موشک ابومهدی یک موشک کروز برد بلند سطح‌به‌سطح و ضدکشتی است که توسط صنایع هوافضای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران ساخته شده است. این موشک اولین موشک کروز دوگانه ایرانی با توان حمله به اهداف دریایی و زمینی محسوب میشود. این موشک در ۳۰ مرداد سال ۱۳۹۹ رونمایی شد و در سال ۱۴۰۲ به تولید انبوه رسید.
موشک کروز ابومهدی ذیل پروژه “مشکات” توسعه یافته و ساخته شده است. پروژه مشکات نام پروژه‌ای است که در آن موشک کروز روسی KH-55 مهندسی معکوس شده و بر اساس آن در ابتدا موشک کروز یاعلی (ع) با برد ۷۰۰ کیلومتر و سپس موشکهای کروز سومار با برد ۷۰۰ کیلومتر، هویزه با برد بیش از ۱۳۰۰ کیلومتر و در نهایت نسخه کروز ضدکشتی ابومهدی با برد بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر ساخته شد. پروژه مشکات یک موشک کروز برد بلند دیگر نیز دارد که تاکنون به‌طور رسمی رونمایی نشده و تصاویری از آن وجود ندارد.
موشک کروز ابومهدی اولین موشک کروز دریایی ایرانی با برد ۱۰۰۰ کیلومتر است که امکان استفاده از آن بر علیه اهداف دریایی و همچنین زمینی (Land-attack missile) وجود دارد. از این رو این موشک در زمره‌ی موشکهای راهبردی قرار میگیرد.
شایان ذکر است کشورهای اندکی توانایی ساخت بومی چنین موشکی در این برد و بردهای بیشتر را دارند و سایر کشورهای دیگر برای دستیابی به این نوع از موشک راهبردی و خرید آن باید هزینه‌های گزافی پرداخت کنند. به‌عنوان نمونه، موشکهای کالیبر روسیه، تاماهاک آمریکا و MdCN فرانسه در این دسته قرار میگیرند.
تاریخچه:
موشک کروز بردبلند شهید ابومهدی المهندس همزمان با موشک بالستیک شهید حاج قاسم در ۳۰ مرداد ۱۳۹۹ و به مناسبت روز صنعت دفاعی ایران رونمایی شد. در مراسم رونمایی امیر حاتمی وزیر وقت دفاع، برد این موشک کروز را بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر عنوان نمود.
در همان زمان تصاویری از تست موشک کروز ابومهدی منتشر شد که بر روی آن طلائیه نوشته شده بود. با توجه به فرآیند نام‌گذاری موشکهای کروز از سومار، هویزه و بعد از آن پاوه استفاده از نام مناطق عملیاتی دوران دفاع مقدس بر روی موشکهای کروز زمینی یک رویه مرسوم است.
اما با شهادت فرمانده مقاومت، نام این شهید بزرگوار را بر روی اولین کروز زمینی و دریایی کشور قرار دادند.
این موشک با تغییراتی در بخش موتور در تاریخ ۳ مرداد ماه ۱۴۰۲ خط تولید انبوه آن توسط وزرات دفاع افتتاح شد و مراسم تحویل موشک به سپاه و ارتش نیز انجام شد.
طراحی:
موشک کروز دوربرد ابومهدی در طراحی از ویژگی‌های موشکهای کروز سومار و هویزه بهره برده است. با توجه به تصاویر منتشر شده از موشک ابومهدی می‌توان بخش‌های مختلف موشک را بررسی کرد.
رادار اصلی موشک در دماغه قرار دارد و بعد از رادار یک محفظه یا کابین برای رایانه در نظر گرفته شده است.
پس از رادار، سرجنگی قرار دارد که با عبارت WARHEAD CABIN بر روی موشک نشان داده شده است. موشک کروز ابومهدی از یک کلاهک نفوذ کننده با وزن سرجنگی ۴۱۰ کیلوگرمی شدید الانفجار بهره می‌برد که میتواند خسارات زیادی به هدف وارد کند.
پس از سرجنگی، رادار تشخیص عوارض زمینی و دیگر سیستمهای هدایت موشک قرار دارد.
در بخش میانی، بال‌های موشک و مخزن سوخت قرار دارد. این موشک دارای بال‌های جمع شونده است که امکان قرار گرفتن آن درون محفظه‌ی پرتابگرهای (لانچر) دریایی و زمینی را فراهم میکند. بال‌های جمع شونده ابومهدی از طراحی مربعی و نوک گرد بهره می‌برند که با طراحی گذشته کاملا یکسان است.
