بررسی زرادخانه موشکی روسیه

چند موشک برای روسیه باقی مانده است؟ کارشناسان نظامی از زمان شروع حمله همه جانبه روسیه به اوکراین در اکتبر سال گذشته همواره این سوال را پرسیده اند. ادعای غربی ها مبنی بر اینکه ذخیره موشک های پیشرفته نقطه زن روسیه در حال تمام شدن است از ماه مارس گذشته همواره در رسانه ها شنیده می شود. اما بیش از ۱۱ ماه از جنگ همه جانبه روسیه و اوکراین گذشته و موشک های روسی همچنان روی شهرهای اوکراین می بارند.

 

این سوال که چه تعداد از موشک های روسی باقی مانده اند به طور ویژه در چهار ماه اخیر مورد پرسش قرار گرفته است، وقتی که روسیه شروع به بمباران کردن شبکه و زیرساخت های انرژی اوکراین با حملات گسترده و دسته جمعی موشکی و پهپادی کرد، حملاتی که هر یک یا دو هفته یکبار رخ می داد. این حملات با استفاده از گستره ای از موشک های مختلف که برخی از آن ها تغییر کاربری داده بودند و همچنین پهپادهای کامیکازه ای که غرب مدعی است روسیه از ایران خریده و پهپادهای شاهد ۱۳۶ هستند صورت می گرفت.

 

پاسخ کوتاه و ساده به سوالی که در ابتدای متن پرسیده شد این است که هیچ کس در خارج از روسیه عددی دقیق و حتی تخمینی از زرادخانه موشکی و نرخ تولید موشک های روسیه ندارد. اوکراین اعداد و ارقامی در این زمینه منتشر کرده اما این آمارها به طور مستقل تایید نشده اند. برآوردهایی نیز از جانب تحلیلگران غربی بر اساس سرنخ های قابل مشاهده صورت گرفته است.

 

بسیاری از برآوردها بر سر یک نکته توافق دارند: کارزار استراتژیک بمباران روس ها با نرخی غیرقابل جبران در حال مصرف کردن موشک های این کشور است. اگر این رویه ادامه پیدا کند، روسیه به نقطه ای خواهد رسید که دیگر توانایی انجام حملات دسته جمعی و گسترده به صورت یک یا دو هفته یکبار را نخواهد داشت، حتی اگر به سراغ ذخیره های استراتژیکش نیز برود.

اوکراین می گوید که روسیه تنها سه حمله گسترده دیگر تا رسیدن به این نقطه فاصله دارد. اما زرادخانه موشک های روسیه هرگز ته نخواهد کشید، حتی اگر زرادخانه موشکی این کشور آنطور که غربی ها و اوکراین می گویند کاهش یافته باشد. تاکنون، روسیه علیرغم تحریم های گسترده غرب توانسته به تولید موشک های کروز مدرن خود ادامه داده و باز هم بر اساس گزارش و ادعای رسانه های غربی و اوکراینی، قصد خرید موشک از ایران را دارد، علاوه بر پهپادهایی که ظاهراً از ایران خریداری کرده است.

خلاصه اینکه حملات موشکی روسیه به اوکراین ادامه خواهند داشت اما ممکن است دیگر مانند گذشته پرتکرار نباشند و به جای آن ها از پهپادهای با قابلیت حمل مهمات بیشتر استفاده شود. اما برای رسیدن به این هدف استراتژیک بمباران و از بین بردن سیستم انرژی اوکراین، روسیه باید بتواند بسیار بیشتر از مقیاس امروزی و با قدرت و شدت بیشتری اوکراین را بمباران کند.

برآوردهای اوکراین از تعداد موشک هایی که برای روسیه باقی مانده است

با جزییات ترین ادعای اوکراین در مورد شرایط موشکی روسیه در چارتی که توسط الکسی رزنیکوف، وزیر دفاع اوکراین در ۲۲ نوامبر گذشته در قالب یک توییت آمده بود منتشر شد، چارتی که تغییر در محتویات زرادخانه موشکی روسیه از ۲۳ فوریه و پیش از شروع حمله همه جانبه به اوکراین تا ۱۸ نوامبر را نشان می داد. این چارت می گوید که تعداد موشک های بالستیک اسکندر روسیه از ۹۰۰ فروند به ۱۱۹ فروند رسیده است و در طی این مدت نیز تنها ۴۸ فروند جدید از این نوع موشک در روسیه ساخته شده است. رزنیکوف مدعی است که روسیه ۳۹۱ فروند از ۵۰۰ فروند موشک کروز کالیبر خود را نیز مصرف کرده و در این مدت تنها ۱۲۰ فروند جدید ساخته است.

