کارایی بالای هواپیمای رهگیر دوربرد F-14 تامکت برکسی پوشیده نیست. تامکت با استفاده از راداری نیرومند با توانایی ردگیری حین کاوش و موشکهای هوا به هوای کوتاه تا دوربرد خود، می تواند سدمحکمی در برابر تهدیدهای هوای ایجاد نماید. با وجود این،راهکارهای نیز وجود دارند که می توانند نقش مهم و حیاتی این جنگنده کارامد را دراینده تداوم بخشیده و حتی بر ان بیفزایند.کشوری به بزرگی ایران با مرزهای گسترده زمینی و دریایی،نیازمند پوشش هوایی دائمی هواپیماهای رهگیر دوربرد در قالب مناطق تقسیم بندی شده برای اجرای گشتهای هوایی رزمی (CAP "پاورقی1")می باشد.این نیاز به ویژه در شرایط بحرانی،اهمیت بسیاری دارد،زیرا نگاه داشتن هواپیماهای رهگیر در حالت اماده روی باند_بنا به ملاحظاتی همچون کمبود قطعات یدکی یا پایین نگهداشتن میزان استهلاک_به جای در آسمان نگهداشتن اهنا،می تواند در صورت شروع یک حمله هوایی غافلگیرانه به وسیله یک توان هوایی پیشرفته،فاجعه بار باشد،حفظ دائمی تعدادی هواپیمای رهگیر در حال پرواز در محدوده های تعیین شده گشت هوایی رزمی به همراه (در ظرایط ایده ال) هواپیماهای هشدار دهند زود هنگام هوابرد،به ویژه در وضعیتهای بحرانی،میتواند تاحد قابل توجهی از این امتیاز غافلگیری و همچنین زمان واکنش بکاهد.درنتیجه به تعداد قابل توجهی جنگنده رهگیر دوربرد با توانایی سوختگیری هوایی،مجهز به رادار پیشرفته و دوربرد و تعداد زیادی موشک هوا به هوی کارامد نیاز خواهد بود.جنگنده F-14 با انجام برخی بهسازیهای سازه ای همچنان خواهد توانست به خدمت خود ادامه دهد، بسته به اینکه از نظر سیستم جنگ افزار و رادار موجود با مشکلی _از نظر کمبود قطعه و افت کارایی _روبه رو نشود.ولی برای حفظ موقعیت ممتاز تامکت در عرصه دفاع از حریم هوایی کشور،بهسازیهای عمده تر و عمیقتری مورد نیاز خواهد بود.کشور ایالات متحده امریکا به عنوان بزرگترین و اصلیترین کاربر F-14 ،از زمان ورود ان به خدمت در سال 1974 تاکنون همواره برنامه های کوچیک و بزرگی را به منظور بهسازی و افزودن بر کارایی تامکت به اجرا در اورده است که البته با توجه به امکانات ان کشور چند هم عجیب نیست . جزییات این برنامه ها در سلسله مقاله ها F-14 تامکت ، گربه افسانه ای گروه من تشریح شده یا خواهد شد.ولی باید دید با توجه به امکانات وزمینه های موجود در کشور،تا چه حد می توان از ان اقدامات الگو گرفته و چه زمینه های قابل بررسی و در نهایت ،اجراست که در ادامه،رئوس این موارد مطرح شده است.تردیدی نیست که در صورت صلاحدید تک تک موارد مورد نظر را باید به دقت مورد تحلیل و ارزیابی قرار داد،کاری که به نظر می رسد نیروهای خودی از صلاحیت انجام ان برخوردار باشند.شاید بتوان موارد عمده بهسازی هواپیماهای F-14A ناوگان نیروی هوایی کشورمان را زیر سه عنوان خلاصه نمود: پیشرانه،سیستمهای الکترونیک پروازی (شامل رادار و سیستم جنگ افزار) و سازه.پیشرانهموتور کنونی TF30 تامکت ،باوجود بهسازیهای متعدد،همواره از ضعفهای عمده ای در طول خدمت خود رنج می برده که محدود شدن کارایی پروازی و نقصهای متعدد فنی از جمله مهمترین انهاست.جایگزینی TF30 با موتوری پیشرفته و نیرومندتر،علاوه بر افزایش سرعت ،محدوده های مانور،برد و مداومت پرواز ایمنی و بیشترین وزن هنگام برخاستن،از مصرف سوخت،نیاز به تعمییر و نگهداری وخطر افتادن در سقوط چرخشی نیز می کاهد .