبردی خود با ایران را در خصوص مسایل امنیتی و نظامی تقویت کرده و همچنین بعد از تنشی که با ترکیه بعد از سقوط هواپیمای سوخوی خود داشت، این کشور را نیز به سمت منافع خود در دمشق سوق داده و سمت و سوی جهت‌دهی‌های این کشور را تا حدی تغییر داد.
** حضور سه ساله روسیه در سوریه به روایت آمار
وزارت دفاع روسیه با تشریح حضور سه ساله خود در عرصه نظامی سوریه آماری در این خصوص ارائه کرده است:
بر اساس این آمار در این مدت 63012 نظامی روس به سوریه اعزام شده‌اند که از میان آنها ۴۳۴ نفر ژنرال و 25738 نفر افسرانی هستند که آموزش‌های مبارزاتی را دریافت کرده‌اند.
همچنین در این مدت ۳۹ هزار حمله هوایی توسط جنگنده‌های روسیه انجام شده که به گفته وزارت دفاع روسیه در نتیجه این حملات ۸۶ هزار فرد مسلح کشته شده‌اند که از میان آنها ۴۵۰۰ نفر مربوط به تروریست‌های دولت‌های اتحاد جماهیر شوروی سابق هستند.
علاوه بر حملات هوایی در این مدت ۱۸۹ عملیات دریایی با مشارکت ۸۶ کشتی و ۱۴ زیردریایی روسیه انجام شده است.
حضور روسیه در پایگاه حمیمیم:
در آگوست سال ۲۰۱۵ روسیه و سوریه توافق‌نامه‌ای را با هم امضا کرده‌اند که بر اساس آن نیروهای نظامی روسیه حق استفاده رایگان از پایگاه حمیمیم در هر زمان و تا مدتی نامشخص را به دست آوردند.
در آگوست سال ۲۰۱۶ روسیه اعلام کرد که به دنبال توسعه این پایگاه هوایی است. بعد از اصلاحاتی که روسیه در این پایگاه انجام داد، عرض باند پرواز این فرودگاه به 100 متر و طول آن به 4600 متر رسید.
این پایگاه هوایی همچنین شامل سامانه های دفاع هوایی اس 400 تریموف، سامانه دفاع هوایی پانتسیر و بالگردهای هجومی و هواپیماهای جاسوسی و جنگنده‌ها و بمب‌افکن‌های از نوع سوخوی ۳۴ ، سوخوی 33، سوخوی ۲۵ ، سوخوی ۲۴ و میگ 31 است.
حضور روسیه پایگاه طرطوس:
این پایگاه تنها پایگاه دریایی روسیه در آبهای گرم مدیترانه است. این پایگاه مقر اصلی تامین و حفاظت از ناوگان دریایی اتحاد جماهیر شوروی است که توافق آن در سال ۱۹۷۱ به امضا رسیده است.
روسیه بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی استفاده از این پایگاه را متوقف کرده بود، اما در سپتامبر سال ۲۰۰۸ بار دیگر ناوگان دریایی روسیه فعالیت‌ها برای بازسازی مجدد این بندر را آغاز کرد. مسکو در اواخر سال ۲۰۱۷ پروژه توسعه این پایگاه دریایی را به مجلس دومای این کشور ارائه کرده است.
سامانه های موشکی مستقر در این پایگاه شامل سامانه های دفاع هوایی اس 400 تریموف، سامانه دفاع هوایی پانتسیر و سامانه دفاع ساحلی کا 300 پی است.
در روز ۱۷ سپتامبر سال ۲۰۱۸ و در پی سقوط هواپیمای ایل 20 روسیه، سامانه‌های جنگ الکترونیک در دو پایگاه حمیمیم و طرطوس مستقر شدند. روسیه همچنین مقرر کرده است که سامانه ضد موشکی اس ۳۰۰ را در اختیار دولت سوریه قرار داده و کادر انسانی این کشور را برای استفاده از این سامانه آموزش دهد.
همچنین برخی گروه‌های غیر رسمی از سوی دولت سوریه در درگیری‌های صورت گرفته در سوریه شرکت داشته‌اند. این گروه‌ها به صورت ویژه در درگیری‌های مناطق مربوط به چاه‌های نفتی در دیرالزور و حمص و الرقه مشاهده شده‌اند. از جمله شرکت‌های خصوصی حاضر در این درگیری‌ها می‌توان به شرکت موسوم به واگنر (wagner) اشاره کرد.
** تلفات پرنده‌های روسی در سوریه
در این مدت همچنین ۱۴ پرنده نظامی روسیه در بخش‌های مختلف سوریه سقوط کرده است که شامل موارد زیر است:
- سوخوی ۲۴ که ترکیه در نزدیکی مرزهای خود در نوامبر 2015 آن را ساقط کرد.
- میگ ۲۸ که در آوریل سال 2016 در مناطق جنوبی سوریه ساقط شد.
- میگ ۲۸که تروریست‌های داعش آن را در جولای سال ۲۰۱۶ ساقط کردند.
- میگ ۸ که توسط گروه‌های مسلح در آگوست ۲۰۱۶ سقوط کرد.
- میگ ۳۵ که در اکتبر سال 2016 توسط گلوله‌های خمپاره تروریست‌ها ساقط شد.
- میگ ۲۹ که در نتیجه اختلال فنی در نوامبر سال ۲۰۰۶ در دریا سقوط کرد.
- هواپیمای سوخوی ۲۴ که در زمان پرواز در اکتبر ۲۰۱۷ سقوط کرد.
- سوخوی ۳۳ که در نتیجه اختلال فنی در دسامبر ۲۰۱۷ ساقط شد.
- هواپیمای میگ ۲۴ که در نتیجه اختلال فنی در دسامبر ۲۰۱۷ ساقط شد.
- هواپیمای آن 26 که در مارس 2018 و در جریان فرود ساقط شد.
- سوخو ۳۰ که در می ۲۰۱۸ بعد از بلند شدن از باند پرواز ساقط شد.
- هواپیمای کا 52 که در نتیجه اختلال فنی در مه 2018 سقوط کرد.
- سوخوی 25 که توسط گروه‌های مسلح در سوریه در سال ۲۰۱۸ منهدم شد.
- هواپیمایی شناسایی ایل 20 که در نتیجه کارشکنی رژیم صهیونیستی و به صورت اشتباه از طریق سامانه‌های دفاع هوایی سوریه ساقط شد.