در مورد موشک های کروز Kh-101 نیز ۱۳۲ موشک شلیک شده و تنها ۱۴۴ فروند دیگر در زرادخانه موشکی این کشور باقی مانده در حالی که تنها ۱۲۰ فروند جدید ساخته شده است. باز هم به ادعای رزنیکوف، روسیه نیمی از ذخیره ۳۰۰ فروندی موشک های کروز Kh-555 و ۱۶ فروند از ۴۲ فروند موشک بالستیک Kinzhal خود را مصرف کرده است هر چند در این مدت ۱۶ موشک را جایگزین کرده است. موشک های ضد کشتی روسی مانند Onyx نیز تغییر کاربری داده شده و برای هدف قرار دادن اهداف زمینی اوکراین به کار گرفته شده اند. چارت رزنیکوف نشان می دهد که روسیه ۱۲۳ فروند از ۴۷۰ فروند خود از این موشک را شلیک کرده است.

همچنین این چارت اعداد و ارقامی در مورد دیگر موشک های روسیه نیز ارائه می کند. موشک های Kh-22 و  Kh-32 که پیش از جنگ ۳۷۰ فروند آن ها در زرادخانه روسیه دیده می شد و ۲۵۰ فروند آن ها استفاده شده است. همچنین تا پیش از شروع جنگ در اوکراین، روسیه ۵۰۰ فروند موشک Kh-35 در اختیار داشت که در طی ۱۱ ماه گذشته ۳۶۰ فروند دیگر از آن تولید کرده و ۵۰۴ فروند را نیز شلیک کرده است.

چارتی که وزارت دفاع اوکراین در ۲۲ نوامبر گذشته منتشر کرد، تعداد موشک های نقطه زنی که روسیه در زرادخانه موشکی خود دارد، موشک هایی که در طی دوران جنگ ساخته و موشک هایی که به کار گرفته شده است را نشان می دهد. به محض اینکه روسیه صدها موشک دیگر در ماه دسامبر به سمت اوکراین شلیک کرد، چارت رزنیکوف به سرعت اعتبار تاریخی خود را از دست داد و دیگر آپدیت نبود. در یک بیانیه تازه تر که در ۴ ژانویه توسط وادیم اسکیبیتسکی، سخنگوی اداره اصلی اطلاعات وزارت دفاع اوکراین صورت گرفته، روسیه موشک های پیشرفته کافی برای تا سه حمله بزرگ به اوکراین را دارد، اگر در هر کدام از این حملات از حدود ۸۰ موشک استفاده شود.

دیگر مقامات رسمی اوکراین نیز برآوردهای مشابهی داشته اند. بعد از آن، اسکیبیتسکی تصریح کرد که روسیه منتظر خواهد ماند تا کارخانجات این کشور موشک های کافی برای حملات بعدی تولید کنند و معمولاً هر ماه ۵۰ موشک کروز جدید توسط روسیه تولید می شود. در مورد موشک های بالستیک، کیریلو بودانوف رییس بخش اطلاعات ارتش اوکراین می گوید که روسیه به ندرت توانسته موشک اسکندر تولید کند و تولیدات این کشور در مورد این موشک، از زمان شروع جنگ تقریباٌ صفر بوده است. به نظر می رسد که تولید موشک های جدید Kinzhal نیز بسیار پایین بوده، ادعایی که وزارت دفاع اوکراین کرده است.

اما روسیه با تبلیغات سعی کرده به این ادعاها واکنش نشان دهد. دمیتری مدودف، معاون رییس شورای امنیت روسیه در ماه دسامبر اعلام کرد که کشورش تولید سلاح های نسل جدید را تسریع خواهد بخشید. مسکو در ۲۹ دسامبر اعلام کرد که هرگز زرادخانه موشک های کالیبر این کشور به پایان نخواهد رسید. در بیانیه مسکو به دیگر موشک ها اشاره ای نشده بود اما ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه، مکرراً در مورد توسعه سلاح های هایپرسونیک جدید سخن گفته است. روسیه در تعطیلات سال نو میلادی نیز به بمباران اوکراین ادامه داد. از آن زمان به بعد، تقریباً دو هفته گذشته و هنوز هیچ حمله گسترده ای از جانب روسیه صورت نگرفته است. اما ناتالیا هومنیوک، سخنگوی فرماندهی عملیات جنوبی اوکراین در ۱۱ دسامبر تصریح کرد که روسیه برای یک عملیات گسترده بسیار بزرگ در زمانی بسیار زود آماده می شود.

