پس از ماه‌ها برنامه‌ریزی شامل خرید و دریافت تسلیحات نظامی و شبه‌نظامیان سوری از ترکیه و همچنین برگزاری رزمایش‌های مشترک با ارتش این کشور، نیروی زمینی و هوایی ارتش آذربایجان پس از توپ‌باران منطقه آرتساخ یا قره‌باغ در بامداد ۶ مهر ۱۳۹۹، تهاجم زمینی خود را به این منطقه در ساعت ۸ صبح آن روز آغاز کرد و باعث شعله‌ور شدن دوباره جنگ در این منطقه شد.
برخلاف درگیری نظامی‌ای که در تاریخ ۲۲ تیرماه سال جاری در این منطقه رخ داد و ارتش آذربایجان پس از محتمل شدن تلفات سنگین مجبور به عقب‌نشینی شد، این بار ارتش این کشور با استفاده از شبه‌نظامیان سوری و پهپادهای رزمی و سامانه‌های جنگ الکترونیک دریافتی از ترکیه موفق به کسب پیروزی‌هایی بر ارتش ارمنستان شده و تعدادی روستا در منطقه مورد مناقشه را به تسلط خود درآورد.
پهپادهای شناسایی، رزمی و انتحاری نیروی هوایی آذربایجان تبدیل به برگ برنده این کشور در نبرد قره‌باغ شده‌اند. این نیروی هوایی با وجود در اختیار داشتن تعداد بسیار بیشتری از هواپیماهای جنگنده ره‌گیر، بمب‌افکن و پشتیبانی نزدیک هوایی و همچنین هلیکوپترهای تهاجمی در مقایسه با نیروی هوایی ارمنستان بیشتر از انواع پهپادهای تهاجمی و انتحاری ساخت ترکیه و اسرائیل در این جنگ استفاده کرده و تلفات قابل‌توجهی به نیروهای ارتش ارمنستان وارد نموده است.
مقایسه ناوگان جنگنده‌های ارمنستان و آذربایجان
بر اساس تصاویر ماهواره‌ای و اطلاعات غیر طبقه‌بندی‌شده از آرشیو وزارت دفاع اوکراین، در حال حاضر نیروی هوایی آذربایجان دارای ناوگانی مشتمل بر ۶۳ هواپیمای جنگنده است که از این تعداد ۳۳ فروند به‌طور کامل عملیاتی و ۸ فروند دیگر در حال گذراندن تعمیرات دوره‌ای خود در کردامیر و ناسوسنایا بوده، ۱۳ فروند در انتظار آغاز تعمیر اساسی بودند و ۹ فروند دیگر در حالت ذخیره قرار دارند.
درکل ۵۴ فروند جنگنده در چرخه عملیاتی این نیرو قرار دارند که شامل ۱۳ فروند جنگنده ره‌گیر میگ-۲۹ اس و سه فروند نمونه آموزشی آن‌ها یعنی میگ-۲۹ یو بی است که در پایگاه ناسوسنایا واقع در غرب شهر باکو مستقر بوده و وظیفه محافظت از حریم هوایی این کشور در کنار دو واحد سامانه پدافند موشکی برد بلند اس-۳۰۰ پی ام یو-۲ و سایر سامانه‌های پدافندی نیروی پدافند هوایی آذربایجان بر عهده دارند.
در کنار جنگنده‌های میگ-۲۹ سابق نیروی هوایی اوکراین که از سال ۱۳۸۷ در خدمت این نیرو می‌باشند، نیروی هوایی آذربایجان تعداد ۳۸ فروند جنگنده پشتیبانی رزمی هوایی سوخو ۲۵ در سه مدل پایه، بی ام (ارتقا یافته توسط کارخانه سازنده در گرجستان) و نمونه دوکابینه آموزشی در پایگاه‌های هوایی کردامیر و دالیار مستقر دارد.
