سامانه های دفاع موشکی سطح به هوای روسیه همچنان در صدر اخبار رسانه های جهان قرار دارد. سامانه دفاع موشکی سطح به هوای برد بلند S-400 (اس-۴۰۰) این کشور به ترکیه فروخته شده و در روزهای اخیر اولین قطعات آن بدست ترک ها رسیده است. این اتفاق با بهت و حیرت کشورهای غربی مواجه شده و در این میان ایالات متحده بیش از همه ناراضی بوده و واکنش نشان داده است. این موضوع در حالی است که نمونه های قدیمی تر این سامانه یا همان S-300 نیز به برخی دیگر از کشورها از جمله سوریه فروخته شده است.
در ماه های اخیر صحبت های زیادی در مورد خرید این سامانه دفاعی برد بلند روسی توسط کشورهای حاشیه خلیج فارس و البته ایران (S-300) صورت گرفته که بدون شک با مخالف ایالات متحده مواجه خواهد شد زیرا کشورهای حاشیه خلیج فارس همواره از شرکای نظامی این کشور بوده و به طور سنتی سامانه های دفاع موشکی این کشور را خریداری می کرده اند. با توجه به قابلیت های سامانه دفاع موشکی S-400 جای تعجب ندارد که فروش آن به برخی کشورها در صدر اخبار رسانه های بین المللی قرار گرفته است. اما واقعیت این است که ارزش سامانه های دفاع موشکی سطح به هوای برد بلند به طور مستقیم با توانایی های تئوریک آن ها همخوانی ندارد و بیش از همه به کسانی که از آن ها استفاده می کنند و چگونگی استفاده از آن ها بستگی دارد.
ارزش سامانه دفاع موشکی
سیستم های دفاع موشکی سطح به هوای برد بلند، از جمله سامانه های S-300 و S-400 روسیه، سلاح های بسیار قدرتمندی هستند. S-400 بدون شک یکی از بهترین سیستم های دفاع موشکی است که امروزه در سرویس بوده و در بازار فروخته می شود. از آن مهم تر این که یک سامانه بسیار پیشرفته تر و توانمندتر به نام S-500 نیز در حال آزمایش و توسعه است که در سال های آینده رونمایی خواهد شد. برتری و قدرت سامانه های S-300 و S-400 در واقع دسترسی بسیار وسیع و بلند، انعطاف آن ها برای حمله به اهداف مختلف (عمدتاً هواپیماها و البته موشک های کروز و بالستیک با قدرت کمتر) و سنسورهای پیچیده آن ها مربوط می شود که روس ها ادعا می کنند توانایی های ضد پنهانکاری دارند.
قابلیت های سیستم دفاعی S-400 خریداری شده توسط ترکیه
در دستان خدمه کارآمد و به خوبی آموزش دیده، سیستم های دفاع موشکی سطح به هوای برد بلند مانند S-400 می تواند صدمات قابل توجهی به دشمن وارد نمایند. برد بلند این سیستم ها به آن ها اجازه می دهد که هواپیماهای توانمند ساز دشمن مانند هواپیماهای سوخت رسان یا اخطار سریع و هواپیماهای کنترلی را در فاصله ای دور از خود مورد هدف قرار دهند. توانمندی های منعطف آن ها در هدفگیری می تواند دفاعی بی نقص در مقابل انواع مختلف تهدیدات و حملات داشته باشند. توانایی های محدود ضد پنهانکاری این سیستم ها نیز این پتانسیل را ایجاد می کند که برخی از بهترین هواپیماهای جنگی در حال خدمت نیز خطر مورد هدف قرار گرفتن را حس نمایند.
