در میان جنگ افزارهای ساخته شده به دست بشر، یکی از آن‌ها علاوه بر ظاهر ترسناکی که دارد، به شدت ویرانگر است و می‌تواند نیستی کامل به بار آورد. این سلاح جهنمی چیزی نیست جز راکت انداز روسی TOS-1 که در ادامه مختصری با آن آشنا می‌شویم.
حقیقتا حتی آوردن اسم آن سبب می‌شود مو به تن بنده سیخ شود. راکت انداز روسی TOS-1 که در اصل زمان شوروی سابق طراحی و ساخته شد، یک توپخانه راکتی آتش افروز است که از سوی روس‌ها «سامانه آتش افروز سنگین» نام گرفته است.
این غول ۴۵ تنی در اواخر عمر اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی طراحی و از سال ۱۹۸۸ (۳ سال قبل از فروپاشی شوروی) وارد خدمت در ارتش سرخ شد. این وسیله توسط دفتر طراحی اومسک ترانزمانش (که زیرمجموعه‌ای از کمپانی معروف اورال واگن است) طراحی و تولید شد. در کارنامه این دفتر شاهکارهایی همچون تانک اصلی میدان نبرد T-80 نیز دیده می‌شود. خودروی رزمی پیاده نظام BTR-T و هویتزر خود کشش ۲S19 مستا نیز از دیگر کارهای معروف اومسک ترانزمانش هستند.
TOS-1M
راکت انداز روسی TOS-1 در مدل اولیه خود که TOS-1M نام داشت، یک پرتابگر ۳۰ لوله برای شلیک راکت‌های ۲۲۰ میلی‌متری داشت. تاس-۱ که برای هدف قراردادن نیروهای پیاده نظام، سازه‌ها و خودروهای سبک دشمن طراحی شده بود، اولین تجربه آزمایشی-عملیاتی خود را بین سال‌های ۱۹۸۸ تا ۱۹۸۹ علیه مجاهدان افغان در دره پنجشیر، هنگام تهاجم شوروی به خاک افغانستان، بدست آورد. مسلما اگر بازماندگان آن جنگ خاطرات خود را تعریف کنند، بخش‌هایی که زیر آتش تاس-۱ های ارتش سرخ قرار داشتند وحشتناک‌ترین لحظات عمرشان است!
البته این راکت انداز شهرت خود را مدیون جنگ دوم چچن است. در جنگ دوم چچن نیروهای ارتش فدراسیون روسیه شهر گروزنی (پایتخت چچن) را محاصره کرده بودند، اما به دلیل مقاومت سرسختانه چچنی‌ها نمی‌توانستند وارد شهر شوند. تا اینکه عناصر توپخانه‌ای روس‌ها اقدام به کوبیدن مواضع دفاعی شهر کردند که در آن بین نقش تاس-۱ در شکستن خطوط دفاعی گروزنی از بقیه پررنگ‌تر است. پس از آن آتش باران از گروزنی چیزی جز ویرانه باقی نمانده بود. در چچن این سامانه همچنین با راکت باران میدان‌های مین، زمین‌ها را پاک سازی می‌کرد. عراقی‌ها نیز از این سامانه جهنمی علیه داعش استفاده کردند. بد نیست بدانید انفجار تنها یک راکت تاس-۱ می‌تواند زمینی با طول و عرض ۲۰۰ متر در ۳۰۰ متر را به جهنم تبدیل کند.
راکت‌های ۲۲۰ میلی‌متری این سامانه در مدل TOS-1M دارای کمینه برد ۵۰۰ متر و بیشینه برد ۳.۵ کیلومتر هستند. اما در مدل جدیدتر TOS-1A که با نام خورشید سوزان از سال ۲۰۰۱ وارد خدمت شد، کمینه برد راکت‌ها به ۴۰۰ متر کاهش و بیشینه برد نیز افزایش یافته به ۶ کیلومتر می‌رسد. البته ناگفته نماند به دلیل افزایش وزن راکت‌ها به ۹۰ کیلوگرم، شمار لوله‌های پرتابگر در مدل TOS-1A به ۲۴ عدد کاهش یافته است. TOS-1A می‌تواند در کمتر از ۱ ثانیه دو راکت شلیک کند و برای شلیک همه ۲۴ راکت خود نیز تنها ۱۲ ثانیه زمان نیاز دارد. راکت انداز روسی TOS-1 برای شلیک دقیق راکت‌هایش به فاصله یاب لیزری و هدف گیر کامپیوتری مجهز است. در مدل TOS-1A کامپیوتر بالستیک سامانه دستخوش ارتقا نیز شده است.