در حال حاضر ۲۱ فروند از ۳۸ سوخو ۲۵ نیروی هوایی آذربایجان توسط شرکت هواپیماسازی تفلیس ارتقا یافته‌اند و مدل بی ام هستند. خلبانان این جنگنده‌ها در رزمایش‌های مشترک سالیانه با اسکادران‌های جنگنده نیروی هوایی ترکیه شرکت کرده‌اند.
درحالی‌که نیروی هوایی آذربایجان ۶۳ فروند جنگنده در اختیار دارد که ۳۳ فروندشان عملیاتی هستند، نیروی هوایی ارمنستان ۱۹ فروند جنگنده شامل ۱۵ فروند سوخو ۲۵ در دو مدل کِی (صادراتی) و بو بی (آموزشی رزمی) به همراه چهار فروند جنگنده همه‌منظوره برتی هوایی سوخو ۳۰ اس ام در خدمت اسکادران هجومی مختلط ۱۲۱ ام خود در پایگاه گیومری دارد.
از میان این ۱۹ فروند جنگنده تنها دو فروند سوخو ۲۵ زمین‌گیرند. لازم به ذکر است در تاریخ ۸ مهر ۱۳۹۹ توسط یک فروند جنگنده اف-۱۶ سی نیروی هوایی ترکیه با هدایت یک فروند هواپیمای هشدار زودهنگام هوابرد ئی-۷ تی پیش از آنکه به منطقه نبرد جهت فراهم کردن آتش پشتیبانی نزدیک هوایی برسد ساقط شد و خلبان آن کشته شد. یک روز بعد دولت ترکیه نقش خود را در ساقط شدن این جنگنده انکار کرد.
مقایسه ناوگان هلیکوپترهای تهاجمی ارمنستان و آذربایجان
هلیکوپترهای تهاجمی سنگین میل می-۲۴ توسط نیروهای هوایی هر دو کشور استفاده می‌شوند. درحالی‌که نیروی هوایی ارمنستان تنها ۱۱ فروند میل ۲۴ در اختیار دارد که شامل هشت فروند نمونه تهاجمی می-۲۴ پی مجهز به توپ دو لول و خودکار ۳۰ میلیمتری در سمت چپ بدنه خود و قابلیت استفاده از موشک‌های ضدتانک دارند، دو فروند نمونه دیده‌بانی توپخانه می-۲۴ کِی و یک فروند نمونه شناسایی حمله بیولوژیکی و شیمیایی، یعنی می-۲۴ آر کِی اِچ است.
در مقابل نیروی هوایی آذربایجان دارای ۵۳ فروند هلیکوپتر تهاجمی سنگین خانواده میل می-۲۴ است که بر اساس تصاویر ماهواره‌ای حداقل ۳۲ فروند از آن‌ها به‌طور عملیاتی در پایگاه مادرشان یعنی قلعه (۱۸ فروند) واقع در شرق باکو و همچنین فرودگاه‌های بِیلقان (۶ فروند)، دالیار (۴ فروند) و نخجوان (۴ فروند) در شهریور ۱۳۹۹ مستقر بودند.
در میان این هلیکوپترها شش فروند میل ۲۴ جی مارک چهار ارتقا یافته توسط شرکت دِنِل ایرکرافت آفریقای جنوبی و همچنین ۲۴ فروند میل ۳۵ ام که در سال ۱۳۸۹ از روسیه خریداری و در سال‌های ۱۳۹۰ الی ۱۳۹۳ تحویل شدند دیده می‌شوند. این ۳۰ فروند هلیکوپتر قابلیت انجام عملیات در شب دارند درحالی‌که تمامی ۱۱ فروند میل ۲۴ نیروی هوایی ارمنستان فاقد چنین قابلیتی هستند.
نیروی هوایی آذربایجان در روز نخست حمله خود به منطقه آرتساخ یا قره‌باغ، یک فروند هلیکوپتر میل-۲۴ از مدل نامشخص از دست داد که خلبانانش توسط ارتش ارمنستان به اسارت درآمدند. پس از آن دیگر از این هلیکوپترها در خط مقدم جهت شکار تانک‌های ارمنستان استفاده نشدند و تنها برای تأمین آتش پشتیبانی نزدیک هوایی از آن‌ها در روزهای پس از ۹ مهر به‌طور محدود استفاده شده است.