محدودیت توانمندی های سامانه های دفاع سطح به هوای روسی
اما با وجود این توانمندی های تئوریک قابل توجه، سامانه های دفاع موشکی سطح به هوا مانند S-400 به همان اندازه محیطی که در آن قرار گرفته اند خوب هستند یعنی این که این سیستم ها بسیته به نوع تهدیدی که با آن مواجه می شوند می توانند موثر یا ضعیف باشند. برای مثال سامانه S-400، می تواند خطری بالقوه و بسیار توانمند برای حملات محدود دشمن باشد اما حتی یک گردان کامل S-400 نیز تنها ۸ لانچر پرتاب موشک دارد که هر کدام توانایی پرتاب ۴ موشک را دارند. ۳۲ موشک، در مجموع، می توانند یک لایه دفاعی موثر و خطرناک برای مقابله با تهدیدهای هوایی در مقیاس محدود باشند.
اما اگر یک گردان S-400 به تنهایی عمل کرده یا توسط دیگر سیستم های دفاع هوایی مدرن حمایت نشود، به احتمال فراوان موشک های کافی برای مقابله با یک حمله گسترده و قاطع نخواهد داشت. این موضوع بیش از هر جایی در خاورمیانه صحت دارد، جایی که مشتریان بسیاری وجود داشته که هر کدام تنها چندین آتشبار از سیستم های گرانقیمت دفاعی را دارند- هر آتشبار بخش کوچکی از یک گردان دفاعی است- و این بدان معناست که هر یک از این کشورها و سامانه های دفاعی آن ها در جمع ۱۶ موشک آماده برای دفاع در مقابل حملات هوایی دارند. همچنین علیرغم برد تئوریک قابل توجه این سیستم ها- موشک پیشرفته ۴۰N6E روسیه ظاهراً بردی ۴۰۰ کیلومتری دارد- اما سامانه های دفاع موشکی سطح به هوا مانند اس-۴۰۰ هنوز هم در مقابل حملات موشکی از فاصله های دورتر از دسترس خود آسیب پذیر هستند.
م
علاوه بر این، فاکتورهای جغرافیایی قابلیت ها و توانمندی های این سامانه ها را تحت الشعاع قرار می دهد و مناطق کوهستانی می تواند تا حدود زیادی سنسورهای این سیستم را ناکارآمد سازد. یک هدف با سطح پرواز پایین نیز می تواند از شرایط محیطی و جغرافیایی اینچنینی و انحناهای زمینی سود برده تا از رهگیری شدن توسط سامانه دفاع موشکی S-400 جلوگیری نماید. از این رو سامانه S-400 در مقابل موشک های کروزی که در ارتفاع پایین پرواز می کنند، در مسافت های بسیار پایین تر (چند ده کیلومتر به جای چند صد کیلومتر) می تواند موفق عمل کند. در آخر اینکه یک آتشبار تنها و محدود S-400 یا حتی یک گردان کامل نیز در مقابل حملات متعدد از فاصله بسیار دورتر از دسترس خود آسیب پذیر بوده و ممکن است حتی بدون نابود کردن یک هواپیمای دشمن نیز خود نابود شود.
طراحی شده برای کار تیمی
کشورهای دارنده سیستم دفاع موشکی S-300 و S-400
این فاکتورها باعث تاکید بر این واقعیت کلیدی در مورد سامانه های دفاع موشکی سطح به هوا مانند S-300 و S-400 است که این سیستم های هیچگاه برای عملیات های محدود و در تعداد کم و محدود طراحی نشده اند و تنها در صورتی که بخشی از یک سیستم دفاع هوایی یکپارچه و وسیع باشند می توانند موثر واقع شوند. یک سیستم دفاع هوایی یکپارچه از لایه های مختلفی از سامانه های دفاع سطح به هوا- از سامانه های با برد بسیار کوتاه تا برد بسیار بلند- تشکیل می شود. این سیستم یکپارچه همچنین شامل رادارهای مختلف و سنسورهای دیگری برای شناسایی انواع مختلفی از اهداف دشمن است. هر چه یک سامانه یکپارچه دفاع هوایی بزرگتر (پوشش جغرافیایی بیشتر)، متراکم تر (بر اساس تعداد سامانه های مختلف داخل کل سیستم دفاعی یکپارچه) و از لحاظ تکنولوژیکی پیشرفته تر باشد، توانایی آن برای محافظت از حریم هوایی منطقه مورد نظر بیشتر خواهد بود.