نصب یک موتور جدید و بصرفه روی F-14 ،در صورتی که ابعاد و میزان هوای ورودی ان به TF30 نزدیک باشد،با انجام تغییراتی در سازه های فرعی اطراف دهلیز موتور، جایگاههای نصب و نگهدارنده های ثابت جلویی و عقبی ،اصلاح دریچه های دسترسی به موتور،جعبه دنده و کنترولها و متعلقات عملی خواهد شد. در این میان شاید موتور کار ازموده روسی لیولکا/ساترن AL-31F (نصب شده روی جنگنده SU-27) ،یا حتی نوع ضعیف شده ان را بتوان جانشین مناسبی به شمار اورد ،رانش افزوده این موتور در مقایسه با  TF30  (پاوند 6740 در حالت پس سوز برای هر موتور) می تواند به میزان زیاد بر کارایی تامکت بیفزاید.البته به دلیل طول کمتر AL-31F (متر 4/9) نسبت به TF30 (متر 6)،باید بخش خروجی موتور را به اندازه یک متر کشیده تر نمود تا در محل گرانیگاه هواپیما تغییر چندانی به وجود نیایید.اقدام به نصب موتور AL-31F یا انواع بهبود یافته تر ان روی F-14 می تواند امتیازهای استراتژیکی نیز به دنبال داشته باشد ،که جذب سریعتر جنگنده رهگیر Su-27 یا انواع پیشرفته تر ان ،درصورت خریدن چنین هواپیماهای به وسیله نیروهوایی ،از ان جمله است . همچنین در صورت به کار گیری این موتور،استفاده از خروجیهای تغییر دهنده بردار رانش روی F-14 نیز دور از دسترس نخواهد بود همان گونه که نصب چنین خروجیهایی روی نوع پیشرفته پیشنهادی گرومن به نیروی دریایی ،موسوم به تامکت-21 ،در نظر گرفته شده بود.در هر حال موتور جانشین باید به گونه ای انتخاب شود که نیازمندیهایی مربوط به دبی جرمی (پاورقی 2) ورودی به ان چندان متفاوت با TF30 نباشد تا نیازی به ایجاد تغییراتی فیزیکی در شکل ورودیهای هواپیش نیاید.سیستمهایی الکترونیک پروازیاین زمینه را شاید بتوان پرکارترین جنبه بهسازی F-14 در نیروی هوایی ایران به شمار اورد،که به طور مستقیم در افزایش کارایی و بقا پذیری ان نقش خواهد داست.رادار AN/AWG-9 با وجود برخورداری از فناوری دهه 1960،همچنان یکی از نیرومندترین رادارهای رهگیر هوایی جهان غرب است.ولی با وجود این ،هب مرور زمان با احساس نیاز به جایگزینی ان،رادار دیجیتالAPG-71 جای AWG-9 انالوگ را در F-14D گرفت. تردیدی نیست که به دلیل عدم دسترسی نیروی هوایی ما به کدهایی مرجع (source codes) رادار AWG-9 ،انجام بهسازی در ان و برای مثال،افزودن حالتهای جدید به ان کاری بی نهایت دشوار،اگر نه ناممکن،خواهد بود.(پاورقی 3) بنابراین شاید منطقیتر باشد که امکان جایزگینی ان با یک رادار جدید دیجیتال و چند منظور مورد توجه قرار گیرد،به ویژه اینکه در درازمدت باید نسبت به نصب موشکهایی هدایت شونده راداری فعال غیر امریکایی روی F-14 اقدام نمود.دراین راستا شاید خانواده رادارهای پالس داپلر مرکب (phased array) و چند منظور روسی ژوک، ژوک PH و سوپر ژوک یا حتی رادار RP-35 و سوکال ،مناسبترین انتخاب برای تامکت باشند.گفته می شود که برای مثال رادار ژوک PH، بردی 170 تا 250 کیلومتر داشته و می تواند ضمن ردگیر همزمان 24 هدف،با 6 عدد از انها به طور همزمان درگیر شود.داده های این رادار را می توان روی نمایشگرهای تلویزیونی (CRT) سیستم الات دقیق پروازی برای افسر رهگیری راداری و خلبان به نمایش دراورد.البته در این میان قط انتن رادار را نیز باید در نظر داشت که با وجود فضای کافی در دماغه F-14 چندان نمی تواند مشکل ساز باشد.قطر انتن مرکب رادارهای RP-35 و سوکال به ترتیب 80 و 100 سانتیمتر می باشند ، درحالی که قطر انتن رادار AWG-9 بر حدود 91 سانتیمتر بالغ می گردد.رادارهای مرکب ضمن فراهم اوردن پوشش گسترده ، امکاندرگیری همزمان با چندین هدف را نیز در مسافتهای دور از یکدیگر ، باشلیک موشکهای راداری فعال پدید می اورند.امتیازهای دیگر این دسته از رادارهای، مقماومت بیشتر انها در برابر اختلالها و اطمینانپذیری بالاتر انهاستو اما رادارهای مرکب پیشرفته بسیار گران و نیازمند کامپیوترهای دیجیتال نیرومند برای پردازش داده های خود می باشند.