نقش مهم پهپادهای انتحاری ساخت اسرائیل در جنگ با ارمنستان
به دنبال بهبود روابط سیاسی آذربایجان و اسرائیل در سال ۱۳۸۶ شمسی، این کشور دست به خرید انواع تسلیحات و تجهیزات نظامی از اسرائیل زد که شامل شناورهای گشتی شلداگ و سائر، موشک‌های ضدتانک اسپایک، سامانه‌های پدافند موشکی کوتاه برد و برد متوسط باراک ۸، ۹ ئی آر و ال آر و همچنین انواع بسته‌های ارتقایی برای تانک‌های تی-۷۲ ارتش این کشور بود.
در کنار این تجهیزات و تسلیحات، تعداد قابل‌توجهی پهپادهای شناسایی و انتحاری نیز از اسرائیل خریداری شدند. نخستین آن‌ها چهار پهپاد شناسایی آیرواستار و ۱۰ فروند هرمس-۴۵۰.
در سال ۱۳۹۰، ۵ فروند پهپاد هرون و ۵ فروند سرچر به‌عنوان بخشی از یک قرارداد خرید تسلیحاتی ۱٫۶ میلیارد دلاری در سال ۱۳۹۰ از اسرائیل خریداری شدند و در ۱۳۹۲ تحویل داده شدند. درنهایت ۱۰ فروند پهپاد اربیتر-۳ به‌عنوان جدیدترین پهپاد سبک شناسایی در سال ۱۳۹۵ از اسرائیل خریداری شدند.
در کنار خرید گسترده پهپادهای شناسایی، آذربایجان تعداد زیادی از پهپاد انتحاری از اسرائیل خریداری کرد که در جنگ کنونی نقش مهمی در انهدام تجهیزات زرهی، خودروها و تسلیحات ارمنستان در منطقه آرتساخ یا قره‌باغ بازی می‌کنند.
در سال ۱۳۹۴، تعداد ۵۰ فروند پهپاد انتحاری هاروپ و در سال ۱۳۹۵ تعداد ۱۰۰ فروند پهپاد انتحاری اوربیتر-۱ کِی و ۱۰۰ فروند اسکای استرایکر از اسرائیل خریداری شدند که تا سال ۱۳۹۸ تحویل ارتش آذربایجان گردیدند. هاروپ با ۲۳ کیلوگرم سرجنگی و برد حداکثر ۱۰۰۰ کیلومتر و مداومت پروازی حداکثر ۶ ساعت علیه اهداف راهبردی چون تأسیسات مهم، پست‌های دیده‌بانی و انبارهای مهمات ارتش ارمنستان استفاده شده‌اند درحالی‌که اوربیتر-۱ کِی با سرجنگی تنها ۱ تا ۳ کیلوگرم، مداومت پروازی ۲ ساعت و نیم و برد تنها ۱۰۰ کیلومتر جهت انهدام خودروهای غیر زرهی و نفرات ارتش ارمنستان در مناطق نزدیک میدان نبرد استفاده می‌شود درحالی‌که اسکای استرایکر با سر جنگی ۵ الی ۱۰ کیلوگرمی جهت انهدام تجهیزات زرهی چون تانک و همچنین توپ‌های خودکششی، سامانه‌های پدافندی اوزا و... استفاده شده‌اند.
لازم به ذکر است با کمک ترکیه، حداقل ۴۰ فروند از مجموع ۶۱ فروند هواپیمای دوباله و ترابری سبک آنتونف ۲ تی نیروی هوایی آذربایجان با قدمت ۵۰ الی ۷۰ سال به پهپادهای شناسایی / انتحاری سنگین جهت حمله به مواضع ارتش ارمنستان و همچنین شناسایی موقعیت سایت‌های پدافندی نیروی دفاع هوایی ارتش این کشور در نزدیکی خط مقدم جنگ استفاده شده‌اند که در هفته نخست جنگ بیش از ۱۵ فروند از آن‌ها توسط پدافند ارمنستان ساقط شدند.
