جنگنده Sukhoi Su-35 با نام ناتو Flanker-E، یک جنگنده نسل چهارم++ چندمنظوره برتری هوایی اَبَرمانورپذیر، طراحی شده توسط شرکت سوخو و ساخته شده توسط شرکت KnAAPO روسیه است. این جنگنده تا پیش از ورود جنگنده سوخو-۵۷ به خدمت در سال ۲۰۲۰، به‌عنوان پیشرفته‌ترین جنگنده روسیه محسوب می‌شد.
توسعه جنگنده سوخو-۳۵ از دهه ۸۰ میلادی و از روی جنگنده Su-27 آغاز شد. این جنگنده در ابتدا با اسم Su-27M معرفی شد؛ در واقع روس‌ها به دنبال ساخت نسخه‌ی قوی‌تر جنگنده Su-27 با قابلیت مانورپذیری بیشتر، آویونیک بهتر، برد بلندتر و موتورهای قدرتمندتر بودند. از این رو، اولین نسخه این جنگنده در ژوئن سال ۱۹۸۸ اولین پرواز خود را انجام داد و تا پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ۱۵ فروند از این جنگنده یعنی سوخو-۲۷ ام ساخته شد.
بعد از فروپاشی شوروی، شرکت سوخو اسم این جنگنده را به Su-35 تغییر داد تا در بازارهای صادراتی جلب توجه کند. در سال ۲۰۰۳، شرکت سوخو، دومین به‌روزرسانی بزرگ خود را بر روی این جنگنده‌ها آغاز کرد و اولین پرواز در فوریه سال ۲۰۰۸ انجام شد. هدف از این کار، به‌روز نگه داشتن ناوگان نیروی هوایی روسیه و پر کردن خلاء موجود بین جنگنده های نسل چهارم و نسل پنجم تا آماده شدن جنگنده‌های نسل پنجمی پروژه Sukhoi PAK FA روسیه بود.
جنگنده سوخو-۳۵ به عنوان جنگنده “نسل چهارم++” شناخته می شود و تا پیش از جنگنده نسل پنجم سوخو-۵۷ به‌عنوان قوی‌ترین و پیشرفته‌ترین جنگنده برتری هوایی روسیه برای انجام ماموریت‌های مختلف دفاعی و هجومی محسوب می‌شد.
طراحی و توسعه جنگنده Su-35
اولین هواپیمای طراحی شده برای طرح جنگنده Su-35 در اوایل دهه ۱۹۸۰ طراحی شده است، درست زمانی که جنگنده Su-27 وارد خدمت ارتش شوروی شد. نسخه نهایی جنگنده Su-27 با اسم T-10S شناخته می‌شود. در سال ۱۹۸۲ کار بر روی طرح به‌روز شده جنگنده Su-27 شروع شد و در سال ۱۹۸۳ این طرح پذیرفته شده و با اسم Su-27M و اسم پایه T-10M شناخته شد.
طرح جنگنده Su-27M، به‌طور گسترده با جنگنده Su-27 یکسان است ولی در ساخت بدنه Su-27M از کانارد های کوچکی در میان کابین جنگنده استفاده شده است که کمی جلوتر از بال های اصلی قرار دارد. استفاده از کانارد به جنگنده این امکان را می‌دهد تا بدون طراحی و تقویت دوباره سازه اصلی بتوان مانورهایی با شدت بالاتر را اجرا کرد.
سایر تغییرات این نسخه شامل باله های دم بلندتر، توانایی سوختگیری هوایی و چرخ‌های بزرگتر در قسمت جلوی بدنه است. علاوه بر موارد فوق یکی از وجه تمایزهای این جنگنده استفاده از سامانه کنترل آتش جدید است.
از دیگر ویژگی‌های این جنگنده می‌توان به موتورهای توربوفن قوی‌تر و استفاده از مواد کامپوزیتی سبک و آلیاژهای آلومینیوم و لیتیوم در ساختار هواپیما اشاره کرد.
رادار نصب شده بر روی این جنگنده، چند منظوره بوده و توانایی شناسایی اهداف زمینی را دارد.
