هواپیماهای عمود پرواز: یکی از نقاط بسیار حساس و هدفهای مهم در جنگهای امروزی، فرودگاهها میباشند. باندها بسیار آسیب پذیر و حفاظت از آنها هم بسیار مشکل میباشد. مثلا برخورد یک بمب یا راکت به باند و ایجاد یک حفره ی کوچک آن را تا چند ساعت غیر قابل استفاده میسازد و در واقع با بمباران یک فرودگاه میتوان پایگاهی را فلج نمود. ضمنا لزوم استفاده از باند تمرکز هواپیماها را در یک محل الزامی میسازد و این خود آسیب پذیری را بیشتر مینماید.به عنوان مثال در ابتدای جنگ ۱۹۶۷ اعراب و اسرائیل،  در یک حمله ی غافل گیرانه توسط اسراییل تمام فرودگاههای مصر که در دسترس بود بشدت بمباران گردید و نیروی هوایی مصر عملا فلج شد و نتوانست از هواپیماهای خود استفاده نماید و در نتیجه جنگ بسود اسراییل پایان یافت. هواپیماهای قائم پرواز به باند نیاز ندارند؛ بنابراین میتوان آنها را در دسته های کوچک در نقاط مختلفی که هیچ گونه شباهتی به فرودگاه نداشته باشد مستقر نمود. این قرار گاهها میتواند حتی در میان جنگل یا در دل کوهستان جایی که دشمن گمان آنرا هم نمی برد باشد.هواپیمای حمل و نقل قائم پرواز میتواند نیرو های پیاده نظام را به جای هلیکوپتر و در مقیاس بسیار وسیعتر و سریعتر در مناطق مورد نظر پیاده کند و به این ترتیب به نیرو های پیاده تحرک تاکتیکی بسیار زیادی ببخشد. قائم پروازها در میان کشورهایی که ناو هواپیما بر دارند محبوبیت ویژه ای کسب کرده است؛ زیرا مشکل نشستن و بر خاستن هواپیماها از عرشه که کار فوق العاده سختی میباشد با استفاده از هواپیما ی عمود پرواز حل شده و بسادگی انجام میپذیرد.شروع برنامه: در حدود سالهای1966 کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی«ناتو» تصمیم به ساختن و استفاده از هواپیماهای عمود پرواز (وی.تی.او.الV.T.O.L) یا هواپیمای باند کوتاه (اس.تیواو.الS.T.O.L) را که فقط احتیاج به یک باند کوتاه داشت گرفتند. در این مدت تمام کشورهای عضو این پیمان از جمله آلمان غربی،فرانسه،آمریکا و انگلستان تلاش زیادی برای ساختن چنین هواپیمایی نمودند. باید اضافه کرد که حتی کشورهای عضو پیمان ورشو یا بلوک شرق نیز از کوشش در این راه مستثنی نبوده و تلاشهای تحسین بر انگیزی کرده و ساخته های موفقیت آمیزی نیز داشته اند. ولی از آنجا که طرح کمپانی هاکر سیدلی (Hawker Siddely) در میان تمام طرحهایی که تا آن زمان در دنیا ساخته شده بود موفقتر و عملیتر بوده است در اینجا به معرفی آن که هاریر (Harrier) نام دارد میپردازیم.شرح دو واژه واژه های وی.تی.او.ال از حروف انگلیسی اول کلمات (Vertical Take Off Landing) گرفته شده که معنای آن نشستن و بر خاستن عمودی میباشد و واژه اس.تی.او.ال نیز از عبارت (Short Take Off Landing) گرفته شده که معنای آن نشستن و برخاستن سریع و کوتاه میباشد. این دو واژه از این رو شرح داده شد که ما بین خلبانان و علاقمندان پرواز در ایران مورد استعمال دارد.اولین مدل هواپیمای هاریر پی 1127 (p_1127_Harrier) نام داشت که در 31 اوت 1966 اولین پرواز خود را انجام داد. هاریر ابتدا به منظور انجام ماموریتهای ضربتی (هوا به زمین) و اکتشافی در نظر گرفته شده بود و می توانست در مقرهای زیر بال خود مقداری مب و راکت حمل نماید.نمونه ی اولیه هاریر مجهز به یک موتور توربو فن پگازوس 5 (peagasus 5) با حداکثر 18000 پوند فشار استاتیک بود.این مدل 720 مایل در ساعت سرعت داشت و مداومت پرواز آن 30 دقیقه بود و میتوانست در مدت 4 دقیقه خود را به 5000 پایی زمین برساند و سقف پرواز آن به 60،000 پا میرسید. هاریر در چندین مدل تا بحال ساخته شده و به تدریج تواناییهای لازم برای انجام ماموریت های مختلف را بدست آورده است. آمریکا که خود بزرگترین سازنده ی هواپیماست اقدام به خرید هواپماهای هاریر از انگلیس می نمود تا اینکه کمپانی مک دانل داگلاس پروانه ی تولید این هواپیما را به دست آورد. ساخته های مک دانل داگلاس در نیروی دریایی امریکا ای .وی.8 (A.V.نامیده شد. این مدل به دو موشک سایدویندر مجهز شد و قادر به انجام ماموریتهای رهگیری نیز می باشد. بعدها مک دانل داگلاس تغییرات دیگری در طرحهای هواپیما داد که از جمله طرح بالهای جدید که این نمونه ای.