تحلیل های کارشناسان از تولید و استفاده روسیه از موشک های بالستیک و پیشرفته

برآوردهای اوکراین در مورد تعداد موشک های باقی مانده برای روسیه را باید با دیده تردید نگریست. اوکراین یکی از طرف های مستقیم این جنگ بوده و وزارت دفاع این کشور بر کنترل اطلاعات و توانایی جذب کمک های نظامی از دیگر کشورها متمرکز است. اما اطلاعات اوکراین با برخی از بدبینانه ترین برآوردها در مورد اینکه سرعت روسیه در تولید موشک های کروز جدید چقدر است سخن می گوید. همچنین شواهدی واضح وجود دارد که نشان می دهد زرادخانه موشکی روسیه در حال کاهش است. در شروع حمله همه جانبه به اوکراین، روسیه به طور گسترده از مدرن ترین موشک هایش استفاده کرد.

با گذشت زمان، روسیه شروع به استفاده ترکیبی از موشک های جدید و مدل های قدیمی تر کرد، حتی موشک های قدیمی با دقت کم که در دوران اتحاد جماهیر شوروی ساخته شده بودند. در بمباران های اخیر، روسیه موشک های کروز قدیمی Kh-55 را بدون کلاهک انفجاری پرتاب می کرد تا سیستم های دفاع هوایی اوکراین را مشغول کرده و به اشتباه بیندازد. بر اساس تحلیلی که توسط بنیاد جیمزتون صورت گرفته، برخی موشک های دوران اتحاد جماهیر شوروی که توسط روسیه در اوکراین به کار گرفته شده اند دیگر قابل تولید نیستند و دیگر موشک ها با نرخی بسیار کم بازتولید می شوند. نیروهای روسی همچنین موشک های ضد کشتی مانند Onyx و موشک های ضد هوایی سیستم S-300 را تغییر کاربری داده و برای حمله به اهداف زمینی به کار گرفته اند که نشان می دهد آن ها مجبور شده اند از چیزهایی که دارند استفاده کنند.

چندین تحقیق منبع باز نیز دستکم تا حدودی این ادعاها را تایید می کنند که اخیراً روسیه از موشک هایی استفاده می کند که در اوایل سال جاری تولید شده اند که می تواند نشانی از کاهش ذخیره زرادخانه موشکی روسیه باشد. تیمی از مرکز تحقیقات Conflict Armament Research مستقر در بریتانیا که منابع تسلیحاتی را ردگیری می کند، بر اساس تحلیل حمله صورت گرفته در ۲۳ نوامبر به این نتیجه رسیده که در این حمله از ۳ موشک Kh-101 استفاده شده که شماره سریال هایشان نشان می دهد تنها چند ماه پیش تر تولید شده اند. این مرکز تحقیقاتی می گوید که این موضوع می تواند نشان دهنده کاهش زرادخانه موشک های کروز روسیه باشد اما این کشور هنوز هم تولید این موشک ها را دارد.

مجله Long War نیز که به تحلیل و گزارش جنگ ها می پردازد، بر اساس بررسی تصاویر شماره سریال ۱۶ موشک ساقط شده Kh-101 به این نتیجه رسیده که ۶ فروند از این موشک ها در سال ۲۰۲۲ تولید شده اند. بر اساس تحلیل های صورت گرفته روی داده های محدود، محافظه کارانه ترین برآورد مجله مذکور این است که روسیه می تواند هر چهار یک روز یک موشک Kh-101 تولید کند. جیمزتاون برآورد کرده است که حداکثر ظرفیت تولید سالانه روسیه بیش از ۲۲۵ موشک در مجموع نخواهد بود که شامل موشک های کروز Onyx, Kalibr, Kh-101, 9M729 و Kh-59 و موشک های بالستیک اسکندر نیز می شود.

مقاله ای که در ماه ژوئن توسط مرکز تحلیل سیاست اروپایی تهیه شده، روسیه ساعات کار کارخانه های موشک سازی خود را به شدت افزایش داده و این کارخانه ها بیش از ظرفیت شان مشغول به کار هستند. یکی از این کارخانه ها، کارخانه Novator است که تا قبل از حمله روسیه به اوکراین، سالانه ۱۲۰ فروند موشک کالیبر و چند ده موشک اسکندر تولید می کرد. همچنین کارخانه Votkinsk در تولید موشک های اسکندر، Yar و Bulava مشارکت دارد که تولیدشان از سال ۲۰۲۲ از ۵۰ موشک در سال به ۶۰ موشک در سال رسیده است. نکته جالب اینکه، این برآوردها بسیار خوش بینانه تر از برآوردهای اوکراینی هاست که اطلاعات ارتششان می گوید روسیه هر ماه ۳۰ موشک Kh-101 و ۲۰ موشک کالیبر تولید می کند.