موشک های مورد استفاده در سیستم های دفاع موشکی روسیه
سامانه های دفاع موشکی سطح به هوا اگر چه بخش بسیار مهمی از هر سیستم دفاع موشکی یکپارچه مدرن و موثری به شمار می آیند، اما تنها بخشی از یک شبکه وسیع تر هستند. در واقع، سامانه های دفاعی سطح به هوای برد بلند در یک سیستم دفاع هوایی یکپارچه موثر و مدرن، دارای موشک های برد کوتاه مخصوص برای دفاع از خود هستند که به طور ویژه برای منهدم کردن پرتابه های دشمن در مسافت های کوتاه با استفاده از ترکیبی از گلوله ها و موشک های برد کوتاه با مانور بالا طراحی شده اند. به طور اساسی، هدف یک سامانه دفاع موشکی یکپارچه موثر، ترکیب قدرت های متنوع و فراوان سیستم های چندگانه اش در چتری از دفاع های متعدد و لایه دار با قدرت دفاعی قابل توجه حتی در صورت حملات گسترده و شدید است. در چنین شبکه ای، سامانه دفاع موشکی برد بلند می تواند نقش برجسته ای داشته باشد اما تعیین کننده اصلی کارآمدی این سیستم ها کار تیمی خواهد بود.
برخی نمونه های امروزی
پس این موضوعات در مورد سامانه های دفاع موشکی برد بلند سطح به هوایی که امروزه خریده و نصب می شوند به چه معناست؟ پاسخ به کشوری که این سیستم را خریداری کرده و در اختیار دارد بستگی خواهد داشت.. حتی با در نظر گرفتن جغرافیای بسیار وسیع شان، کشورهای روسیه و چین بدون شک قدرتمندترین و توانمندترین استفاده کنندگان سیستم های دفاع موشکی S-300 و S-400 هستند زیرا در هر دو کشور، این سامانه های ضد موشکی در قالب یک سیستم دفاع موشکی یکپارچه بسیار متراکم و پیچیده یکپارچه سازی شده که توسط تعدادی زیادی از رهگیرها نیز حمایت می شوند.
کشورهایی که در زمینه استفاده از سامانه های دفاع موشکی برد بلند موفقیت متوسطی دارند- مانند ترکیه که در آن S-400 مورد حمایت بخش زیادی از سیستم های دفاع موشکی برد بلند مورد استفاده کشورهای عضو ناتو نیست- اما همچنان به دلیل اینکه موثرترین بخش دفاع هوایی این کشورها مبتنی بر هواپیماهای جنگنده است نیز می توانند استفاده درخوری از سامانه روسی داشته باشند. S-400 برای پوشش دادن یک شکاف قابل توجه توسط ترکیه خریداری شده است زیرا این کشور قبل از خرید این سیستم دفاعی توان انجام ماموریت های دفاعی ضد موشک بالستیکی را نداشت.
کشورهایی مانند سوریه نیز اخیراً آتشبارهای محدودی از سیستم های S-300 را دریافت کرده اند که بسیار ایزوله و با قابلیت های محدود هستند. جنگ داخلی سوریه، سیستم دفاع ضد هوایی یکپارچه و گسترده این کشور را فلج کرده، خدمه سوری این سیستم ها آموزش کافی ندیده و سیستم های دفاع موشکی موجود این کشور از لحاظ تکنولوژیکی کهنه و از کار افتاده هستند و همین موضوع باعث شده که سیستم دفاع موشکی S-300 این کشور توانایی قابل توجهی برای مقابله با حملات هوایی اسرائیل نداشته باشد.
در پایان می توان گفت که نباید از سامانه های دفاع سطح به هوای برد بلندی مانند S-400 انتظار معجزه را داشت زیرا قدرتمندترین سامانه های دفاع موشکی یکپارچه نیز در مقابل حملات مداوم و همه جانبه، اما بدون تقویت و پشتیبانی، آسیب پذیر خواهند بود. اما اگر از این سامانه ها به درستی استفاده شود، می توانند نقش تعیین کننده ای به ویژه در مقابله با حملات محدود داشته باشند.