وی.16 (A.V.16) نام گرفت و مجهز به موتور پکازوس-15(Pegausus 15) که قدرت آن 5 هزار پوند بیش از نمونه قبلی بود. وزن خالی نمونه ی اولیه 12600 پوند و وزن مدل جدید 13200 پوند است و حداکثر وزن آن هنگام برخاستن از 21500 به 28000 افزایش یافت. سرعت نیز از 96 صدم ماخ به 98 صدم ماخ رسید.(ماخ سرعت صوت میباشد) اکنون هاریرBritish Aerospace Sea Harrier را انگلیس می سازد ودر ارتش بریتانیای کبیر و هند مورد استفاده قرار میگیرد که مشخصات آن در زیر آمده است. همچنین هاریر McDonnell Douglas AV-8B Harrier II توسط مک دانل داگلاس آمریکا تولید می شود که علاوه بر امریکا در انگلیس،اسپانیاوایتالیا نیز استفاده میشود.مشخصات این هواپیما هم در ادامه آمده است.هاریر چگون از زمین بر میخیزد؟زیر بال هاریر، در محل اتصال بال به بدنه،چهار اگزوز وجود دارد. این اگزوزها دهانه خروج گازهایی است که از موتور خارج میشود و می توانند تا 90 درجه تغییر جهت دهند. بدین معنی که میتوانند عمود بر زمین یا موازی زمین قرار گیرند. وقتی اگزوزها عمود بر زمین هستندو خلبان فشار را زیاد میکند نیروی عکس العمل خروج گاز افزایش میابد. در این هنگام هواپیما از زمین به آرامی بلند میشود. خلبان به تدریج اگزوزها را با محور طولی هواپیما موازی میکند و در نتیجه هواپیما به جلو حرکت کرده و به تدریج سرعت میگیرد تا وقتیکه اگزوزها کاملا موازی شوند که این همزمان با وقتی خواهد بود که هواپیما سرعت لازم خود را بدست آورده و دیگر مانند هواپیماهای معمولی پرواز خواهد نمود. فرود هاریر:در موقع فرود هاریر، خلبان از مسافتی که بستگی به سرعتش دارد در ارتفاع کم شروع به عمود کردن اگزوز هایش می کند به طوری که وقتی به نقطه مورد نظر برای نشستن رسید اگزوزها کاملا بر زمین عمود شده و سرعت نیز صفر شده باشد. در این حالت هواپیما در نزدیکی زمینجایی که خلبان مایل بوده است ثابت خواهد ماند. اگر احیانا خلبان کم تجره بوده و نتواند دقیقا در جاییکه مایل بوده هواپیما را بی حرکت نماید یا پس از توقف کامل در هوا محل فرود را مناسب تشخیص ندهد و بخواهد همانطوری که در نزدیکی زمین ایستاده اندکی به یکی دیگر از جهات تغییر جا دهد، می تواند این کار را بکمک پره هایی که در دهانه ی چهار اگزوزش کار گذاشته شده و بنا به نیاز خلبان و فرمان او قابلیت تییر جهت دارد انجام دهد. این عمل را خلبانها هاورترن میگویند. خلبان پس از رسیدن به روی محلی که آنجا را مناسب تشخیص داد بتدریج از فشار گازهای موتور کاسته و هاریر را به آرامی بر روی زمین مینشاند.رهگیری و جنگ هوایی: تا مدتها تصور میشد تغییر سمت اگزوزها فقط در موقع نشستن و بر خاستن مفید است؛ ولی به طور اتفاقی،توسط آزمایشاتی که اولین بار خلبانان باهوش ولی بازیگوش در هوا با تغییر سمت اگزوزها انجام دادند، کشف شد که می توان به مانورهای بینهایت مهمی دست زد که انجام آن برای هواپیماهای دیگر امکان ندارد. به عنوان مثال با منطبق کردن اگزوزها بر شعاع دایره گردش میتوان دایره چرخیدن را بسیار تنگ نمود و به آسانی پشت سر هواپیمای دشمن قرار گرفت.و یا با عوض کردن جهت اگزوزها سرعت را سریعا کم نمود و با یک چرخش سریع پشت سر دشمن قرار گرفت و او را در دام موشکهای هوا به هوا انداخت. کاهش سرعت هاریر میتواند تا 90 ناتیکال مایل باشد و این در مقایسه با جنگنده های همطرازش که به زحمت میتواند سرعت خود را تا 150 ناتیکال مایل پایین بیاورند، اهمیت ویژه اش معلوم می شود. با بهره گیری از این امتیاز اگر هاریر توسط خلبان ماهری هدایت شود، مانورهای آن برای دشمن تقریبا غیر قابل پیش بینی و چاره اندیشی خواهد بود. در آزمایشها با استفاده از تغییر جهت اگزوزها توانسته اند در مدت 10 ثانیه سرعت هاریر را از 605 ناتیکال مایل به 370 ناتیکال مایل کاهش دهند و در ظرف 15 ثانیه سرعت آنرا از 200 مایل به 300 مایل برسانند و همچنین در 26 ثانیه از سرعت 400 ناتیکال مایل به سرعت 500 ناتیکال مایل دست یابند (هر ناتیکال مایل 1850 متر است). هاریر در ماموریتهای رهگیری و ضربتی هوا به زمین نیز به خوبی از عهده آزمایشات برآمده است.