واماندگی ( از حرکت ایستادن یا Stall ) ، در صنعت هوانوردی ، در دو حوزه ی واماندگی هواپیما و واماندگی موتور مورد بحث قرار می گیرد . در در مورد موتور ، این مقوله یعنی باز ایستادن پیشرانه ، در اثر عواملی که معمولا باعث نرسیدن هوا و سوخت کافی به موتور می شوند که خود این امر ، موجب خارج شدن موتور از تنظیم و در نهایت نقص فنی می گردد . موتور وامانده معمولا قابل بازیابی است ، البته با رعایت و اجرای دستورالعمل های مربوط به شرایط واماندگی موتور . لازم به ذکر است بدلیل وجود فاصله بین دو موتور تامکت ، بروز پدیده ی واماندگی و از دست رفتن یکی از موتورها ، باعث ایجاد رانش نامتقارن و چرخش هواپیما می شود که بروز این پدیده ، معمولا به سقوط جنگنده می انجامد . هر دو مورد سقوط تامکت های ایران ، پیش از انقلاب شکوهمند اسلامی ، به دلیل واماندگی و از کار افتادن یکی از موتورها و چرخش هواپیما حول محور افقی جنگنده بودند . موتور TF-30 ، نخستین موتور توربوفن با پس سوز جهان ، که قلب تپنده ی تامکت نیز به شمار می رود ، موتور مورد بحث ما در این نوشتار بوده و ما قصد داریم دلایل واماندگی این موتور را طی پرواز ، مورد بررسی قرار دهیم . عوامل بروز پدیده ی واماندگی در موتور TF-30 جنگنده ی تامکت عبارت اند از : 1-گازهای خروجی از نازل موشک های هوا پایه : این پدیده ، معمولا در استفاده از موشک های هوا به هوای سایدوایندر بروز می کند . با توجه به نوع شلیک این موشک که از نوع ریلی بوده و محل قرار گیری این ریل ها ، درست در کنار ورودی هوای موتورها ، شلیک این موشک باعث ورود گاز و دود به داخل موتور هواپیما شده که این دودها ، اکسیژن موجود در محفظه ی احتراق موتور را از بین برده ، باعث ایجاد خلا اکسیژن در موتور و بروز پدیده ی واماندگی می گردند . بنابراین ، بر اساس دستورالعمل پروازی ، خلبانان این جنگنده باید پس از شلیک این موشک ، بلافاصله در خلاف جهت ریلی که موشک از آن شلیک شده ، با شتاب 5/3 الی 4 جی گردش کنند ، تا از اثرات دودهای موتور راکتی این موشک در امان باشند . سایر موشک ها ، همچون موشک های اسپارو و فینیکس ، با توجه به نوع شلیک شدنشان ، که ابتدا رها و سپس موتورشان روشن می شود ، آسیبی از این دست به موتور وارد نمی آورند . 2- بروز نقص در سامانه ی کنترل کننده ی ورود هوا به موتور : دریچه ی ورود هوای موتور ، وظیفه ی تنظیم هوای ورودی را بر عهده دارد و با بالا رفتن خود در سرعت های پایین ، باعث رسیدن هوای بیشتر و با پایین آمدن در سرعت های بالا ، موجب کاهش هوای اضافی ورودی به موتور می گردد . لازم به ذکر است که این دریچه ها ، تا سرعت 420 کیلومتر بر ساعت کاملا بالا می باشند و در سرعت های بیشتر از 420 شروع به بسته شدن می کنند . تا جایی که در سرعت 2/2 ماخ ، باعث ورود کمترین میزان هوای اضافه به موتور می شوند . نقص در رایانه ی محاسبه گر و هدایت کننده و یا نقص در سامانه ی هیدرولیک این دریچه ها ، موجب اختلال در حرکت و یا از کار افتادن این دریچه ها می گردد که آشفتگی در هوای ورودی به موتور را در پی خواهد داشت . برای مشاهده تصویر در اندازه واقعی یعنی 945 در 623 پیکسل بر روی این نوار کلیک نمایید - Aerocenter.ir 3- نقص در سامانه ی سوخت رسانی به موتور هواپیما : این سامانه که وظیفه ی تغذیه ی موتور را بر عهده دارد ، با بروز ایراد ، موجب ورود بنزین ، کمتر یا بیشتر از مقدار مورد نیاز در شرایط پروازی مربوطه شده و به عبارت دیگر ، نظم نسبت بنزین به هوای ورودی به موتور را بر هم زده که خود باعث ایراد در کل کمپرسور و واماندگی موتور می گردد . 4- استفاده ی سریع خلبان از اهرم گاز موتور : این عامل ، جزو عوامل مهم و تاثیر گذار در بروز پدیده ی واماندگی موتور می باشد و عبارت است از حرکت دادن سریع دسته ی گاز موتور ( تراتل ) ، برای رسیدن به سرعت های بالاتر که در این حالت ، به علت رسیدن سوخت بیشتر به موتور و در عین حال کافی نبود هوا ( چون هواپیما هنوز سرعت کمتری دارد و مدتی طول می کشد تا به سرعت مورد نظر رسیده و هوای کافی به موتورش وارد شود ) موجب بر هم خوردن نسبت سوخت به هوای و واماندگی موتور می شود . 5- زاویه ی حمله ی زیاد هواپیما : موتور هواپیما ، در زاویه ی حمله ی زیاد ، قادر به تامین اکسیژن مورد نیاز برای فرآیند احتراق نمی باشد . به طوری که این کمبود ، حتی با باز شدن ورودی های هوا هم جبران نمی شود . در نتیجه موتور با کمبود هوا مواجه شده و وامانده می شود . 6- گردش سریع حول محور عمودی هواپیما : استفاده ی سریع از پدال های گردان ، بخاطر گردش دماغه حول محور عمودی ( از آنجا که موتورهای تامکت در طرفین بدنه قرار دارند ) ، باعث قطع ورود هوا به موتوری می شود که در خلاف جهت حرکت هواپیما قرار دارد . بنابراین باز هم کمبود هوا ، موجب قرار گیری موتور در شرایط واماندگی می گردد . طبق دستورالعمل پروازی تامکت ، خلبانان باید در سرعت های پایین ، بجای استفاده از پدال های گاز موتور ، از گردش استفاده کنند تا خطر واماندگی گریبان گیرشان نشود . برای مشاهده تصویر در اندازه واقعی یعنی 850 در 577 پیکسل بر روی این نوار کلیک نمایید - Aerocenter.ir بنابراین مشاهده می شود که اصلی ترین عامل در بروز پدیده ی واماندگی در تامکت ، برهم خوردن نسبت سوخت و هواست که باعث از تنظیم خارج شدن موتور این جنگنده و قرارگیری آن در شرایط واماندگی می گردد .