همچنین باید هردود کابین را به نمایشگرهای دیجیتال مجهز نمود، برای مثال نمایشگرهای مسطح کریستال مایعی که تحت امتیاز سکستان ایونیک فرانسه در روسیه ساخته می شوند.امتیاز دیگر استفاده از رادارهای نسل جدید روسی ،امکان یکپارچه سازی اسان انها با موشکهای هوا به هوا و هوا به سطح بسیار کارامد و پیشرفته روسی همچون R-77/77M،R-37،Kh-31A،KH-31p است. البته در این صورت باید امکان مکش گازهای داغ شلیک این موشکهای به درون موتور به دقت بررسی و پیشگیری گردد.نصب یک سیستم جستجو وردگیری فروسرخ (IRSTS) (پاورقی 4) دوربرد و قابل یکپارچه شدن با رادار، روی تامکت های نیروی هوایی ایران نیز اهمیت بسیاری خواهد داشت.چنین سیستمی امکان ردگیری غیر فعال هدفهای هوابرد_و حتی پنهانکار_را از مسافتهای قابل توجهی فراهم خواهد نمود،بدون اینکه هواپیمای جستجو کننده با روشن نمودن رادار خود،موقعیت خود را به همگان اعلام نماید.دراین میان می توان سیستمهای IRST نصب شده روی MIG-31،Su-27/-27 و Mig-29/-29M را به طور جدی مورد توجه قرار داد. این سیستمها علاوه بر توانایی جستجو و ردگیر فروسرخ، به مسافت یابهای لیزری نیز مجهز می باشندکه در صورت برخورداری از برد کافی ، بازهم از نیاز به روشن نمودن رادار می کاهند و می توانند برای درگیریهای هوایی نزدیک،بسیار مفید باشند.در این بین نصب سایت نشانه گیر روی کلاه پروازی خلبان F-14 نیز به همراه موشکهای پیشرفته فروسرخ R-73 (که پیشتر با هواپیماهای F-14 نیروی هوایی یکپارچه شده)، به میزان زیادی بر کارایی رزم هوایی F-14 خواهد افزود. البته چه بهتر که این سایت ،داده های حیاتی پروازی را نیز برای خلبانان به نمایش دراورد تا اینکه صرف یک نشانه گیر ساده (مانند سایت نصب شده روی کلاه پروازی خلبان Mig-29) باشد.بدین ترتیب بر سرعت واکنش نشان دادن خلبان در حین نبردهای نزدیک بسیار سریع و پرتحرک افزوده می شود. نتیجه :افزایش بقاپذیری.توانایی فرماندهی و کنترول دیگر جنگنده های از دیگر وظایفی است که تامکت در دوران جنگ با عراق در نقش (مینی ای و کس) انجام دادو موفق بود. این توانایی را می توان با فراهم اوردن امکان ارتباط داده ای ایمن بین F-14 و دیگر جنگنده و رادارهای زمینی هرچه بیشتر توسعه داد. در این صورت ،ارتقای تمامی هواپیماهای جنگنده نیرو ، تا حد امکان ، با سیستمهای مشابه ،شامال سیستمهای ناوبری ( از جمله GPS) مدیریت محموله و کامپیوترهای ماموریت با توان پردازش بالا علاوه بر ایجاد توانایی کارکرد هماهنگ و مشترک، از هزینه های به کارگیری و تعمیر و نگهداری خواهد کاست.توانایی هوا به سطح افزودن کارایی هوا به سطح بر دیگر تواناییهای جنگنده های F-14 تامکت کشورمان نیز می تواند کارایی انها را دو چندان نماید ، هرچند که تعداد کم انها در ناوگان نیروی هوایی و نیاز مبرم به حفاظت از حریم هوای کشور ، قدری ضرورت این کار را به پرسش می گیرد.شاید ما بیشتر متوجه استفاده از تامکت های موجود به طور اختصاصی در ماموریتهای رهگیر هوایی باشد:انتخاب درست.ولی به هرحال در اینجا گفتنی است که F-14 از ابتدا برای حمل جنگ افزارهای هوا به زمین نیز طراحی شده بوده و این هواپیما بدین منظور دارای سیم کشیهای لازم می باشد.در صورت افزودن جدی ماموریت هوا به زمین به وظایف F-14 ، این هواپیما به سیستمهای تدابیر متقابل الکترونیکی تهاجمی ، سیستم تصویر برداری فروسروخ جلونگر و مسافت یاب / نشانه گذار لیزری، دوربین تلویزیونی و غلافهای سنجشگر فروسرخ ناوبری/تهاجمی (مشابه لانتیرن) نیاز خواهد داشت. چنین غلافهایی را یا می توان به زیر بدنه هواپیما متصل نمود یا در پوششهای ایرودینامیکی جایگاههای موشکهایی فینیکس زیر بدنه ، حاوی پمپهای مایع خنک کننده و موشکها،نصب نمود. در این میان مکانیزه کردن کنترول سنجشگرها و استفاده از هوش مصنوعی در انها بسیار مهم خواهد بود.