رادار N011 Bars زمانی که اولین بار بر روی Su-27M نصب شد جنگنده را از یک هواپیمای مختص پدافند هوایی به یک جنگنده چند منظوره تبدیل کرد. برخلاف رادار N001 Myech که بر روی سوخو ۲۷ نصب شده و توانایی شناسایی ۱۰ هدف را دارد و به طور همزمان می تواند دو موشک را فقط بر علیه یک هدف هدایت کند، رادار نصب شده بر روی Su-27M توانایی شناسایی ۱۵ هدف را داشته و توانایی درگیری با ۶ هدف را دارد.
علاوه بر رادار اصلی، یک رادار دیگر با اسم N012 در قسمت پشت جنگنده نصب شد تا موشکهای شلیک شده به سمت جنگنده را شناسایی کند. این طرح اولین بار بر روی Su-27M اجرا شد و این جنگنده اولین هواپیمای جنگی است که این قابلیت را دریافت کرد. در طراحی های بعدی، این رادار از عقب جنگنده سوخو-۳۵ حذف شد و سوخو-۳۵ های فعلی فاقد این رادار هستند؛ اما در بخش عقب مجهز به سیستمهای جنگ الکترونیک و جمینگ شدند.
تست و ظهور جنگنده Su-35
در سال ۱۹۸۷ شرکت سوخو شروع به ساخت اولین نسخه با اسم T10M-1 کرد که از نظر ظاهری مشابه T-10S بود. اولین پرواز این نسخه در تاریخ ۲۸ ژوئن سال ۱۹۸۸ توسط خلبان ارشد سوخو، اولگ تسوئی انجام شد.
بعد از ساخت دو پیش نمونه، طرح این جنگنده به خاور دور روسیه فرستاده شد تا در کارخانه KnAAPO تولید شود. اولین نسخه واقعی ساخته شده با اسم T10M-3 شناخته می شود. در واقع این نسخه، اولین نسخه اصلی Su-27M است که توسط کارخانه KnAAPO ساخته شده و اولین پرواز خود را در آوریل سال ۱۹۹۲ انجام داد. در این زمان اتحاد جماهیر شوروی از هم پاشیده بود و جریانات سیاسی باعث عقب افتادن تولید این جنگنده شد و تا سال ۱۹۹۵ تنها دو نسخه آزمایشی و ۹ نسخه اصلی از این جنگنده ساخته شد.
شرکت سوخو اولین بار طرح Su-27M (T10M-3) را در نمایشگاه هوایی Farnborough Airshow در سال ۱۹۹۲ به دید عموم گذاشت. سومین نمونه اولیه، T10M-3، در نمایشگاه هوایی دبی در سال ۱۹۹۳ رونمایی شد و در آن زمان سوخو نام این جنگنده را به “Su-35” تغییر داد. سوخو-۳۵ نمایش‌های هوایی متعددی را در چند سال آینده از جمله در نمایشگاه MAKS (نمایش هوایی) در سال ۱۹۹۳ و ۱۹۹۵ و همچنین نمایشگاه هوایی ILA برلین در سال ۱۹۹۴ انجام داد.
در طول تست پروازی و برنامه‌های آزمایشی Su-35، مشخص شد که هواپیما در حین انجام مانور کبری و تیل اسلاید کنترل خوبی ندارد. از این رو نسخه یازدهم Su-27M با شماره مدل T10M-11 توسط شرکت KnAAPO در سال ۱۹۹۵ انحصارا برای نصب موتور مجهز به نازل جهت‌دهی رانش بر روی آن ساخته شد. در نهایت این تغییر به ساخت اولین و تنها جنگنده Su-37 ختم شد.
۱۵ پیش نمونه تولید شده جنگنده Su-35 (یعنی Su-27M)
۱۵ نسخه پیش نمونه از Su-27M ساخته شده است که به ترتیب شرح آن به صورت زیر است:
از دو پیش نمونه با شماره بدنه ۸۶ و ۸۷ تصویری موجود نیست.
سوخو با شماره بدنه ۷۰۴ بستر آزمایشی بود و تصویری از آن موجود نیست.
لازم به ذکر است نسخه دهم جنگنده Su-27M با اسم T10M-10 مجهز به موتور های AL-41F1S شد تا آزمایشات مربوط به جنگنده Sukhoi Su-57 را انجام دهد. تصویر سوخو با شماره بدنه 710 در بالا مربوط به همین مدل است.