پهپادهای بایراکتار تی بی ۲ ترکیه، برگ برنده آذربایجان در جنگ با ارمنستان
با توجه به ناتوانی به پرواز درآوردن هواپیماهای جنگنده و هلیکوپترهای تهاجمی خود بر فراز مناطق تحت کنترل ارتش ارمنستان به علت خطر سامانه‌های پدافندی کوتاه برد اوزا-اِی کِی اِم نیروی پدافند هوایی این کشور، آذربایجان علاوه بر استفاده از پهپادهای انتحاری جهت حمله به مواضع ارتش ارمنستان در منطقه آرتساخ یا قره‌باغ و حومه آن از پهپادهای تهاجمی بایراکتار یا بیرقدار تی بی ۲ تازه تحویلی به نیروی هوایی آذربایجان جهت حمله به انواع اهداف چون نفرات پیاده، نفربرها، خودروهای زرهی، تانک‌های اصلی میدان نبرد، راکت اندازهای بی ام-۲۱ گراد، توپ‌های کششی دی-۳۰، توپ‌های خود کششی، سامانه‌های پدافندی اوزا-اِی کِی اِم و غیره استفاده کرده است.
این در حالی است که نیروی هوایی ارمنستان علاوه بر ناتوانی در به پرواز درآوردن جنگنده‌ها و هلیکوپترهای تهاجمی‌اش فاقد هرگونه پهپاد رزمی و انتحاری است.
پیش از تهاجم رسمی آذربایجان به منطقه آرتساخ یا قره‌باغ، دو فروند هواپیمای ترابری سنگین ایرباس آ ۴۰۰ اِم نیروی هوایی ترکیه دوازده فروند از این پهپادهای انتحاری بیرقدار یا بایراکتار تی بی ۲ از فرودگاه کرلو در استان تکیرداغ ترکیه به پایگاه پهپادی یِولاخ در جمهوری آذربایجان کردند.
متعاقباً، به منظور مقابله با خطر این پهپادها، روسیه تصمیم به انتقال و تحویل حداقل چهار سامانه ضد پهپاد رِپِلِنت-۱ به ارتش ارمنستان می‌نماید. این سامانه‌ها ساعاتی پیش از آغاز جنگ با استفاده از یک فروند هواپیمای ترابری سنگین آنتونف ۱۲۴-۱۰۰ نیروی هوایی روسیه به ایروان منتقل شدند اما موفق نشدند تا به‌طور مؤثر به مقابله با این پهپادها بپردازند.
لازم به ذکر است دو پهپاد شناسایی نیروی هوایی آذربایجان پس از نفوذ در حریم هوایی ایران، نخست در تاریخ سه‌شنبه ۸ مهر در شهرستان ملکان واقع در جنوب شرق دریاچه ارومیه و سپس در تاریخ ۹ مهرماه برفراز منطقه اصلاندوز به ترتیب توسط نیروی پدافند هوایی ارتش و نیروی هوافضای سپاه پاسداران با استفاده از موشک دوش‌پرتاب میثاق ۲ و همچنین یک دستگاه سامانه پدافند موشکی کوتاه برد منتقل شده به منطقه مرزی اصلان دوز ساقط شدند.
با وجود آنکه نیروی پدافند هوایی ارتش ارمنستان موفق به ساقط کردن حداقل بیش از ۳۰ پهپاد انتحاری و تهاجمی نیروی هوایی آذربایجان در منطقه نبرد شده است اما ارتش ارمنستان متحمل تلفات سنگینی از این پهپادها شده است و درنهایت تعدادی روستای کوچک در منطقه آرتساخ یا قره‌باغ به تسلط ارتش آذربایجان درآمده‌اند. بی‌شک بدون حضور این پهپادها، ارتش آذربایجان موفق به کسب چنین پیروزی‌هایی در میدان نبرد نمی‌شد.
بسیار عالی بود مقالتون