جنگ افزارهرچند که F-14 برای حمل حدود 14500 پاوند (6577 کیلوگرم) محموله خارجی طراحی شده ، هواپیمایی که برای اجرای ماموریت هوا به زمین تجهیز می شود،به طور معمول باید حدود 10000 پاوند (4536 کیلو گرم) جنگ افزار (شامل چهار بمب 2000 پاوندی ، دو موشک اسپارو و دو سایدوایندر) حمل نماید. شعاع پروازی رزمی تهاجم زمینی F-14 حدود 400 ناتیکال مایل (740 کیلومتر) تخمین زده می شود.هواپیمای F-14A تامکت را در حالت عادی می توان به بستهای BRU-10 (پاورقی 5) برای حمل و رهاسازی بمب مجهز نمود، ولی سرعت رهاسازی این بستها کم است.در نتیجه ، دور شدن بمبهای سری MK.80 از هواپیما اغلب با تاخیر همراه بوده و ممکن است با ان برخورد کنند. در عوض ، نیروی دریایی امریکا از بستهای BRU-32 استفاده می کند که بمبها را با سرعت بیشتری رها می سازند. استفاده از این بستها به عنوان منطبق کننده جایگاه (پاورقی 6) برای حمل موشکهایی هوا به هوای جدید نیز باید مورد بررسی قرار گیرد. همچنین برای جا دادن موشکهای R-37 یا R-77 در زیر بدنه تامکت (به جای موشکهای فینیکس یا اسپارو) باید منطبق کننده های ویژه ای طراحی نمود. افزودن یک جایگاه شانه ای(پاورقی 7) دیگر به جایگاه زیر بخش ثابت بال F-14 نیز امکان حمل دو موشک سایدوایندر یا R-73 اضافی را فراهم نموده و بری پایایی رزمی هواپیما می افزاید.نوسازی سازهعمر خدمتی F-14  بیش از 6000 ساعت پرواز تعیین شده است و هرچند که سازه هواپیما در شرایط ازمایشگاهی،تا حدود 7100 ساعت معادل پرواز را نیز پشت سر گذاشته،ولی به دلیل بهره برداری زیاد از هواپیماهای F-14a قابل پرواز نیروی هوایی در طول جنگ هشت ساله با عراق به نظر می رسد که عمر خدمتی بیشتر انها پس از گذشت حدود 26 سال ، به سرعت به حد نهایی خود نزدیک گردیده است. بنابراین ضروری است که پیش از هرگونه بهسازی سیستمهای تامکت های نیروی هوایی ، انجام یک سری نوسازی اساسی روی سازه (شامل بال ، بدنه و ارابه های فرود ) هواپیما انجام گرفته و در صورت امکان،عمر انها را به صفر (پاورقی 8) رسانده.یافتن راههای برای کاستن از سطح مقطع راداری هواپیما از روبه رو نیز ایده ال خواهد بود، هرچند کهF-14 چندان قابل تطابق با نیازمندیهای بهبود (کم - پیدایی) راداری نیست:ولی پوشاندن لبه های حمله بالها و سکانها و سطوح درونی مجراهای هوای موتورها با مواد جاذب امواج رادار (RAM) (پاورقی 9) ،به میزان قابل توجهی از سطح مقطع راداری هواپیما می کاهد. استفاده از مواد و رنگهای جاذب امواج رادار بر وزن هواپیما می افزاید که باید با افزایش گنجایش حمل سوخت جبران گردد،برای مثال با طراحی مخازن خارجی سوخت بزرگتر. در همین راستا تعبیه یک مولد داخلی اکسیژن نیز باعت افزایش زمان دیرپایش (loiter time ) هواپیمای F-14A بر فراز صحنه نبرد خواهد شد.در پایان یافتن راههای برای ارتقا و بهسازی ناوگان F-14A  نیروی هوایی کشورمان می تواند تداوم بهرهگیری از انها را تا دست کم پایان دهه نخست سده بیست و یکم تضمین نماید. در این مسیر باید بررسیهای مهندسی گسترده در زمینه عملی بودن زمینه های پیش گفته ، یافتن تامین کنندگان خارجی احتمالی و میزان دخالت کارشناسان خارجی ، نوع و سطح کار مورنیاز و تخمین هزینه ها ، صرفه برنامه و توجیه پذیری ان انجام گیرد.تنها در این صورت است که تامکت های بلند پرواز ما همچنان خواهند تواانست به حفاظت از اسمان نیلگون کشورمان ادامه دهند.(منبع صنایع هوایی- شماره 93 -اسفند 77)