اولین نسخه رسمی: Su-27M/Su-35
نسخه تک سرنشینه است که با کد T-10M شناخته می‌شود. دو نسخه اولیه این مدل مجهز به ساختار متفاوت در قسمت جلوی بدنه است.
دومین نسخه رسمی: Su-37
نسخه اثباتگر تکنولوژی بوده و در واقع نسخه یازدهم Su-27M است که مجهز به سامانه کنترل پرواز، کابین جدید، رادار N011M و موتورهای AL-31FP مجهز به نازل جهت دهی رانش شده است.
سومین نسخه رسمی: Su-35UB
نسخه دو سرنشینه و آموزشی است که توسط کارخانه KnAAPO طراحی و ساخته شده است. این نسخه با اسم T-10UBM-1 شناخته شده و مجهز به بدنه مشابه Su-30MKK است. همچنین باله های دم این جنگنده نسبت به نسخه Su-27M بلندتر است. جنگنده Su-35UB مجهز به سامانه های الکترونیک جنگنده Su-30MKK است و همچنین موتورهای این نسخه از نوع AL-31FP و مجهز به نازل های جهت‌دهی رانش است. اگرچه جنگنده Su-35UB آموزشی است ولی تمام توانایی‌های یک جنگنده اصلی را دارد.
چهارمین نسخه رسمی: Su-35BM
نسخه تک سرنشینه و طراحی مجدد Su-27 است. این نسخه تغییرات قابل توجهی در ورودی های هوا دارد، رادار این نسخه به نوع N035 Irbis-E به‌روز شده است و همچنین موتورهای این نسخه AL-41F1S است که مجهز به نازل بردار رانش است. اسم دیگر این نسخه T-10BM می‌باشد.
پنجمین نسخه رسمی: Su-35S
سوخو-۳۵ اس طراحی دوباره طرح T-10BM برای نیروی هوایی روسیه و نسخه عملیاتی اصلی این جنگنده است. “S” مخفف کلمه روسی Stroyevoy به معنای “مبارز” است.
ویژگی‌های بارز جنگنده سوخو-۳۵
موتور AL-41F1S سوخو-۳۵ مجهز به نازل جهت‌دهی رانش است و سیستم بردار رانش Su-35 و سیستمهای یکپارچه کنترل پرواز و رانش به هواپیما اجازه می‌دهد تا به «ابرمانورپذیری» دست یابد و آن را قادر می‌سازد تا مانورهای پس از استال را با سرعت‌های پایین انجام دهد.
موتور AL-41F1S به جنگنده Su-35 توانایی برای حفظ سرعت مافوق صوت بدون استفاده از پس سوز را می‌دهد. به گفته کارلو کاپ از اندیشکده ایر پاور استرالیا، چنین ویژگی “سوپرکروز” به Su-35 اجازه می‌دهد تا با حریف با سرعت و ارتفاع بیشتری درگیر شود و برد موشکهای دوربرد خود را ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش دهد.
جنگنده Su-35 از رادار قدرتمند آرایه فازی اسکن الکترونیکی منفعل N035 Irbis-E بهره می‌برد. این رادار توانایی شناسایی اهداف را از فاصله ۴۰۰ کیلومتری دارد. این رادار توانایی شناسایی ۳۰ هدف را داشته و می‌تواند با ۸ هدف به صورت همزمان درگیر شود. علاوه بر موارد فوق، رادار مذکور توانایی شناسایی اهداف زمینی با ارائه تصاویر با وضوح بالا از زمین با استفاده از حالت دیافراگم مصنوعی (SAR) را نیز دارد.
طبق برخی منابع، جنگنده Su-35 توانایی شناسایی و انهدام جنگنده F-15 را از فاصله ۴۰۰ کیلومتری، جنگنده F-16 F/A-18 و تایفون را از فاصله ۳۰۰ تا ۳۵۰ کیلومتری، جنگنده F-35 از فاصله ۶۰ و جنگنده F-22 را از فاصله ۳۵ کیلومتری دارد. رادار پالس داپلر جنگنده F-15، بردی حدود ۱۷۵ کیلومتر دارد.
برد سامانه هدفگیری لیزری پنج محور CMP (Circular Error Probable) برای اهداف هوایی تا 20 کیلومتر و برای اهداف در زمین 30 کیلومتر می‌باشد.