همچنین غربی ها بر این باورند که روسیه امیدوار است موشک های بالستیک از ایران دریافت کند، ایرانی که دکترین نظامی آن حول موشک ها و پهپادها شکل گرفته و توان تولید هر دو در تعداد انبوه را داراست. جان کیربی، سخنگوی شورای امنیت ملی ایالات متحده گفته است که رابطه روسیه با ایران به یک «مشارکت همه جانبه دفاعی» تبدیل شده و روسیه نیز در مقابل تکنولوژی پیشرفته در اختیار ایران قرار می دهد. علیرغم اینکه ایران در ابتدا این موضوع را رد کرد اما چند ماه بعد از شروع جنگ در اوکراین پذیرفت که تعدادی پهپاد را پیش از شروع جنگ در اختیار روسیه قرار داده است اما مقامات غربی مدعی هستند که ایران صدها فروند پهپاد کامیکازه شاهد ۱۳۶ و شاهد ۱۳۱ در اختیار روسیه قرار داده که در حمله به شهرهای اوکراین به کار گرفته شده اند.

در این میان، سرویس امنیتی اسراییل نیز مدعی شده که ایران می خواهد برد موشک هایی که قرار است به روسیه بفرستد را محدود کند.  ماه گذشته، میخاییلو پودولیاک، مشاور دفتر ریاست جمهوری اوکراین، مدعی شد که ایران هنوز موشک در اختیار روسیه قرار نداده و فشارهای دیپلماتیک، تهدید به تحریم های بیشتر و مشکلات سیاسی داخلی باعث شده که ایران فعلاً در ارسال موشک به روسیه مردد باشد.

روسیه از تحریم های محدود کردن فروش قطعات الکترونیکی به این کشور فرار می کند

دقیق ترین و پیشرفته ترین موشک ها به قطعات الکترونیکی پیشرفته نیاز دارند. تحریم هایی علیه روسیه برای محدود کردن دسترسی این کشور به این تکنولوژی نیز در یک سال اخیر از جانب غرب صورت گرفته است. اما علیرغم این تحریم ها، روسیه ظاهراً توانسته به تولید سلاح های خود ادامه دهد. برخی منابع امنیتی گفته اند که ظاهراً روسیه پیش از فوریه ۲۰۲۲ توانسته مقادیر زیادی ریزپردازنده غربی خریداری و ذخیره نماید.

بر اساس گزارش ماه آگوست موسسه خدمات متحد سلطنتی، بیش از ۴۵۰ قطعه ساخت غرب در سلاح های روسی به کار رفته در اوکراین یافت شده است که عمده آن ها از ایالات متحده، اروپا و آسیا در سال های پیش از حمله خریداری شده است. بسیاری از قطعات ریز الکترونیکی که در سلاح های روسی پیدا شده بسیار قدیمی بوده اند. همچنین کارشناسان اوکراینی و آمریکایی مدعی هستند که در پهپادهای شاهد ایرانی نیز قطعاتی ساخت غرب و حتی ایالات متحده پیدا کرده اند.

علاوه بر این، روسیه احتمالاً توانسته تحریم ها را دور بزند. رویترز مدعی شده که آمار گمرک روسیه نشان می دهد که در سال ۲۰۲۲ دستکم ۲.۶ میلیارد دلار قطعات کامپیوتر و الکترونیکی به روسیه وارد شده است، که دستکم ۷۷۷ میلیون دلار از این قعطات توسط کمپانی های غربی تولید شده که ریزپردازنده هایشان در سیستم های تسلیحاتی روسیه یافت شده است. گفته می شود که روسیه از طریق کمپانی های میانجی در ترکیه، هنگ کنگ و جاهای دیگر این تحریم ها را دور می زند اما حتی برخی از آمار گمرک روسیه از ارسال مستقیم قطعات از اتحادیه اروپا به روسیه خبر می دهد.

خلاصه اینکه کنترل صادرات به اندازه کافی برای جلوگیری از دسترسی روسیه به قطعات الکترونیکی که برای ساخت موشک های پیشرفته به آن ها نیاز دارد، موثر نبوده است. هیچ نشانه ای دیده نمی شود که روسیه بخواهد حملاتش به زیرساخت های انرژی اوکراین را متوقف کند. اما منابع محدود می تواند تعداد این حملات را کاهش داده یا روسیه را وادار به تغییر استراتژی نماید.