راکت انداز روسی TOS-1 دارای دو نوع راکت برای شلیک هستند. نوع اول که آتش‌زا بوده و نوع دوم نیز گرمافشاری یا همان ترموباریک هستند. به نوع دوم راکت هواسوز یا خلاء ساز نیز گفته می‌شود. روش کار این راکت‌ها به این صورت است که ابتدا با انفجاری کوچک یک ابر گازی به شدت مشتعل شونده را در محیط رها کرده تا با هوا ترکیب شود و سپس با انفجار دوم آن را منفجر می‌کنند. آتش گرفتن ناگهانی این ابر ضمن آزاد کردن مقدار زیادی انرژی در پی انفجاری طولانی مدت، سبب سوختن هوای آن محل نیز می‌شود. از این رو به این نوع راکت‌ها خلاء ساز نیز گفته می‌شود. در سال ۲۰۰۲ آمریکا از چنین مهماتی برای خالی کردن غارهای افغانستان از هوا به منظور مبارزه با طالبان استفاده می‌کرد.
البته با وجود اینکه انفجار آن ابر حرارت وحشتناک بالایی ایجاد و سبب سوختن می‌شود، سبب افزایش ناگهانی و چشم‌گیر فشار نیز می‌شود که به نوبه خود از حرارت نیز مرگبارتر است. فشار ایجاد شده در اثر انفجار یک راکت TOS-1 تقریبا برابر با ۳۰ اتمسفر (سه میلیون پاسکال) که چیزی حدود دو برابر فشار ایجاد شده توسط یک بمب عادی است. برای مقایسه بد نیست بدانید فشار هوا ۱ اتمسفر است. هنگام انفجار راکت تاس-۱، قربانیان نگون بختی که در نزدیکی کانون انفجار باشند تا حد مرگ مچاله می‌شوند. از بیان دیگر اثراتی که انفجار یک راکت هوا انفجار خلاساز بر پیکر قربانی می‌گذارد نیز شدیدا معذوریم!
این روش برای پاکسازی ساختمان‌ها، غارها و سنگرها از نفرات دشمن بسیار کاربردی است. چرا که با انفجار کوچک اول، این ابر متشعل شونده سریعا به داخل ساختمان یا سنگر نفوذ کرده و با انفجار دوم محیط داخلی منفجر و مشتعل می‌کند و فشار بالا سبب نابودی هرچیزی که در سازه باشد می‌شود.
راکت انداز روسی TOS-1 در دو مدل TOS-1M و TOS-1A بر روی شاسی تانک اصلی میدان نبرد T-72 نصب شده است و با داشتن یک موتور ۸۴۰ اسب بخاری، روی جاده تا ۶۰ کیلومتر بر ساعت سرعت می‌گیرد. برد پیمایشی آن با مخزن سوخت پر نیز ۵۵۰ کیلومتر است. این سامانه دارای شنی (زنجیر) است که به لطف آن‌ها می‌تواند روی هر سطحی حرکت کند. این غول فولادین ۹.۵ متر درازا، ۳.۶ متر پهنا و ۲.۲۲ متر ارتفاع دارد. خدمه آن نیز همچون تانک‌های روسی سه نفر و شامل راننده، فرمانده و توپچی است.
شاید برایتان این سوال پیش آید که چرا همچون دیگر راکت اندازهای چندتایی، راکت انداز روسی TOS-1 نیز روی کشنده چرخ دار پرسرعت نصب نشد؟ دلیل این است که در نمونه اولیه که برد راکت حداکثر ۳ کیلومتر بود، خودرو شدیدا در معرض آتش دشمن قرار داشت و به همین دلیل طراحان تصمیم به استفاده از یک شاسی زرهی قدرتمند گرفتند. مدل‌های بعدی نیز ارتقاهایی روی همان پلت فرم قدیمی بودند.
البته این شاسی امروزه دیگر مقاوم نیست. ارتش سوریه نیز از کاربران TOS-1A است و در جنگ داخلی خود شاهد از دست رفتن شماری از آن‌ها بود. دلیلش این است که به دلیل برد کم راکت‌ها، تاس-۱ مجبور است شدیدا به خط مقدم نزدیک شود که این امر سبب می‌شود به آسانی طعمه موشک‌های ضد زره دوربرد و قدرتمند امروزی شود.