جنگنده Su-35 برای مقابله با دشمن مجهز به سامانه جنگ الکترونیک L175M Khibiny-M است. این سامانه برای یافتن جهت رادیویی و کاوش در تابش منبع سیگنال طراحی شده است که به آن امکان می‌دهد پارامترهای سیگنال منعکس شده از جنگنده را مخدوش کند. از این رو، این سامانه کمک می‌کند تا جنگنده دیرتر شناسایی شود، جنگنده را در برابر بازتاب‌های کاذب می‌پوشاند، باعث ایجاد مشکل برای دشمن جهت پیدا کردن مسافت، سرعت و موقعیتهای زاویه جنگنده می‌شود و زمان و سختی پیدا کردن جنگنده در حالت اسکن فعالِ درلحظه (real-time) در رادار دشمن را افزایش می‌دهد.
بر روی دماغه جنگنده از یک سامانه هدفگیری مادون قرمز با اسم OLS-35 نیز استفاده شده است. سامانه OLS-35 توان ایجاد پوشش 90+/- درجه را در azimuth و زاویه -15 و +60 درجه در ارتفاع را داشته و می‌تواند جنگنده دشمن را زمانی که از روبرو نزدیک شود در ۵۰ کیلومتری کشف و رهگیری کند. همچنین جنگنده دشمن را از پشت با پس سوز روشن در فاصله ۹۰ کیلومتر کشف و رهگیری می‌کند.
در بخش کابین، در حالی که طراحی کابین Su-27M دارای تجهیزات آویونیکی مناسب یک جنگنده چند منظوره بود، اما در آزمایشات پروازی، ناکارآمدی امکانات کابین برای به‌کارگیری و استفاده موثر از تسلیحات جنگنده مشخص شد. بنابراین، کابین خلبان و سیستمهای آن مجددا باز طراحی و بهینه سازی شد. در طراحی جدید، سیستم مدیریت اطلاعات مجموعه آویونیک جنگنده به گونه‌ای تغییر یافت که اکنون دارای دو کامپیوتر دیجیتال برای پردازش اطلاعات سیستمهای کنترل پرواز و تسلیحات است. اطلاعات روی دو نمایشگر LCD چندکاره ۹ × ۱۲ اینچ (۲۳ سانتی‌متر × ۳۰ سانتی‌متر) نمایش داده می‌شود. خلبان همچنین می‌تواند اطلاعات حیاتی پرواز را بر روی صفحه نمایشگر روبرویی (HUD) مشاهده کند و همچنین دسته کنترل پرواز جنگنده به قابلیت Hands On Throttle- And-Stick (HOTAS) مجهز شده است. با قابلیت HOTAS، خلبانان قادر به انجام تمام وظایف حیاتی و پرواز با هواپیما بدون نیاز به برداشتن دست خود از دسته کنترل پرواز هستند.
سوخو-۳۵ در بخش تسلیحات به یک توپ خودکار ۳۰ میلیمتری GSh-30-1 مجهز شده است. این جنگنده دارای ۱۲ جایگاه حمل خارجی (Hardpoints) برای بارگیری انواع موشک‌ها برای اهداف هوایی، زمینی و دریایی و همچنین موشکهای ضد رادار است. این هاردپوینت‌ها همچنین می‌توانند انواع بمب‌های هدایت شونده را بارگیری کنند. ترتیب ١٢ جایگاه نصب تسلیحات به این صورت است که دو جایگاه در نوک بال‌ها و شش جایگاه در زیر بال‌ها (هر بال سه جایگاه) و چهار جایگاه در زیر شکم جنگنده است.
بازار صادرات جنگنده Su-35
جنگنده سوخو-۳۵ برای جذب مشتری صادراتی در سال ۱۹۹۳ در دبی و با خلبانی Viktor Pugachev اقدام به یک درگیری هوایی با جنگنده Su-30MK کرد. بعد از این جریان، جنگنده بار دیگر در برلین، پاریس و مسکو در نمایشگاه‌های هوایی پرواز کرد و ویژگی‌های خود را به عموم مردم نشان داد.
در اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی و اوایل دهه ۲۰۰۰ شرکت سوخو مذاکراتی با مقامات کره جنوبی برای فروش جنگنده انجام دادند، اما مذاکرات موفقیت آمیز نبود. این شرکت همچنین طرح های خود را به کشورهای برزیل، چین و امارات عرضه کرد.