مخزن سوخت و بال‌ها در یک قسمت قرار گرفته‌اند و مخزن سوخت تا موتور موشک امتداد داشته و موتور نیز در زیر موشک قرار گرفته است. در زمان رونمایی ابتدایی در ۳۰ مرداد ۱۳۹۹، موتور ابومهدی مشابه موتور موشک کروز هویزه بود. اما در نسخه‌ای که در سال ۱۴۰۲ رونمایی شد و به تولید انبوه رسیده است، از یک موتور متفاوت استفاده شده است. نام این موتور به‌صورت رسمی اعلام نشده است اما می‌توان حدس زد که این موتور یک موتور توربوجت بهینه سازی شده (احتمالا از نوع طلوع) و با شرایط پروازی یکسان با نمونه رونمایی شده‌ی ابتدایی است.
در بخش انتهایی موشک، باله‌های کنترل و بوستر موشک قرار دارد. باله‌های کنترل وظیفه تغییر جهت موشک را بر عهده دارند و قبل از بوستر قرار گرفته‌اند. موشک کروز ابومهدی از یک بوستر بزرگ با پایه‌های مشبک جمع شونده مانند نمونه‌های هویزه و سومار استفاده میکند.
آقای نادری شریف معاون صنعتی وزارت دفاع در تشریح قابلیت‌های این موشک گفته است: “این گونه نیست که موشک ابومهدی فقط برای اهداف دریایی استفاده شود؛ موشک کروز ابومهدی به علت نیاز ما برای دور کردن دشمن از سواحل‌مان طراحی شده است. البته می‌توان با یک تغییر جزئی بر روی همین پلتفرم به عنوان یک موشک تهاجم زمینی استفاده شود.”
با توجه به این گفته‌ها به‌نظر می‌رسد به‌صورت پیش فرض تمامی سامانه‌های مورد نیاز برای هدایت موشک در دریا و زمین بر روی موشک نصب شده باشد تا با تغییرات کوچک مثلا در تنظیمات هدایت بتوان آن را به سمت اهدف زمینی و دریایی شلیک کرد.
با توجه به گذاره‌های موجود موشک باید توان تصمیم‌گیری برای به‌کارگیری شیوه هدایت خود از خشکی به دریا و بالعکس را داشته باشد. به طور مثال موشک از یک محیط کوهستانی با پیچیدگی‌های توپوگرافی شلیک شده و از این محیط پر پیچ و خم خود را به دریا می‌رساند و بعد از طی یک مسیر دریایی وارد خشکی شده و مجدد بعد از طی مسافتی در خشکی وارد دریا می‌گردد و هدف را در دریا منهدم می‌نماید. این یک سناریو قابل اجرا توسط این موشک است که با استفاده از دریا و خشکی هدف را دور می‌زند.
در مورد موشک ابومهدی با توجه به برد بالای موشک و اینکه با اهداف دریایی که متحرک هستند درگیر میشود، دو موضوع بسیار حیاتی است. موضوع اول کشف اولیه هدف و موضوع دوم هدایت موشک به سمت هدف متحرک است.
کشف هدف در دریا و تصحیح حرکت موشک نسبت به هدف متحرک:
موشک کروز ابومهدی دارای برد ۱۰۰۰ کیلومتر بوده که برای پیمودن چنین مسافتی قطعا زمانی بیش از یک ساعت برای این موشک نیاز است. با توجه به اینکه این موشک کروز بر اساس موشک KH55 طراحی شده است و KH55 سرعتی حدود ۷۰۰ کیلومتر بر ساعت دارد، پس کروز ابومهدی نیز احتمالا سرعتی حدوداً برابر با همین موشک خواهد داشت و این یعنی برای پیمودن مسافت ۱۰۰۰ کیلومتر زمانی حدود ۸۵ دقیقه را نیاز دارد. اگر یک شناور با سرعت ۳۲ نات (حدود ۶۰ کیلومتر در ساعت) حرکت کند، پس حدود ۸۵ کیلومتر از زمانی که موشک شلیک شده است از مکان اولیه خود جابجا شده است و یافتن چنین جسمی از توان رادار موشک با سیکر کوچک آن خارج است.
یکی از راههای حل مشکل یافتن هدف، استاده از بالگرد، جنگنده، گشت دریایی و یا پهپاد است. همه این موارد در معرض خطر کشف و انهدام قرار دارند. با این وجود استفاده از پهپادهای پنهان‌کار مانند شاهد ۱۷۱ احتمال موفقیت در کشف و تعقیب شناور را به شدت افزایش می‌دهد.
وش دیگر استفاده از ماهواره‌های تصویربرداری و جاسوسی برای کشف موقعیت اولیه و ثانویه هدف است. همچنین امکان تعقیب راداری توسط رادارهای شناورهای سطحی و رادارهای ساحلی نیز ممکن است.
سامانه‌های هدایتی موشک
۱- سیکر (جستجوگر) و رادار اصلی موشک:
در قسمت دماغه موشک عبارت RADAR HATCH به معنی دریچه رادار نوشته شده است. این نوشته این موضوع را به ذهن متبادر میکند که امکان دسترسی به رادار اصلی موشک از این قسمت انجام میشود و امکان تغییر حالت برای رادار فراهم است؛ یا به عبارت دیگر این دریچه بخش تنظیمات و چکاپ رادار است.
گفته میشود این موشک امکان هدایت فعال و غیرفعال (هدایت دوگان) را دارد. همچنین این امکان بر روی رادار فراهم شده است که از هر دو حالت استفاده کند. به‌طور مثال موشک تا زمان نزدیک شدن به هدف از حالت پسیو استفاده کند و در نزدیکی هدف از حالت رادار فعال خود بهره ببرد.
در تصویری دیگر، یک دریچه با عبارت ATB CABIN وجود دارد. این دریچه برای دسترسی به پردازنده رادار است. همچنین این کابین دارای ورودی هوای کوچک برای خنک کنندگی نیز می‌باشد.
– رادار فعال یا Active radar homing (ARH):
یک روش هدایت موشک است که موشک حاوی گیرنده راداری و رایانه مخصوص آن به طور مستقل اقدام به ردیابی هدف در مرحله نهایی هدایت میکند. در این روش، موشک به موقعیت هدف فرستاده میشود و در صورت تغییر مشخصات هدف، طی مسیر مشخصات جدید برای آن ارسال می‌گردد.
با توجه به برد ۱۰۰۰ کیلومتری کروز ابومهدی این روش راداری در زمان تشخیص هدف فعال خواهد بود که برای حمله به اهداف زمینی و اهداف دریایی مناسب است. البته این رادار میتواند در طول پرواز به سیستم پروازی نیز کمک کند.
– رادار غیرفعال یا Passive radar homing (PRH):
نوعی روش هدایت موشک است که در آن رادار موجود بر روی موشک، با استفاده از تجزیه و تحلیل امواج موجود در محیط که از اجسام بازتاب میشود هدف را تشخیص می‌دهد. رادار پسیو امکان تولید امواج راداری را ندارد، اما این نوع رادار توانایی تشخیص منابع ارسال امواج را دارد، که امکان حمله به رادار سامانه‌های پدافندی را به آن می‌دهد. شناسایی موشکهای غیر فعال بسیار سخت است اما شکستن قفل آنها آسان‌تر است. این نوع رادارها نیازمند رایانه‌های بسیار قدرتمند هستند تا بتوانند حجم زیادی از امواج محیطی را تفکیک و پردازش کنند.
در مورد موشک ابومهدی با توجه به نبود فضای کافی تنها امکان وجود یک رایانه پیشرفته کوچک برای تشخیص امواج رادار و جهت انتشار آن وجود دارد که برای حمله به اهداف راداری (در دریا و خشکی) قابل استفاده است.
با توجه به فیلم منتشر شده از تست موشک کروز ابومهدی، از چند بازتابنده گوشه‌ای بصورت متمرکز در قسمت بالای هدف استفاده شده است که برای درگیر کردن رادار موشک است و موشک نیز در نهایت به قسمت میانه سازه فلزی برخورد میکند، که با عملکرد موشکهای کروز ضد کشتی مرسوم کاملا هم خوانی دارد. در تست‌ها دقت بالایی از اصابت به هدف دیده میشود.
این روش تشخیص هدف برای موشکهای ضد کشتی مانند: قدیر، قدر، کوثر و … نیز استفاده شده بود. در این روش موشک با استفاده از رادار جستجوی خود هدف را پیدا کرده و سپس با استفاده از رادار، هدف را اسکن میکند و قسمت میانی هدف را یافته و به همان قسمت حمله میکند. این برخورد حداکثر آسیب را به شناورها وارد میکند که در نهایت منجر به دو نیم شدن و غرق شدن شناور می‌گردد.
۲- هدایت اینرسی:
هدایت اینرسی (Inertial navigation system-INS) نوعی سامانه هدایت است که بدون نیاز به مراجع خارجی فعالیت کرده و مبتنی بر سامانه‌های درونی خود مانند حسگرهای حرکتی (شتاب‌سنج، سرعت‌سنج و …)، حسگر چرخشی (ژیروسکوپ) و یک کامپیوتر برای محاسبه مداوم موقعیت، جهت و سرعت است، که باعث حفظ موقعیت موشک در مسیر درست خود میشود.
امروزه امکان استفاده از ژیروسکوپ‌های بسیار دقیق مانند ژیروسکوپ‌های حلقه لیزری و ژیروسکوپ فیبرنوری که در صنایع دفاعی تولید میشود وجود دارد و در کنار دیگر ابزار دقیق باعث افزایش بسیار زیاد دقت مسیریابی میشود.
۳- هدایت GPS:
در این روش هدایت موشک با استفاده از سامانه موقعیت‌یاب جهانی (Global Positioning System-GPS) به سمت هدف هدایت میشود. این سامانه موقعیت موشک و سرعت آن را با دقت و سرعت بالا در دسترس موشک قرار می‌دهد. این سامانه دارای دو بخش نظامی و تجاری است که نمونه نظامی دارای سرعت بالاتر در انتقال دیتا و کیفیت بالاتر در سنجش کمیت‌های اجسام با سرعت بالا نسبت به نمونه تجاری است، یعنی اطلاعات با سرعت و کیفیت بهتری منتقل می‌گردد. این سیستم در کنار سیستم هدایت اینرسی میتواند دقت برخورد موشک را تا حد زیادی افزایش دهد. دقت بعضی از انواع بمب‌ها با این نوع هدایت به دقت کمتر از ۱ متر می‌رسند. امکان دسترسی به سامانه‌های هدایت گلوناس که نسخه روسی GPS است و بیدو که نمونه چینی GPS است نیز وجود دارد.
اما موشک ابومهدی نمی‌تواند به طور دائم از این نوع هدایت استفاده کند و یا به آن متکی باشد. اولین دلیل این است که موقعیت شلیک و مسیر حرکت موشک برای دشمن که صاحب این سامانه است لو می‌رود. دومین دلیل استفاده از نمونه تجاری است که در سرعت بالا دقت کافی را ندارد و میتواند خطا داشته باشد. اما موشک ابومهدی در کنار استفاده از هدایت اینرسی میتواند گاهی برای افزایش دقت و اصلاح مسیر از این سامانه نیز استفاده کند.
۴- سامانه ترکام (TERCOM):
هدایت ترکام یا Terrain contour matching بر اساس تطبیق نقشه برجستگی‌های زمین با نقشه خطی ذخیره شده بر روی حافظه آن فعالیت میکند. در این روش یک رادار ارتفاع‌سنج یا تشخیص عوارض زمین وظیفه یافتن پستی و بلندی‌های زمینِ در حال عبور را داشته، که این اطلاعات با اطلاعات توپوگرافی ذخیره شده در موشک تطبیق داده میشود، تا از مسیر تعیین شده خارج نشود. امروزه امکان دسترسی به نقشه‌های توپوگرافی بسیار زیاد است، زیرا برای مقاصد تجاری بسیار استفاده میشود و ابومهدی میتواند از این موضوع بهره ببرد.
در قسمت زیرین موشک ابومهدی یک بخش با شکل و جنس متفاوت دیده میشود، که بنظر محل قرارگیری رادار ارتفاع سنج یا تشخیص عوارض زمین باشد. این رادار بخشی از وظیفه هدایت موشک را برعهده دارد و در کنار سامانه اینرسی موشک باعث افزایش چشمگیر دقت موشک می‌گردد.
مشخصات فنی موشک کروز بردبلند ابومهدی به‌صورت رسمی اعلام نشده است اما با توجه به موشکهای ایرانی پروژه مشکات و همچنین مشخصات فنی موشک کروز KH55، امکان برآورد دقیق مشخصات موشک ابومهدی تا حدود زیادی قابل انجام است که در زیر به آن اشاره میکنیم.
مشخصات موشک کروز ابومهدی:
نوع: موشک کروز سطح به سطح و ضدکشتی
رونمایی: ۳۰ مرداد ۱۳۹۹
ساخت: ایران
تولید کننده: صنایع هوافضای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران
طول: ۶۰۰ سانتیمتر
طول بال: ۳۱۰ سانتیمتر
قطر: ۵۵ سانتیمتر
وزن: ۱۶۵۰ کیلوگرم
سرجنگی: ۴۱۰ کیلوگرم HE
دقت: ۳ متر CEP
برد: بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر
ارتفاع پروازی: زیر ۵۰ متر
هدایت: GPS/INS – TERCOM – ARH/PRH
موتور: توربوجت
سرعت: حدود ۷۰۰ کیلومتر بر ساعت
سکوهای پرتاب: زمینی و دریایی