مصر یکی از مشتریان اصلی Su-35 بود و سفارش خرید ۲۴ فروند از این هواپیما را به روسیه داد. اما این سفارش به علت تهدیدهای آمریکا لغو شد. آمریکا مصر را تهدید کرده بود در صورتی که از روسیه جنگنده بخرد تحت تحریم‌های آمریکا قرار خواهد گرفت. همچنین اندونزی نیز که سفارش ۱۱ فروند از این جنگنده را داده بود در کنار الجزایر به دلایل مشابه، سفارش و برنامه‌های خرید سوخو-۳۵ را لغو کردند.
در حال حاضر روسیه با ۸۸ و چین با ۲۴ فروند از جمله کاربران اصلی این جنگنده محسوب می‌شوند.
بنا به تخمین شرکت سوخو، این شرکت توانایی فروش ۱۶۰ فروند از این جنگنده را به کشورهای آمریکای لاتین، آسیای جنوب شرقی و خاورمیانه دارد. اولین سری سفارش این جنگنده توسط وزارت دفاع روسیه در سال ۲۰۰۹ انجام شده است که به تعداد ۶۴ فروند بود.
مشخصات جنگنده سوخو-۳۵:
کاربری: جنگنده مولتی‌رول (چندمنظوره)، جنگنده برتری هوایی
سازنده: شوروی/روسیه
سال ساخت: نسخه Su-27M سال ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۵ و نسخه Su-35S سال ۲۰۰۷ تاکنون
اولین پرواز: نسخه Su-27M سال ۱۹۸۸ و نسخه Su-35S سال ۲۰۰۸
طول: ۲۱/۹ متر
طول بال: ۱۵/۳ متر
ارتفاع: ۵/۹ متر
خدمه: ۱ نفر
وزن خالی: ۱۹/۰۰۰ کیلوگرم
بیشترین وزن برخاست: ۳۴/۵۰۰ کیلوگرم
نوع موتور: ۲ موتور توربوفن پس سوز دار Saturn AL-41F1S
بیشترین سرعت: ۲/۴۰۰ کیلومتر در ساعت
بیشترین برد: ۳/۶۰۰ کیلومتر
سقف پروازی: ۱۸/۰۰۰ متر (۵۹ هزار پا)
تسلیحات قابل حمل جنگنده Su-35:
توپ اصلی: توپ ۳۰ میلیمتری GSh-30-1
بمب‌های هدایت تلویزیونی KAB-500KR و KAB-1500KR و GBU-500T و GBU-1000T
بمب‌های هدایت لیزری KAB-500L و KAB-1500L و GBU-500 و GBU-1000
بمب هدایت شونده KAB-500OD
بمب هدایت ماهواره‌ای KAB-500S-E
راکت ۳۴۰ میلیمتری S-25
موشک هوا به هوا کوتاه‌برد Vympel R-73 با برد 30 کیلومتر
تمامی نسخه‌های موشک هوا به هوا میان‌برد Vympel R-27 با برد 40 تا 170 کیلومتر
موشک هوا به هوا میان‌برد Vympel NPO R-77 با برد 80 تا 200 کیلومتر
موشک هوا به هوا Vympel R-37M با برد 400 کیلومتر
موشک هوا به سطح Kh-29 با برد 10 تا 12 کیلومتر
موشک هوا به سطح 3M-14AE با برد 300 کیلومتر
موشک کروز Kh-36 با برد 120 کیلومتر
موشک کروز Kh-65SE با برد 600 کیلومتر
موشک کروز Kh-SD با برد 300 تا 1,900 کیلومتر
موشک ضد کشتی Kh-31A/AD با برد 25 تا 105 کیلومتر
موشک ضد کشتی Kh-59 با برد 290 کیلومتر
موشک ضد کشتی Kh-35U با برد 300 کیلومتر
موشک ضد کشتی 3M-54AE1 با برد 300 کیلومتر
موشک ضد کشتی Kh-61 با برد 300 تا 600 کیلومتر
موشک ضد رادار Kh-25MP با برد 60 کیلومتر
موشک ضد رادار Kh-31P با برد 110 کیلومتر
موشک ضد رادار Kh-58 با برد بیش از 120 کیلومتر
تصاویر بیشتر از جنگنده سوخو-۳۵:
